Slimme Hans

Hoe Hans slim leek te zijn

Hans was een paard dat leefde in Duitsland in het begin van de 20e eeuw. Hij behoorde toe aan een man genaamd Herr Wilhelm von Osten. Von Osten was een leraar die wiskunde gaf op een lokale school. Hij was een amateur paardentrainer.

Dit was een tijd waarin mensen geïnteresseerd raakten in hoe intelligent dieren waren. Dit kwam grotendeels door wat Charles Darwin had geschreven.

Von Osten leerde Hans optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen, met breuken werken, de tijd en datum bepalen, lezen en spellen en Duits begrijpen. Als hij het paard een vraag stelde zoals: "Wat is 12 plus 12", dan tikte het paard 24 keer met zijn hoef. Von Osten reisde met Hans door het land en liet zijn slimme paard aan het publiek zien.

Wetenschappers raakten geïnteresseerd in slimme Hans. De psycholoog Carl Stumpf bracht een groep mensen samen om te bestuderen wat er gebeurde. Zijn assistent Oskar Pfungst was de belangrijkste onderzoeker. Het paard gaf bijna altijd het juiste antwoord als hij zijn eigenaar kon zien. Hij gaf ook het juiste antwoord als iemand anders hem een vraag stelde. Dit toonde aan dat Von Osten hem niet opzettelijk geheime tekens gaf.

Pfungst voorzag het paard van oogkleppen, waardoor het paard alleen recht vooruit kon kijken. Als hij de vragensteller kon zien, had hij 89% van de antwoorden goed. Als de vragensteller aan de zijkant stond, waar het paard niet kon zien, hadden de antwoorden slechts 6% van de tijd goed. Ook had het paard het antwoord niet goed als de vragensteller het antwoord zelf niet wist.

Toen het paard de vraag kon beantwoorden, begon het langzamer te tikken wanneer het in de buurt van het goede antwoord kwam. Daarna stopte het wanneer het bij het goede antwoord was. Hieruit bleek dat het paard de vraagsteller in de gaten hield en kon aanvoelen wanneer deze verwachtte dat hij zou stoppen. Von Osten realiseerde zich waarschijnlijk niet dat hij het paard signalen gaf door alleen maar naar hem te kijken. Het paard was inderdaad slim om te raden wat er van hem verlangd werd, maar begreep natuurlijk de wiskunde niet. Het uiteindelijke bewijs was dat Pfungst ontdekte hoe hij het paard signalen kon geven, door zijn wenkbrauwen een beetje op te trekken. Dan kon hij het paard elke gewenste reactie laten geven.

Het slimme Hans effect

Dit effect wordt vaak het "slimme Hans-effect" genoemd. Het wordt in de psychologie gebruikt om te beschrijven wanneer een dier of een persoon aanvoelt wat iemand wil dat hij doet, ook al krijgt hij niet opzettelijk signalen. Het is belangrijk om met dit effect rekening te houden bij het testen van de intelligentie van dieren of mensen. Het kan nodig zijn een dier van zijn trainer te scheiden om zijn ware intelligentie te observeren. Anderzijds kan een dier van streek raken als het zijn trainer niet kan zien, waardoor het misschien niet het juiste antwoord geeft. Dit probleem kan vaak worden opgelost door een situatie te creëren waarin de trainer het juiste antwoord niet kent.

Het Slimme Hans effect is beroemd, en is gebruikt in de populaire cultuur. Zo is er een aflevering van The Simpsons ("Smart and Smarter"), waarin Lisa Simpson jaloers wordt op haar babyzusje Maggie omdat Maggie nog intelligenter lijkt dan Lisa. Dan wordt ontdekt dat Maggie zo aandachtig naar Lisa heeft gekeken dat ze kon aanvoelen wat de antwoorden waren. Lisa is opgelucht dit te ontdekken.