Manetho | oude Egyptische historicus en priester uit Sebennytos

Naam

Wij weten niet wat Manetho's naam betekent, enkele suggesties zijn "Geschenk van Thoth", "Geliefde van Thoth", "Waarheid van Thoth", "Geliefde van Neith", of "Minnaar van Neith", Myinyu-heter ("Paardenhoeder" of "Bruidegom") en Ma'ani-Djehuti ("Ik heb Thoth gezien").

Leven en werk

We weten niet wanneer hij is geboren of gestorven. Zijn boek kan zijn geschreven tijdens de heerschappij van Ptolemaeus I Soter (323-283 v.Chr.) en Ptolemaeus II Philadelphus (285-246 v.Chr.). De Hibeh Papyri, gedateerd op 241/40 voor Christus, suggereert dat hij schreef tijdens de heerschappij van Ptolemaeus III Euergetes (246-222 voor Christus). Hij schreef in het Grieks. Andere werken die hij schreef zijn Tegen Herodotus, Het Heilige Boek, Over Oudheid en Religie, Over Festivals, Over de bereiding van Kyphi, en de Digest van de Fysica. Het Boek van Sothis over astrologie is mogelijk ook door hem geschreven.

Hij was waarschijnlijk een priester van de zonnegod Ra in Heliopolis. Hij wist veel over de cultus van Sarapis, gebaseerd op Osiris en Apis. Sarapis was een Grieks-Macedonische versie van de Egyptische cultus die terugging tot Alexander de Grote. Tacitus en Plutarch schreven dat Ptolemaeus (waarschijnlijk Ptolemaeus Soter) een beeld van de god invoerde.

Aegyptiaca

De Aegyptiaca, de "Geschiedenis van Egypte", was wellicht het grootste werk van Manetho. Het was op volgorde van datum en verdeeld in drie delen. In de Aegyptiaca bedacht hij het woord dynastie om een groep koningen met een gemeenschappelijke oorsprong aan te duiden. Het kwam van het Griekse woord dynasteia, dat "regeringsmacht" betekent. Hij was de eerste die de heersers groepeerde in dynastieën. Hij gebruikte het woord niet om families aan te duiden. Hij begon een nieuwe dynastie wanneer er een breuk of verandering was in de regeringsmacht. Er was bijvoorbeeld een breuk tussen de vierde dynastie in Memphis en de vijfde dynastie in Elephantine. Hij nam details op van veel van de koningen.

Aegyptiaca kan zijn geschreven als een Egyptische geschiedenis, om nauwkeuriger te zijn dan Herodotus' Historiën. Zijn andere boek, Tegen Herodotus, is misschien gewoon een korte versie van Aegyptiaca. Er zijn geen originele exemplaren van beide boeken.

Exemplaren van het boek

Aegyptiaca is niet als volledig boek bewaard gebleven. Het is goed mogelijk dat wat bewaard is gebleven door andere schrijvers is herschreven om hun Egyptische, Joodse of Griekse geschiedenissen te ondersteunen. Dit maakt het voor moderne historici moeilijk om te weten hoe betrouwbaar het is als geschiedenis.

De vroegste vermelding van Manetho staat in Josephus' Contra Apionem ("Tegen Apion"). Dit werd bijna 400 jaar na Aegyptiaca geschreven. Het is duidelijk dat Josephus niet over het origineel van Manethos' boek beschikte. Ongeveer tegelijkertijd werd een korte versie, de Epitome, van het boek gebruikt. Deze behield Manetho's korte lijst van dynastieën en een aantal delen die als belangrijk werden beschouwd. Zo stond er bijvoorbeeld in dat de eerste dynastie, Menes, "werd gegrepen en gedood door een nijlpaard". Het is niet bekend of iets van de korte versie het originele geschrift van Manetho is. Kopieën werden geschreven door Sextus Julius Africanus en Eusebius van Caesarea. Eusebius' kopie werd gebruikt door Hiëronymus in zijn Latijnse vertaling, een Armeense vertaling, en door George Syncellus. Syncellus zag dat de kopieën van Eusebius en Africanus vrijwel gelijk waren, dus plaatste hij ze naast elkaar in zijn werk, Ecloga Chronographica.

Deze laatste vier exemplaren zijn de enige exemplaren van de epitome van Manetho. Andere delen staan in Malalas' Chronographia en Excerpta Latina Barbari ("Fragmenten in slecht Latijn").

Bronnen en methoden

Manetho gebruikte lijsten van koningen om zijn geschiedenis te structureren. Josephus schreef dat Manetho ook verhalen, mythen en legenden gebruikte voor zijn boek. Dit was gebruikelijk onder historici uit die tijd. Hij moet het Griekse werk van Herodotus hebben gekend. Hij probeerde de Egyptische geschiedenis te koppelen aan de Griekse geschiedenis. Hij verbindt bijvoorbeeld koning Memnon met Amenophis, en Armesis met Danaos). Het is mogelijk dat deze verbanden het werk zijn van latere schrijvers. We weten wel dat hij in het Grieks kon schrijven.

