Parallax
Parallax is de waargenomen verandering in positie van een object gezien vanaf twee verschillende plaatsen.
In de sterrenkunde is de jaarlijkse parallax de enige directe manier om de afstand tot sterren buiten het zonnestelsel te meten. In essentie is parallax het waargenomen verschuivingsverschijnsel dat optreedt wanneer een object vanuit verschillende posities wordt bekeken.
Het wordt gemeten door de hoek tussen twee waarnemingslijnen. Nabijgelegen objecten hebben een grotere parallax dan verder weg gelegen objecten wanneer ze vanuit identieke posities worden waargenomen, dus parallax kan worden gebruikt om afstanden te bepalen.
Astronomen gebruiken het principe van parallax om afstanden te meten tot hemellichamen, inclusief tot de Maan, de Zon, en tot sterren buiten het Zonnestelsel. Hier is de term "parallax" de hoek tussen twee zichtlijnen naar de ster.
Astronomische metingen van de positie worden op verschillende tijdstippen van het jaar uitgevoerd. Omdat de baan van de Aarde precies bekend is, kan de afstand van positie 1 tot positie 2 uitgewerkt worden. De hoek van de horizon naar het hemellichaam kan precies worden gemeten. Dit geeft een driehoek waarvan de basislijn en de hoeken nauwkeurig bekend zijn. Vanuit de driehoek wordt de afstand berekend met behulp van trigonometrie en uitgedrukt in parsecs.
De methode mislukt alleen bij objecten die zo ver weg zijn dat de baan van de aarde te klein is om een voldoende grote parallaxhoek te krijgen om nauwkeurig te kunnen meten. Deze afstand is ongeveer 100 lichtjaren. Astronomen hebben verschillende manieren bedacht om dit probleem op te lossen, maar geen enkele is zo nauwkeurig als de parallaxmethode voor relatief nabije objecten. Dit biedt een basis voor de kosmische afstandladder van technieken om grotere afstanden te berekenen.
Van 1989 tot 1993 heeft de Hipparcos-satelliet metingen verricht voor meer dan 100.000 nabijgelegen sterren. Gaia (ruimtevaartuig) is bedoeld om soortgelijke metingen te doen van ongeveer een miljard sterren.
Veel dieren, waaronder mensen, hebben twee ogen die zorgen voor dieptewaarneming; dit wordt stereopsis genoemd. Omdat de twee ogen zich op verschillende plaatsen op de kop bevinden, geeft dit de basis voor een automatisch gevoel van afstand. We zien dit als een normale 3D-scène.
Een voorbeeld van de parallax van een object tegen een verre achtergrond door een verandering van locatie. Vanuit "gezichtspunt A" lijkt het object voor het blauwe vierkant te staan. Wanneer het gezichtspunt wordt gewijzigd in "gezichtspunt B", lijkt het object voor het rode vierkant te zijn verschoven.
Vragen en antwoorden
V: Wat is parallax?
A: Parallax is de waargenomen verandering in positie van een voorwerp gezien vanaf twee verschillende plaatsen. Het wordt gemeten aan de hand van de hoek tussen twee waarnemingslijnen en kan worden gebruikt om afstanden te bepalen.
V: Hoe wordt parallax in de sterrenkunde gebruikt?
A: In de sterrenkunde is de jaarlijkse parallax de enige directe manier om de afstand tot sterren buiten het zonnestelsel te meten. Astronomen gebruiken het principe van parallax om afstanden te meten tot hemellichamen zoals de maan, de zon en sterren buiten het zonnestelsel.
V: Hoe berekent men de afstand met behulp van parallax?
A: Astronomische positiemetingen worden op verschillende tijden van het jaar uitgevoerd. Aangezien de baan van de aarde precies bekend is, kan de afstand van positie 1 naar positie 2 worden berekend. De hoek van de horizon naar het object kan nauwkeurig worden gemeten, wat een driehoek oplevert waarvan de basislijn en de hoeken nauwkeurig bekend zijn. Uit deze driehoek kan met behulp van goniometrie de afstand in parsecs worden berekend.
V: Zijn er beperkingen aan het gebruik van parallax voor het meten van verre objecten?
A: Ja, het lukt niet bij objecten die zo ver weg zijn dat de baan van de aarde te klein is voor een parallaxhoek die groot genoeg is voor nauwkeurige metingen - ongeveer 100 lichtjaren of meer. Er zijn andere methoden uitgevonden, maar geen daarvan is zo nauwkeurig als parallax voor relatief nabije objecten.
V: Welke satelliet werd in 1989-1993 gebruikt om nabije sterren te meten?
A: De Hipparcos-satelliet werd in die periode gebruikt om metingen te verrichten aan meer dan 100.000 nabije sterren.
V: Welk ruimtevaartuig zal soortgelijke metingen verrichten als Hipparcos? A: Gaia (ruimtevaartuig) zal vergelijkbare metingen doen aan ongeveer een miljard sterren.
