Hatsjepsoet — Vrouwelijke farao van de 18e dynastie (1507–1458 v.Chr.)
Hatsjepsoet — invloedrijke vrouwelijke farao van de 18e dynastie (1507–1458 v.Chr.), regeerde ruim twee decennia; bekend om succesvolle regering, grootschalige bouwprojecten en handelsmissies.
Hatsjepsoet (ongeveer 1507–1458 v.Chr.), wiens naam betekent Voorste der Edele Dames, was de vijfde farao van de 18e dynastie van het Oude Egypte. Zij is een van de meest succesvolle en opvallende koningen uit de Egyptische geschiedenis: zij regeerde langer dan enige andere vrouw van een inheemse Egyptische dynastie en voerde een actief bouw- en buitenlands beleid.
Leven en afkomst
Hatsjepsoet was een dochter van Thoetmosis I en trad in het huwelijk met haar halfbroer Thoetmosis II, zoals gebruikelijk in de koninklijke familie om de dynastieke lijn te versterken. Zij bekleedde ook hoge priestertitels, onder andere die van Godsvrouw van Amon, een positie met grote religieuze en politieke betekenis in Thebe. Na de dood van Thoetmosis II trad de jonge Thoetmosis III — de zoon van Thoetmosis II bij een lagere vrouw en dus haar neef — formeel toe als koning, maar Hatsjepsoet trad op als regentes en later als de feitelijke heerser met de koninklijke titulatuur.
Regeringsperiode en titulatuur
Hatsjepsoet nam de koninklijke titulatuur aan, inclusief het koningschap en de namen die normaliter aan mannelijke farao's werden gegeven; haar koningsnaam was Maatkare (Maʼat-ka-Ra). In officiële afbeeldingen werd ze soms voorgesteld met koninklijke tekenen zoals de koningsbaard en het koningskostuum — middelen om haar autoriteit en continuïteit met eerdere farao's te benadrukken. Hedendaagse egyptologen erkennen algemeen dat Hatsjepsoet als farao regeerde; haar regering wordt doorgaans geschat op ongeveer tweeëntwintig jaar. De schrijver uit de derde eeuw v.Chr., Manetho, noteerde een regeringstijd van eenentwintig jaar en negen maanden — een bron die inzicht biedt omdat Manetho toegang had tot veel vroegere verslagen die tegenwoordig verloren zijn.
Belangrijkste acties en bouwprojecten
Hatsjepsoet liet op grote schaal bouwen, herstellen en uitbreiden. Haar belangrijkste bouwproject is het prachtige mortuariumcomplex bij Deir el-Bahari, bekend als Djeser-Djeseru, dat grotendeels wordt toegeschreven aan haar belangrijkste ambtenaar en architect, Senenmut. Dit complex heeft terrassen, colonnades en uitgevoerde reliëfs en geldt als een meesterwerk van architectuur uit het Nieuwe Rijk.
- Relieks en inscripties van haar tempel verbeelden een uitgebreide zeereis naar het land Poent (Punt), een belangrijke expeditie die exotische goederen zoals wierook, mirre, goud en levende bomen (mirre-bomen) naar Egypte bracht.
- Haar regering kenmerkte zich door restauratie en uitbreiding van tempels in Karnak en elders; zij liet ook obelisken en standbeelden oprichten — veel beeldhouwwerk en monumenten bleven zichtbaar in tempels en openbare ruimten.
- Haar politieke beleid was relatief vredig en focuste voor een groot deel op economie, handel en religieuze legitimatie. Militair trad Thoetmosis III op als commandant, maar Hatsjepsoet was de feitelijke heerser en leidde het land bestuurlijk.