Koning lijsten

De koningslijst die Manetho gebruikte is onbekend. De Turijnse koningslijst lijkt er het meest op. De oudste bron om te vergelijken met Manetho zijn de Annalen van het Oude Rijk (ca. 2500-2200 v.Chr.). Verder zijn er de koningslijst van Karnak, twee van Abydos en de lijst van Saqqara.

De Annalen van het Oude Rijk bestaan alleen op de steen van Palermo. Er zijn veel verschillen tussen de steen en Manetho. De steen stopt bij de vijfde dynastie. Het omvat de vroege koningen van Neder-Egypte en koningen van Opper-Egypte. Manetho noemt verschillende Griekse en Egyptische goden, te beginnen met Hephaistos en Helios. De Annalen geven ook jaarverslagen van de activiteiten van de koningen.

In de lijsten van het Nieuwe Rijk zijn enkele heersers weggelaten. De lijst opgesteld voor Seti I telt 76 koningen van de Eerste Dynastie tot de Veertiende, maar laat de Hyksos heersers en degenen die verbonden zijn met Achnaton weg. Ook in de lijst van Saqqara komen zij niet voor in de lijst van 58 namen. Deze namen werden weggelaten om religieuze en niet om politieke redenen. Als Manetho deze lijsten al gebruikte, zou hij er niet al zijn informatie uit hebben kunnen halen.

De Turijnse koningslijst was waarschijnlijk eerder een overheidsdocument dan een religieus document. Het zou niet nodig zijn geweest om koningen weg te laten om religieuze redenen. Manetho moet over dit soort documenten hebben beschikt. Als priester zou hij toegang hebben gehad tot al het geschreven materiaal in de tempel.

Manetho's lijst was waarschijnlijk afkomstig uit Neder-Egypte. Hij nam koningen uit de Derde Tussenperiode op, zelfs koningen met een kort leven als Amenemnisu (5 jaar) en Osochor (6 jaar). Maar de koningen uit Thebe, zoals Osorkon III, Takelot III, Harsiese A en Pinedjem I en koningen uit Midden-Egypte zoals Peftjaubast van Herakleopolis liet hij buiten beschouwing. Manetho's informatie moet afkomstig zijn uit de tempelbibliotheek van een plaatselijke stad in de Nijldelta. De Midden- en Boven-Egyptische farao's beheersten dit deel van de Delta niet; daarom zijn zij niet opgenomen in Manetho's koningslijst.

Namen

In het Middenrijk had elke Egyptische koning vijf verschillende namen. Dit waren de naam "Horus"; de naam "Twee Dames"; de naam "Gouden Horus"; het praenomen of "troonnaam"; en een nomen, de persoonlijke naam die bij de geboorte werd gegeven (ook wel een "Zoon van Ra"-naam genoemd, omdat deze werd voorafgegaan door Sa Re'). Sommige farao's hadden ook meer dan één van deze namen. Ramesses II gebruikte bijvoorbeeld op verschillende momenten zes Horus-namen. Wij weten niet of Manetho op de hoogte was van de verschillende namen van heersers uit een lang verleden. Niet alle verschillende namen voor elke koning zijn ontdekt, en misschien waren de koningen naast de officiële namen ook bekend onder andere namen. Omdat Manetho de namen in het Grieks vertaalde, kennen we de oorspronkelijke Egyptische naam niet.

Inhoud

Deel 1 begint vanaf de vroegste tijden. Het vermeldt goden en halfgoden als koningen van Egypte. Verhalen over Isis, Osiris, Set of Horus zouden hier gevonden kunnen zijn. Het boek vermeldt vervolgens koningen van de Eerste Dynastie I tot de Elfde Dynastie. Dit omvatte het Oude Rijk, de Eerste Tussenperiode en het vroege Middenrijk.

Deel 2 beslaat de twaalfde dynastie tot en met de negentiende. Dit omvat het einde van het Middenrijk en de Tweede Tussenperiode (XV-XVII-de invasie van de Hyksos), en het begin van het Nieuwe Rijk. Josephus geloofde dat de Hyksos of "herderskoningen" de oude Israëlieten waren die zich een weg baanden uit Egypte (Apion 1.82-92).

Deel 3 begint met de twintigste dynastie en eindigt met de dertigste.

Effect van Aegyptiaca

Egyptologen gebruiken nog steeds Manetho's manier om de farao's te groeperen in dynastieën. De Franse ontdekkingsreiziger en egyptoloog Jean-François Champollion had een kopie van Manetho's lijsten om hem te helpen de hiërogliefen te lezen. Moderne geschiedenissen gebruiken nu zowel de moderne vertaling van namen als Manetho's versie.