Aarau

Geografie en geologie

De oude stad Aarau ligt op een rotsachtige klif waar het dal van de rivier de Aar zich vernauwt aan de zuidelijke voet van het Juragebergte. Nieuwere delen van de stad liggen verder naar het zuiden van het rivierdal. De aangrenzende gemeenten zijn Küttigen in het noorden, Rohr en Buchs in het oosten, Suhr in het zuidoosten, Unterentfelden in het zuiden en Eppenberg-Wöschnau en Erlinsbach in het westen. Aarau en de andere gemeenten zijn in de loop der jaren gefuseerd. De enige uitzonderingen zijn Unterentfelden en Eppenberg-Wöschnau in het zuiden, die van Aarau worden gescheiden door de grote bossen van Gönhard en Zelgli.

 
Aarau  

Geschiedenis

Prehistorie

In Aarau zijn enkele artefacten uit het Neolithicum gevonden. Nabij de locatie van het huidige treinstation zijn de ruïnes van een nederzetting uit de Bronstijd (ongeveer 1000 v. Chr.) opgegraven. De Romeinse weg tussen Salodurum (Solothurn) en Vindonissa liep door het gebied, langs het traject dat nu door de Bahnhofstrasse wordt afgelegd. In 1976 vonden duikers in de Aar een deel van een zeven meter brede houten brug uit de laat-Romeinse tijd.

Middeleeuwen

Aarau werd rond 1240 na Christus gesticht door de graven van Kyburg. De eerste zekere vermelding van de stad dateert van 1256. De stad werd bestuurd vanuit de "Rore"-toren, die is opgenomen in het moderne stadhuis.

In 1273 stierven de graven van Kyburg uit. Agnes van Kyburg, die geen mannelijke familieleden had, verkocht de landerijen van de familie aan koning Rudolf I von Habsburg. Hij verleende Aarau in 1283 stadsrechten. In de 14e eeuw werd de stad in twee fasen uitgebreid en werd een tweede verdedigingsmuur gebouwd. Een diepe gracht scheidde de stad van haar "voorstad"; de locatie wordt tegenwoordig gemarkeerd door een brede straat met de naam "Graben".

In 1415 viel Bern met hulp van Solothurn Neder-Argau binnen. Aarau capituleerde na een kort verzet en werd gedwongen trouw te zweren aan de nieuwe heersers. In de 16e eeuw werden de rechten van de lagere klassen afgeschaft. In maart 1528 stonden de burgers van Aarau op aandringen van de Berners de invoering van het protestantisme toe. Een groei van de bevolking in de 16e eeuw leidde tot hogere gebouwen en dichtere bouwmethoden. De eerste vormen van industrie ontwikkelden zich in deze tijd, maar in tegenstelling tot andere steden ontstonden er in Aarau geen gilden.

Vanaf het begin van de 18e eeuw ontstond in Aarau de textielindustrie. De Duitse immigratie droeg bij aan de gunstige omstandigheden in de stad, doordat zij de katoen- en zijdefabrieken introduceerden. Deze hoogopgeleide immigranten waren ook verantwoordelijk voor de onderwijshervorming en de verlichte, revolutionaire geest die zich in Aarau ontwikkelde.

1798: Hoofdstad van de Helvetische Republiek

Op 27 december 1797 werd in Aarau de laatste Tagsatzung van de Oude Zwitserse Confederatie gehouden. Twee weken later ging een Franse gezant door met het aanwakkeren van de revolutionaire opvattingen in de stad. Het contrast tussen een hoog opleidingsniveau en een laag niveau van politieke rechten was bijzonder groot in Aarau, en de stad weigerde troepen te sturen om de Bernse grens te verdedigen. Half maart 1798 werd Aarau bezet door Franse troepen.

Op 22 maart 1798 werd Aarau uitgeroepen tot hoofdstad van de Helvetische Republiek. Het is daarmee de eerste hoofdstad van een verenigd Zwitserland. Het parlement vergaderde in het stadhuis. Op 20 september werd de hoofdstad verplaatst naar Luzern.

Aarau als kantonhoofdstad

In 1803 beval Napoleon de fusie van de kantons Aargau, Baden en Fricktal. Aarau werd uitgeroepen tot hoofdstad van het nieuwe, uitgebreide kanton Aargau. In 1820 werd de stadsmuur afgebroken, met uitzondering van de afzonderlijke torens en poorten, en werden de verdedigingsgrachten gedempt.

De houten brug over de Aar, daterend uit de Middeleeuwen, werd in dertig jaar tijd drie keer verwoest door overstromingen, en werd in 1851 vervangen door een stalen hangbrug. Deze werd in 1952 vervangen door een betonnen brug. De stad werd in 1856 aangesloten op de Zwitserse Centrale Spoorweg.

De textielindustrie in Aarau ging rond 1850 kapot door het protectionistische tariefbeleid van de buurlanden. Tegen die tijd kwamen er andere industrieën voor in de plaats, waaronder de productie van wiskundige instrumenten, schoenen en cement. Vanaf 1900 ontwikkelden zich talrijke elektrische bedrijven. Tegen de jaren 1960 werkten meer burgers in de dienstensector of voor de kantonnale overheid dan in de industrie. In de jaren 1980 verlieten veel industrieën Aarau volledig.

In 1802 werd de Kantonschool opgericht; het was de eerste niet-parochiële middelbare school in Zwitserland. De school verwierf een goede reputatie en bood onderdak aan Nobelprijswinnaars Albert Einstein, Paul Karrer en Werner Arber, evenals aan verschillende Zwitserse politici en auteurs.