Beeldvorming en latere vergetelheid
Nadat Hatsjepsoet was overleden, werd in perioden na haar dood geprobeerd haar naam en afbeeldingen te verwijderen van bepaalde monumenten en beelden. Dergelijke verwijderingen en beschadigingen — vaak bestempeld als een vorm van damnatio memoriae — worden meestal in verband gebracht met pogingen om de traditionele mannelijke koningslijn te herstellen; historici debatteren over de precieze motieven en het tijdstip waarop dit gebeurde. Desondanks bleven veel van haar bouwwerken en inscripties bewaard en zijn ze later voor de wetenschap ontsloten.
Graf en mummie
Hatsjepsoet wordt geassocieerd met graf KV20 in het Dal der Koningen; later werden delen van haar stoffelijke resten mogelijk verplaatst. In KV60 werd een vrouwelijke mummie aangetroffen die door modern onderzoek en discussie soms is geïdentificeerd als Hatsjepsoet (een medisch-archeologisch team onder leiding van Zahi Hawass bracht in 2007 zo’n identificatie naar voren op basis van archeologische en tandkundige aanwijzingen). De toewijzing blijft onderwerp van onderzoek en debat: de definitieve bevestiging van haar lichaam door DNA-onderzoek is beperkt door de staat van de vondsten en ontbrekende naadloze vergelijkingsmateriaal.
Nalatenschap
Hatsjepsoet wordt tegenwoordig gezien als een van de opvallendste en meest succesvolle vrouwelijke heersers uit de oudheid. Zij combineerde intensief bouwbeleid met economische en religieuze initiatieven en liet monumenten na die tot op heden tot de meest bewonderde en best bestudeerde werken uit het oude Egypte behoren. Haar grafcomplex bij Deir el-Bahari behoort tot de hoogtepunten van het Nieuwe Rijk en trekt sinds de moderne ontdekking en restauratie veel wetenschappelijke en publieke belangstelling.
Hoewel sommige details — zoals de precieze omstandigheden van haar dood en de volledige toewijzing van bepaalde mummie-restanten — nog onderwerp zijn van onderzoek, blijft Hatsjepsoet een sleutelpersoon voor begrip van koninklijk gezag, gender en monarchale legitimiteit in het Oude Egypte.


Het standbeeld van Hatsjepsoet in het Metropolitan Museum of Art


Djeser-Djeseru is het hoofdgebouw van Hatsjepsoet's dodentempelcomplex in Deir el-Bahri. Het gebouw, ontworpen door Senemut, haar vizier, is een voorbeeld van perfecte symmetrie dat dateert van vóór het Parthenon. Het was het eerste complex dat werd gebouwd op de plaats, die bekend zou worden als de Vallei der Koningen.


Grote granieten sfinx met de beeltenis van farao Hatsjepsoet, afgebeeld met de traditionele valse baard, een symbool van haar faraonische macht-Metropolitan Museum of Art

Osirische beelden van Hatsjepsoet bij haar graftombe, één bij elke pilaar. Let op de mummificatie lijkwade die het onderlichaam en de benen omhult en de kromstaf en vlegel die in verband worden gebracht met Osiris-Deir el-Bahri

Hatsjepsoet's obelisk in Karnak.
Belangrijke verwezenlijkingen
Hatsjepsoet herstelde de handelsnetwerken die tijdens de Hyksos-bezetting van Egypte in de Tweede Tussentijd waren onderbroken.
Veel Egyptologen hebben beweerd dat haar buitenlandse politiek voornamelijk vreedzaam was. Er zijn echter bewijzen dat Hatsjepsoet in het begin van haar carrière succesvolle militaire campagnes voerde in Nubië, de Levant en Syrië.
Bouwprojecten
Hatsjepsoet was een van de meest productieve bouwers in het oude Egypte. Zij gaf opdracht tot honderden bouwprojecten, zowel in Opper-Egypte als in Neder-Egypte, die groter en talrijker waren dan die van haar voorgangers in het Middenrijk. Latere farao's probeerden sommige van haar projecten als de hunne op te eisen.
