Typesetting

Letterpress-tijdperk

In het boekdruktijdperk werden beweegbare letters voor elke pagina met de hand samengesteld. Gegoten metaalsoorten werden gegroepeerd in woorden en tekstregels en strak samengebonden tot een pagina-afbeelding die forme werd genoemd. Alle lettervlakken werden op dezelfde hoogte gezet om een gelijkmatig letteroppervlak te vormen. Het forme werd in een machinepers gemonteerd, van inkt voorzien en een afdruk op papier gemaakt.

Het diagram rechts toont een gegoten metaalsoort: a voorkant, b lichaam of schacht, c puntgrootte, 1 schouder, 2 inkeping, 3 groef, 4 voet. Houten druksoorten werden eeuwenlang gebruikt in combinatie met metalen letters.

Bij latere drukken van een tekst werden kopieën van formulieren gegoten, zodat de dure letter vrij kwam voor ander werk. In dit proces, dat stereotyperen wordt genoemd, wordt de hele forme in een fijne matrix zoals gips of papier-maché, Flong genaamd, geperst om een positief te creëren, waarvan de stereotype forme werd gegoten van lettermetaal.

Het handmatig zetten werd commercieel overbodig gemaakt door zetmachines met continugieten of heet metaal, zoals de Linotype-machine en de Monotype aan het eind van de 19e eeuw. De Linotype, uitgevonden door Ottmar Mergenthaler, stelde één machinist in staat het werk van tien handzetmachines te doen door de selectie, het gebruik en de vervanging van soorten te automatiseren, met een toetsenbord als invoer. Latere ontwikkelingen, zoals de schrijfmachine of de computer, brachten de techniek nog verder vooruit. Toch raakten handschrift en boekdruk niet volledig in onbruik. Sinds de introductie van het digitale zetwerk heeft het een vernieuwing ondergaan als ambachtelijke bezigheid. Het is echter een zeer kleine niche binnen de grotere zetmarkt.

 

Fototypesetting

Fototypesets of "koude lettersystemen" verschenen voor het eerst in het begin van de jaren 1960 en verdrongen snel de continugietmachines. Deze apparaten bestonden uit glazen schijven (één per lettertype) die ronddraaiden voor een lichtbron die tekens selectief belichtte op lichtgevoelig papier. Oorspronkelijk werden ze aangedreven door voorgeperforeerde papieren banden. Later werden ze aangesloten op front-end computers.

Een van de vroegste elektronische zetmachines werd geïntroduceerd door Fairchild Semiconductor. De letterzetter typte een regel tekst op een Fairchild-toetsenbord zonder display. Om de juiste inhoud van de regel te controleren werd deze een tweede keer getypt. Als de twee regels identiek waren, ging er een bel en produceerde de machine een ponsband die overeenkwam met de tekst. Na het voltooien van een blok regels voerde de letterzetter de corresponderende papieren banden in een fototypeerapparaat dat de op glazen platen gedrukte lettercontouren mechanisch op hun plaats zette voor belichting op een negatieve film. Fotogevoelig papier werd door de negatieve film aan het licht blootgesteld, wat resulteerde in een kolom zwarte letters op wit papier, oftewel een galei. Het galei werd vervolgens verknipt en gebruikt om een mechanische tekening of plaksel van een hele pagina te maken. Een groot filmnegatief van de pagina werd gedraaid en gebruikt om een plaat te maken voor offsetdruk.

 
Linotype CRTronic 360 phototypesetting terminal.  

Digitaal tijdperk

Vóór de jaren 1980 werd bijna al het zetwerk voor uitgevers en adverteerders uitgevoerd door gespecialiseerde zetbedrijven. Deze bedrijven voerden het toetsenbordwerk, de bewerking en de productie van papier of film uit en vormden een groot onderdeel van de grafische industrie. In de Verenigde Staten waren deze bedrijven gevestigd op het platteland van Pennsylvania, New England of het Midwesten, waar de arbeid goedkoop was en het papier dichtbij werd geproduceerd, maar toch op enkele uren reizen van de grote uitgeverscentra.