De aankoop van een handschriftenverzameling in 1803 legde de basis voor wat de Kantonale Bibliotheek zou worden, met daarin een door Huldrych Zwingli geannoteerde Bijbel. In de stad ontstonden meer kranten, die de revolutionaire sfeer van Aarau in stand hielden. Vanaf 1820 was Aarau een toevluchtsoord voor politieke vluchtelingen.

De stedelijke educatieve en culturele mogelijkheden van Aarau zijn uitgebreid met tal van nieuwe instellingen. In 1883 werd een theater- en concertzaal gebouwd, die in 1995-96 werd gerenoveerd en uitgebreid. In 1922 werd het Natuurmuseum Aargau geopend. Een voormalige lakenopslagplaats werd in 1974 omgebouwd tot een klein theater, en het alternatieve cultuurcentrum KIFF (Cultuur in de veevoederfabriek) werd gevestigd in een voormalige veevoederfabriek.

 
Bovenste poorttoren  


Stadskerktoren  


Rore toren  


Stadhuis  


Schlössli  

Oorsprong van de naam

De plaatsnaam werd voor het eerst gebruikt in 1248 (in de vorm Arowe), en verwees waarschijnlijk naar de nederzetting in het gebied vóór de stichting van de stad. De naam komt, samen met de naam van de rivier de Aar (die in vroegere tijden Arula, Arola en Araris werd genoemd), van het Duitse Au, dat uiterwaard betekent.

Oude stad

De historische oude stad vormt een onregelmatig plein, bestaande uit vier delen (Stoecke genoemd). In het zuiden ligt de "voorstad", dat wil zeggen het deel van de stad dat vroeger buiten de stadsmuur lag. Een bijzonder kenmerk van de stad zijn de beschilderde gevels, waarvoor Aarau ook wel de "Stad van de mooie gevels" wordt genoemd.

De gebouwen in de oude stad zijn over het algemeen afkomstig van bouwprojecten in de 16e eeuw, toen bijna alle gebouwen uit de Middeleeuwen werden vervangen of uitgebreid. De architectonische ontwikkeling van de stad eindigde in de 18e eeuw, toen de stad zich buiten haar (nog bestaande) muur begon uit te breiden. De meeste gebouwen in de "voorstad" dateren uit deze tijd.

De "Schlössli" (kleine burcht), de Rore toren en de bovenste poorttoren zijn sinds de 13e eeuw vrijwel onveranderd gebleven. De "Schlössli" is het oudste gebouw van de stad. Het werd al opgericht bij de oprichting van de stad, kort na 1200; de exacte datum is niet bekend. Het stadhuis werd in 1515 rond de Rore-toren gebouwd.

De bovenste poorttoren staat naast de zuidelijke poort in de stadsmuur, langs de weg naar Luzern en Bern. Hierin is sinds de middeleeuwen de gevangenis ondergebracht. In het midden van de 20e eeuw werd in de toren een beiaard geplaatst, waarvan de klokken werden geleverd door de eeuwenoude klokkenfabrikanten van Aarau.

De stadskerk werd gebouwd tussen 1471 en 1478. Tijdens de reformatie, in 1528, werden de twaalf altaren en bijbehorende beelden vernietigd. De "Gerechtskeitbrunnen" werd gebouwd in 1634, en is gemaakt van Franse kalksteen; het bevat een standbeeld van Vrouwe Justitia van zandsteen, vandaar de naam. Hij stond oorspronkelijk in de straat voor het stadhuis, maar werd in 1905 verplaatst naar zijn huidige locatie voor de stadskerk vanwege het toegenomen verkeer.

 
Geschilderde gevel  

Economie

De mensen die het meeste werk geven in Aarau is de kantonregering; de meeste van hun kantoren vindt u in de hele stad.

Een van de twee hoofdkantoren van de Aargauer Zeitung, de vijfde grootste krant van Zwitserland, bevindt zich in Aarau.

Kern & Co., opgericht in 1819, was een internationaal bekende fabrikant van geodetische instrumenten, gevestigd in Aarau. Het werd echter in 1988 overgenomen door Wild Leitz en in 1991 gesloten.

Meer dan de helft van de werknemers in Aarau woont in de buitenwijken of aan de rand van de stad. Aarau kent soms files van auto's en bussen tijdens de spits (het tijdstip waarop iedereen van zijn werk naar huis gaat).

Dingen die in Aarau worden gemaakt zijn: klokken, wiskundige instrumenten, elektrische goederen, katoenen textiel, chemicaliën, schoenen en andere producten.

 

Opmerkelijke inwoners

• Johann Kaspar Riesbeck (1754-1786), schrijver en acteur
• Johann Rudolf Dolder (1753-1807), politicus
• Sebastian Fahrländer (1768-1841), politicus, arts
• Johann Heinrich Daniel Zschokke (1771-1848), schrijver
• Ignaz Paul Vitalis Troxler (1780-1866), arts, politicus, filosoof
• Carl Feer-Herzog (1820-1880), politicus
• Albert Einstein (1879-1955)
• Charles Tschopp (1899-1982), schrijver
• Geboren in Aarau:
• Eugen Bircher (1882-1956), politicus
• Ferdinand Rudolph Hassler, (1770-1843), eerste directeur van de United States Coast Survey.
• Maximiliaan Oskar Bircher-Benner
• Urs Faes, auteur
• Friedrich Frey-Herosé (1801-1873), lid van de Zwitserse Bondsraad
• Hans Herzog (1819-1894), generaal
• Paul Hubschmid, acteur
• Klaus Merz, auteur

 

Gerelateerde pagina's

• Lenzburg (heeft een historisch museum)