Nederlandse schilderkunst in de Gouden Eeuw

Er was een periode in de 17e eeuw, waarin de Nederlandse handel, wetenschap en kunst tot de meest geavanceerde van Europa behoorden. Deze periode staat bekend als de Nederlandse Gouden Eeuw. Over het algemeen begon deze periode in de tweede helft van de Tachtigjarige Oorlog. Na de oorlog was er de Nederlandse Republiek, die de meest voorspoedige natie van Europa was. De historische periode werd barok genoemd. Veel van de schilderijen uit deze periode tonen de taferelen mooier dan ze in werkelijkheid waren. Dit wordt 'idealisering' genoemd. In de Nederlandse schilderkunst van die tijd ontbreekt dit vaak. Kunstenaars van de beweging zijn onder meer Peter Paul Rubens, Johannes Vermeer, Bartholomeus van der Helst en Jacob van Loo.

Er waren relatief weinig schilderijen met religieuze thema's in deze periode. De reden hiervoor was dat de meeste Nederlanders calvinistisch waren. Het calvinisme verbood de religieuze schilderkunst in kerken. Hoewel dergelijke onderwerpen in privé-woningen acceptabel waren, waren ze niet erg populair. De andere traditionele klassen van de geschiedenis en de portretschilderkunst waren wel aanwezig, maar de periode is opmerkelijker voor een grote verscheidenheid aan andere genres, onderverdeeld in tal van gespecialiseerde categorieën, zoals taferelen van het boerenleven, landschappen, stadsgezichten, landschappen met dieren, maritieme schilderijen, bloemschilderijen en stillevens van verschillende soorten. De ontwikkeling van veel van deze soorten schilderkunst is in belangrijke mate beïnvloed door 17de-eeuwse Nederlandse kunstenaars.

Er was een theorie in de schilderkunst, dat sommige soorten schilderkunst prestigieuzer waren dan andere. Deze theorie staat bekend als hiërarchie van genres. Omdat de historieschilderkunst bovenaan de lijst stond, wilden veel schilders historische schilderijen maken. Het probleem daarbij was dat historische schilderijen het moeilijkst te verkopen waren. Om van hun schilderij te kunnen leven, werden veel schilders gedwongen om portretten of genretaferelen te produceren, die veel gemakkelijker te verkopen waren. De hiërarchie was als volgt:

historieschilderkunst, inclusief allegorieën en populaire religieuze onderwerpen.
Portretschilderen, inclusief de tronie
genreschilderkunst of scènes uit het dagelijks leven
landschap, inclusief zeegezichten, slagscènes, stadsgezichten en ruïnes.
stilleven

De Nederlanders concentreerden zich sterk op de "lagere" categorieën, maar verwierpen geenszins het concept van de hiërarchie. De meeste schilderijen waren relatief klein - het enige veel voorkomende type echt grote schilderijen waren groepsportretten. Rechtstreeks op de muur schilderen bestond nauwelijks; wanneer een wandruimte in een openbaar gebouw moest worden gedecoreerd, werd normaal gesproken gebruik gemaakt van ingekaderd doek. Voor de extra precisie die op een harde ondergrond mogelijk was, gebruikten veel schilders nog steeds houten panelen, enige tijd nadat de rest van West-Europa deze had verlaten; sommige gebruikten koperen platen, meestal gerecyclede platen uit de prentkunst. Het aantal overgebleven schilderijen uit de Gouden Eeuw nam af doordat ze in de 18e en 19e eeuw werden overschilderd met nieuwe werken van kunstenaars - arme exemplaren waren meestal goedkoper dan een nieuw doek, spanraam en lijst. Er was weinig Nederlandse beeldhouwkunst in die periode; het is meestal te vinden in grafmonumenten en bevestigd aan openbare gebouwen, en kleine beeldhouwwerken voor huizen zijn een opvallende leemte, hun plaats wordt ingenomen door zilverwerk en keramiek. Geschilderde Delftsblauwe tegels waren zeer goedkoop en gebruikelijk, hoewel zelden van echt hoge kwaliteit, maar zilver, vooral in de auriculaire stijl, leidde Europa. Met deze uitzondering waren de beste artistieke inspanningen gericht op de schilderkunst en de prentkunst.

Galerij

Johannes Vermeer, Het melkmeisje (1658-1660)

Frans Hals' tronie, met de latere titel Gypsy Girl. 1628-30. Olieverf op hout, 58 cm × 52 cm (23 in × 20 in). De tronie bevat elementen van portretschilderkunst, genreschilderkunst en soms historieschilderkunst.

Jacob van Loo, Danaë

Paulus Potter, The Young Bull (1647); 3,4 meter breed. Een ongewoon monumentaal dierenschilderij dat de hiërarchie van de genres uitdaagt.

Vragen en antwoorden

V: Welke periode staat bekend als de Nederlandse Gouden Eeuw?

A: De Nederlandse Gouden Eeuw was een periode in de 17e eeuw waarin de Nederlandse handel, wetenschap en kunst tot de meest geavanceerde van Europa behoorden.

V: Welk type regering was er in deze periode?

A: In deze periode was er de Nederlandse Republiek, de meest welvarende natie van Europa.

V: Wat is "idealisering"?

A: Van idealisering is sprake wanneer schilderijen scènes mooier weergeven dan ze in werkelijkheid waren. Op de Nederlandse schilderijen uit deze tijd ontbrak dit kenmerk vaak.

V: Waarom waren er in deze periode relatief weinig religieuze schilderijen?

A: Er waren relatief weinig religieuze schilderijen in deze periode omdat de meeste Nederlanders calvinistisch waren en het calvinisme religieuze schilderingen in kerken verbood.

V: Wat is hiërarchie van genres?

A: Genreshiërarchie is een theorie dat sommige soorten schilderkunst prestigieuzer zijn dan andere. Historische schilderkunst stond bovenaan de lijst, dus veel schilders wilden historische schilderijen maken, maar die waren moeilijk te verkopen.

V: Op welke soorten schilderkunst legden de Nederlanders zich sterk toe?

A: De Nederlanders richtten zich vooral op de "lagere" categorieën, zoals portretschilderkunst, landschap, stilleven en scènes uit het dagelijks leven.

V: Hoe schilderden kunstenaars in deze tijd grote werken? A: De meeste schilderijen in die tijd waren relatief klein, met groepsportretten als een van de enige soorten grote werken die kunstenaars maakten. Er werd nauwelijks rechtstreeks op muren geschilderd en als dat toch gebeurde, werd meestal gebruik gemaakt van canvasramen voor extra precisie op een hard oppervlak.