In 1985 kwam desktop publishing beschikbaar, te beginnen met de Apple Macintosh, Aldus PageMaker (en later QuarkXPress) en PostScript. Verbeteringen in software en hardware, en snel dalende kosten, maakten desktop publishing populair en maakten zeer fijne controle van zetresultaten mogelijk tegen veel lagere kosten dan de op minicomputer gebaseerde systemen. Tegelijkertijd brachten tekstverwerkingssystemen zoals Wang en WordPerfect een revolutie teweeg in kantoordocumenten. Zij hadden echter niet de typografische capaciteit of flexibiliteit die nodig was voor complexe boeklay-out, grafische vormgeving, wiskunde of geavanceerde afbreek- en uitvulregels (H en J).

Tegen het jaar 2000 was dit industriesegment gekrompen omdat uitgevers nu in staat waren het zetwerk en het grafisch ontwerp op hun eigen interne computers te integreren. Velen vonden dat de kosten voor het handhaven van hoge normen voor typografisch ontwerp en technische vaardigheden het voordeliger maakten om een beroep te doen op freelancers en specialisten in grafisch ontwerp.

De beschikbaarheid van goedkope, of gratis, lettertypes maakte de omschakeling naar doe-het-zelf gemakkelijker, maar opende ook een kloof tussen ervaren ontwerpers en amateurs. De komst van PostScript, aangevuld met het PDF-bestandsformaat, zorgde voor een universele methode voor het proefdrukken van ontwerpen en lay-outs, leesbaar op de belangrijkste computer- en besturingssystemen.

SCRIPT-varianten

IBM creëerde en inspireerde een familie van zet talen met namen die afgeleid waren van het woord "SCRIPT". Latere versies van SCRIPT bevatten geavanceerde functies zoals het automatisch genereren van een inhoudsopgave en index, paginalay-out in meerdere kolommen, voetnoten, kaders, automatische woordafbreking en spellingscontrole.

SGML- en XML-systemen

SGML (Standard Generalized Markup Language) was gebaseerd op GML (IBM Generalized Markup Language). GML was een set macro's bovenop IBM SCRIPT.

De komst van SGML/XML als documentmodel maakte andere typesetting engines populair. Dergelijke engines zijn Datalogics Pager, Penta, Miles 33's OASYS, Xyvision's XML Professional Publisher (XPP), FrameMaker, Arbortext, YesLogic's Prince, QuarkXPress en Adobe InDesign. Met deze producten kunnen gebruikers hun zetproces rond SGML/XML programmeren met behulp van scripttalen. Sommige daarvan, zoals Arbortext Editor en XMetaL Author, bieden aantrekkelijke WYSIWYG-achtige interfaces met ondersteuning voor XML-standaarden en Unicode om een breder spectrum van gebruikers aan te trekken.

Troff en opvolgers

Midden jaren zeventig schreef Joseph Ossanna, werkzaam bij Bell Laboratories, het zetprogramma troff (gezegd als "tee-roff") om een Wang C/A/T-fototypeermachine van het lab aan te sturen; het werd later verbeterd door Brian Kernighan om uitvoer naar andere apparatuur zoals laserprinters en dergelijke te ondersteunen. Hoewel het gebruik ervan is afgenomen, wordt het nog steeds meegeleverd met een aantal Unix- en Unix-achtige systemen en is het gebruikt voor het zetten van een aantal belangrijke technische en computerboeken. Sommige versies, evenals een GNU work-alike genaamd groff, zijn nu open source.

TeX en LaTeX

Het systeem TeX, ontwikkeld door Donald E. Knuth aan het eind van de jaren 1970, is een ander wijdverbreid en krachtig geautomatiseerd zetsysteem dat hoge normen heeft gesteld, met name voor het zetten van wiskunde.

 
Wiskundige tekst getypt met TeX en het AMS Euler-lettertype.  

Gerelateerde pagina's

• Warm metaal zetwerk
• Verantwoording (zetwerk)
• Afdrukken
• Drukpers
• Sorteren (zetwerk)
• Technisch schrijven
• Lettertype
• Typografie