Guelders

Guelders of Gueldres (Nederlands: Gelre, Duits: Geldern) is de naam van een historisch graafschap. Dit werd een hertogdom (land geregeerd door een hertog of hertogin) van het Heilige Roomse Rijk, in de Lage Landen.

Geografie

Het hertogdom werd genoemd naar de stad Geldern (Gelder) in wat nu Duitsland heet. De huidige provincie Gelderland (Engels ook Guelders) in Nederland beslaat het grootste deel van het gebied. Het voormalige hertogdom omvatte echter ook delen van de huidige Nederlandse provincie Limburg en de in 1713 door Pruisen verworven gebieden in de huidige Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen.

Het hertogdom had vier speciale delen, die hun eigen centra hadden:

het kwartier van Roermond, ook wel het Overkwartier of Boven-Gelders genoemd. Dit lag stroomopwaarts aan beide zijden van de Maas. Het omvatte naast de stad Geldern ook Erkelenz, Goch, Nieuwstadt, Venlo en Straelen;

en werd gescheiden van de Lage Landen (Gelderland):

het kwartier van Zutphen, ook wel de Achterhoek genoemd. Dit lag ten oosten van de IJssel en ten noorden van de Rijn. Het omvatte steden als Doesburg, Doetinchem, Groenlo en Lochem;
het kwartier van Arnhem, ook wel de Veluwe genoemd. Dit ligt ten westen van de IJssel en ten noorden van de Rijn, met Elburg, Harderwijk, Hattem en Wageningen;
de wijk Nijmegen, ook wel de Betuwe genoemd. Dit deel ligt ten zuiden van de Rijn en ten noorden van de Maas (tussen de rivieren in). Het omvatte Gendt, Maasbommel, Tiel en Zaltbommel.

Geschiedenis

Eerste vermelding

Het graafschap werd voor het eerst genoemd rond 1096, toen Gerard III van Wassenberg voor het eerst werd gedocumenteerd als "graaf van Guelders". Het lag toen op het grondgebied van Neder-Lotharingen, in het gebied van Geldern en Roermond. Zijn belangrijkste bolwerk was Montfort (gebouwd in 1260). Graaf Gerard's zoon Gerard II kreeg in 1127 door een huwelijk het graafschap Zutphen in het noorden van Hamaland. In de 12e en 13e eeuw werd Gulders stroomafwaarts langs de oevers van de Maas, de Rijn en de IJssel snel groter. Het claimde zelfs de landen in het hertogdom Limburg. In 1288 verloor het de Slag bij Worringen tegen Berg en Brabant.

Gelderland was vaak in oorlog met zijn buren. Niet alleen met Brabant, maar ook met het graafschap Holland en het bisdom Utrecht. Haar grondgebied groeide niet alleen door haar succes in de oorlogsvoering, maar ook in tijden van vrede ging het haar voor de wind. Willem II, graaf van zowel Holland als Zeeland, gaf Nijmegen in gebruik aan Guelders in ruil voor een lening. Hij was echter niet in staat om de schulden af te lossen, zodat deze landen integraal deel gingen uitmaken van Guelders.

Onafhankelijk Gelderland en de Habsburgse Nederlanden

In 1339 werd graaf Reginald II van Guelders hertog op bevel van de Heilige Roomse Keizer Lodewijk IV van Wittelsbach. Toen Reginald in 1371 zonder erfgenaam stierf, erfde Willem I van Jülich Guelders. In 1423 ging Guelders over naar het Huis van Egmond. Hertog Adolf had ruzie met zijn vader Arnold over de erfenis van het land. Arnold kwam onder druk te staan van de Bourgondische hertog Karel de Stoute, die hem in 1471 gevangen zette. Toen Arnold in 1473 overleed, voegde hertog Karel Gulders toe aan zijn Bourgondische Nederlanden.

De laatste onafhankelijke hertog van Gelders was Adolfs zoon Karel van Egmond (1492-1538). Hij vergrootte het hertogdom in noordelijke richting en omvatte ook de huidige provincie Overijssel. In zijn testament liet hij het hertogdom na aan hertog Willem de Rijke van Jülich-Cleves-Berg. Hij kon het echter niet behouden en keizer Karel V van Habsburg trok er al snel in. Uiteindelijk verloor Guelders zijn zelfstandigheid, toen het in 1543 werd verenigd met de zeventien provincies van de Habsburgse Nederlanden.

Spanje en de Nederlandse Opstand van de jaren 1560

Karel V trad af in 1556. Hij besloot dat de gebieden van de Bourgondische Kring deel moesten uitmaken van de monarchie van Spanje. De noordelijke Nederlanden stonden op tegen koning Filips II van Spanje in de Nederlandse Opstand. De drie noordelijke kwartieren van Gelderland sloten zich aan bij de Unie van Utrecht en werden onderdeel van de Verenigde Provinciën toen de Akte van Afzwering van 1581 werd overeengekomen. Alleen het Bovenkwartier bleef deel uitmaken van de Spaanse Nederlanden.

De Vrede van Utrecht maakte in 1713 een einde aan de Spaanse Successieoorlog. Het Spaanse Bovenkwartier werd opnieuw verdeeld tussen de Pruisische Gulden (Geldern, Viersen, Horst, Venray), de Verenigde Provinciën (Venlo, Montfort, Echt), Oostenrijk (Roermond, Niederkrüchten, Weert) en het hertogdom Jülich (Erkelenz).

In 1795 werd Guelders veroverd en ingelijfd door de Franse Eerste Republiek. Het werd verdeeld tussen de departementen Roer en Meuse-Inférieure.