Zij nam de grote architect Ineni in dienst. Hij had ook gewerkt voor haar vader, haar echtgenoot, en voor de koninklijke vizier Senemoet. Tijdens haar bewind werd zoveel beeldhouwwerk geproduceerd dat bijna elk groot museum in de wereld Hatsjepsoet beeldhouwwerk in zijn collectie heeft. De Hatsjepsoetzaal in het Metropolitan Museum of Art in New York City bestaat bijvoorbeeld uit enkele van deze stukken.
In navolging van de traditie van de meeste farao's liet Hatsjepsoet monumenten bouwen bij de tempel van Karnak. In Karnak herstelde zij ook de oorspronkelijke voorburcht van Mut, een oude godin van Egypte, die door de Hyksos-bezetting was beschadigd. Zij liet twee obelisken, destijds de hoogste ter wereld, oprichten bij de ingang van de tempel. De ene staat er nog steeds, als de hoogste overgebleven antieke obelisk op aarde. De andere is in tweeën gebroken en naar beneden gevallen.
Zoals bij veel farao's was het meesterstuk van Hatsjepsoet's bouwprojecten haar dodentempel. Zij bouwde de hare in een complex in Deir el-Bahri. Het werd ontworpen en uitgevoerd door Senemut op een plaats op de westelijke oever van de Nijl bij de ingang van wat nu de Vallei der Koningen wordt genoemd. Het middelpunt was de Djeser-Djeseru of "het sublieme der sublieme", een bouwwerk van perfecte harmonie dat bijna duizend jaar vóór het Parthenon werd gebouwd. Djeser-Djeseru staat op een reeks landbouwterrassen die ooit weelderige tuinen hadden. Djeser-Djeseru is gebouwd in een rotswand die er scherp bovenuit steekt. Djeser-Djeseru en de andere gebouwen van Hatsjepsoet's Deir el-Bahri complex waren een belangrijke vooruitgang in de architectuur. Een andere verwezenlijking van Hatsjepsoet is de Hatsjepsoetnaald (de granieten obelisk).
Haar status
Vrouwen hadden een hoge status in het oude Egypte en genoten het wettelijke recht om eigendom te bezitten, te erven en te erven. Een vrouw die farao werd, was echter zeldzaam. Alleen Khentkaues, Sobekneferu, en Neferneferuaten kwamen vóór haar in de bekende registers voor als heersers uitsluitend in hun eigen naam. Twosret, een vrouwelijke koning en de laatste farao van de negentiende dynastie, was wellicht de enige vrouw onder de inheemse heersers die haar opvolgde.
In de Egyptische geschiedenis was er geen woord voor een "koningin-regent". Ten tijde van de regering van Hatsjepsoet was farao de naam voor de heerser geworden. Hatsjepsoet is echter niet de enige die deze titel draagt. Sobekneferu, die zes dynastieën vóór Hatsjepsoet regeerde, deed dit ook toen zij over Egypte heerste. Hatsjepsoet was goed opgeleid in haar taken als dochter van de farao. Tijdens de regering van haar vader bekleedde zij het machtige ambt van Gods vrouw. Zij had een sterke rol als koningin van haar echtgenoot op zich genomen en was goed ervaren in het bestuur van haar koninkrijk tegen de tijd dat zij farao werd. Er zijn geen aanwijzingen dat haar leiderschap werd betwist en tot haar dood bleef haar mederegent in een ondergeschikte rol, in alle vriendschap aan het hoofd van haar machtige leger - wat hem de macht zou hebben gegeven die nodig was om een usurpator van zijn rechtmatige plaats af te werpen, als dat nodig was geweest.
Hatsjepsoet droeg alle regalia en symbolen van het faraonische ambt in officiële voorstellingen. Veel bestaande standbeelden tonen haar in typisch vrouwelijke kledij. Andere tonen haar in de koninklijke ceremoniële kledij. Beelden die Sobekneferu afbeelden combineren ook elementen van de traditionele mannelijke en vrouwelijke iconografie. Deze beelden kunnen de inspiratie zijn geweest voor de werken die in opdracht van Hatsjepsoet werden gemaakt. Na deze overgangsperiode echter, toonden de meeste formele afbeeldingen van Hatsjepsoet als farao haar in koninklijke kledij, met alle faraonische regalia.
