Hemelse bol
In de astronomie en de navigatie is de hemelbol een denkbeeldige bol (bal) van een zeer grote, onbepaalde grootte. De aarde en de bol hebben hetzelfde middelpunt: ze zijn concentrisch. Ze draaien ook om dezelfde as. Alle objecten aan de hemel kunnen worden beschouwd als geprojecteerd (getekend, geschreven) op de hemelbol. Deze denkbeeldige bol is een zeer praktisch hulpmiddel voor positiebepaling in de sterrenkunde.
De Aarde draaiend binnen een relatief kleine diameter met het middelpunt van de Aarde. Afgebeeld zijn de sterren (wit), de ecliptica (rood) en de rechte klimming en declinatie (groen) van het equatoriale coördinatenstelsel.
De hemelbol wordt verdeeld door de hemelevenaar
Hemisferen
De evenaar verdeelt de aarde in het noordelijk halfrond en het zuidelijk halfrond. Evenzo wordt de hemelbol verdeeld door de evenaar in de ruimte te projecteren. Dit verdeelt de bol in het noordelijk halfrond en het zuidelijk halfrond. Men kan ook de Kreeftskeerkring, de Steenbokskeerkring, de noordelijke hemelpool en de zuidelijke hemelpool vinden.
Sterrentijd
De aarde draait in iets minder dan 24 uur van west naar oost om haar as. De hemelbol en alle objecten daarop lijken in dezelfde tijd van oost naar west rond de hemelpolen te draaien. Dit is de dagelijkse beweging. Daarom zullen sterren in het oosten opkomen en in het westen ondergaan, (tenzij een ster circumpolair is). De volgende nacht zal een bepaalde ster weer opkomen, maar met onze normale klokken die een 24-uurs cyclus van 0 minuten hebben, zal hij dat iets minder dan 4 minuten eerder doen. De volgende nacht zal het verschil 8 minuten zijn, en zo verder met elke volgende nacht (of dag).
De reden hiervoor is dat de zon niet stilstaat op de hemelbol, en de sterren wel (op een minieme eigenbeweging na). De zon beweegt ongeveer 1° per dag in oostelijke richting over een grote cirkel die bekend staat als de ecliptica (dat is 360° of een volledige cirkel in één jaar, de jaarlijkse beweging van de zon). Aangezien een hoek van 1° overeenkomt met 4 minuten in de tijd (360° = 24 uur), hebben we dus vier extra minuten dagbeweging nodig om de zon weer op dezelfde meridiaan te zien, waardoor de duur van één omwenteling precies 24 uur is (gemiddeld, zonder rekening te houden met kleine seizoensgebonden variaties, zie tijdsvereffening)
Normale klokken geven daarom de zonnetijd aan. Astronomen die de bewegingen van de sterren bestuderen, willen wellicht klokken die de sterrentijd aangeven, die eens in de 23u56m (zonnetijdseenheden) rondgaan.
Sterrenbol
Een hemelbol kan ook verwijzen naar een fysiek model van de hemelbol of hemelglobe. Dergelijke globes brengen de sterrenbeelden aan de buitenkant van een bol in kaart, wat resulteert in een spiegelbeeld van de sterrenbeelden gezien vanaf de aarde. Het oudste bewaard gebleven voorbeeld van een dergelijk artefact is de globe van het Farnese Atlasbeeld, een 2e-eeuwse kopie van een ouder (hellenistische periode, ca. 120 v. Chr.) werk.
Hemelbol door Jost Bürgi (1594)
Vragen en antwoorden
V: Wat is de hemelbol in de sterrenkunde en navigatie?
A: De hemelbol is een denkbeeldige bol van een zeer grote onbepaalde grootte die gebruikt wordt in de sterrenkunde en navigatie.
V: Wat is het verband tussen de hemelbol en de aarde?
A: De aarde en de hemelbol hebben hetzelfde middelpunt en zijn concentrisch. Ze draaien ook om dezelfde as.
V: Wat is het doel van de hemelbol?
A: De hemelbol is een heel praktisch hulpmiddel voor positiebepaling in de sterrenkunde, omdat alle objecten aan de hemel erop geprojecteerd kunnen worden.
V: Is de hemelbol een fysiek object?
A: Nee, de hemelbol is een denkbeeldige bol.
V: Welke voorwerpen kunnen worden gezien als geprojecteerd op de hemelbol?
A: Alle hemellichamen kunnen worden gezien als geprojecteerd op de hemelbol.
V: Hoe is de hemelbol nuttig bij navigatie?
A: De hemelbol kan worden gebruikt om de positie van objecten aan de hemel ten opzichte van de waarnemer te bepalen, wat kan helpen bij de navigatie.
V: Hoe groot is de hemelbol?
A: De grootte van de hemelbol is niet gespecificeerd en is denkbeeldig van aard.