Moderne geleerden denken dat Hatsjepsoet, door het gebruik van de typische symbolen van de faraonische macht, haar aanspraak op de soevereiniteit deed gelden in plaats van de "Grote Echtgenote van de Koning" of de gemalin van de koningin te zijn. Het geslacht van de farao's werd nooit benadrukt in officiële afbeeldingen. Zelfs de mannen werden afgebeeld met de sterk gestileerde valse baard die bij hun positie in de maatschappij hoorde.
Bovendien tonen de Osirische beelden van Hatsjepsoet - net als bij andere farao's - de dode farao als Osiris, met het lichaam en de regalia van die godheid. Alle beelden van Hatsjepsoet bij haar graftombe doen dat. De cultus van Osiris geloofde in verrijzenis na de dood. Aangezien veel beelden van Hatsjepsoet die op deze wijze zijn afgebeeld in musea zijn tentoongesteld en deze beelden op grote schaal zijn gepubliceerd, zijn kijkers die geen inzicht hebben in de religieuze betekenis van deze afbeeldingen misleid.
De meeste officiële standbeelden die van Hatsjepsoet zijn gemaakt tonen haar minder symbolisch en meer natuurlijk, als een vrouw in typische jurken van de adel van haar tijd. Opmerkelijk is dat Hatsjepsoet zichzelf, zelfs nadat zij de formele regalia had aangenomen, nog steeds beschreef als een mooie vrouw, vaak als de mooiste van alle vrouwen, en hoewel zij bijna alle titels van haar vader aannam, weigerde zij de titel "De Sterke Stier" aan te nemen (de volledige titel luidt: "De Sterke Stier van zijn Moeder"), die de farao verbond met de godinnen Isis, de troon, en Hathor, (de koe die de farao's baarde en beschermde) - doordat haar zoon op haar troon zat - een onnodige titel voor haar, omdat Hatsjepsoet zelf verbonden werd met de godinnen, wat geen enkele mannelijke farao kon. In plaats van de sterke stier, verbond Hatsjepsoet, die in het begin van haar bewind als farao een zeer succesvol krijger was, zich met het leeuwinnenbeeld van Sekhmet, de belangrijkste oorlogsgodheid in het Egyptische pantheon.
Het Orakel van Amun verkondigde dat het de wil van Amun was dat Hatsjepsoet farao zou worden, wat haar positie nog versterkte. Zij bevestigde de steun van Amun door deze uitspraken van de god Amun in haar monumenten te laten kerven:
"Verwelkom mijn lieve dochter, mijn lieveling, de koning van Opper- en Neder-Egypte, Maatkare, Hatsjepsoet. Gij zijt de Farao, die bezit neemt van de Twee Landen".
Vragen en antwoorden
V: Wie was Hatsjepsoet?
A: Hatsjepsoet was de vijfde farao van de 18e dynastie van het Oude Egypte, wat "Voorste van de Edelvrouwen" betekent.
V: Wie was haar vader?
A: Haar vader was Thoetmosis I.
V: Wie was haar voorganger?
A: Haar voorganger was Thoetmosis II, die ook haar broer en echtgenoot was.
V: Wie was haar opvolger?
A: Haar opvolger was Thoetmosis III, haar neef, de zoon van Thoetmosis II door een mindere vrouw.
V: Wie was de effectieve heerser tijdens haar heerschappij?
A: Hatsjepsoet was de effectieve heerser tijdens haar regeerperiode.
V: Hoe lang duurde haar heerschappij?
A: De lengte van haar heerschappij wordt meestal opgegeven als tweeëntwintig jaar.
V: Wanneer werd ze farao?
A: Ze werd farao in ongeveer 1479 v.Chr. en stierf in 1458 v.Chr.
Zoek in de encyclopedie