Mencius

Culturele achtergrond

Mencius leefde tijdens de Zhōu dynastie.

De cultuur waar Mencius vandaan kwam, geloofde dat mensen na hun dood een soort van bestaan na het leven zouden hebben. Dat geloof gaat terug tot verre prehistorische tijden. Op een gegeven moment begon men te zeggen dat de doden naar Tiān gingen. Tiān heeft verschillende betekenissen, waaronder "hemel", "dag", "hemel" en "God". De vroegste versies van het karakter 天 is een afbeelding van een man met een zeer groot hoofd, wat "hoofdman" of "leider" suggereert. Aangezien de Chinezen geloofden dat wanneer iemand sterft hij of zij naar Tiān gaat, en dat dode voorouders machtiger zijn dan zij waren toen zij nog leefden, is het mogelijk dat Tiān oorspronkelijk de naam was van de vroegste voorouder van het Zhōu-heersende huis van lang voor de val van de vorige dynastie, de Shàng. Als dat idee juist is, dan was "Tiān" eerst een naam voor een voorouder. Later is men wellicht vergeten dat deze zeer machtige geest oorspronkelijk een levend mens was, zodat Tiān als een god werd beschouwd. Daarna zou "Tiān" gebruikt kunnen zijn om de plaats te noemen waar de god woonde, en aangezien die plaats hoog boven ons was, zou het niet alleen "hemel" zijn gaan betekenen, maar ook "de hemelen", "hemel", "dag", enz.

China kent mythen die teruggaan tot ver voor de Shàng en Zhōu dynastieën. Er waren verschillende cultuurhelden die werden beschouwd als oude wijze keizers. Zo waren er 黃帝 Huáng Dì, in het Engels bekend als de Gele Keizer, 堯 Yáo, 舜 Shùn, en 禹 Yǚ, die allen kwamen vóór wat de eerste dynastie wordt genoemd, de 夏 Xià.

Het verhaal van hoe Yǚ keizer werd is zeer belangrijk voor de Confucianen. De mythe vertelt dat de wereld begon te overstromen en de vader van Yǚ (wiens naam 鯀 Gǔn was) probeerde het probleem op te lossen door dammen te bouwen. Gǔn was niet succesvol want het water bleef maar komen en toen het over de top van de dammen ging, kwam al het water dat zich had opgebouwd er heel snel uit. Dus nam Yǚ de taak over om China te redden en maakte alle rivieren schoon, zodat het extra water gemakkelijk naar zee kon gaan.

Mencius vertelt niet het deel van het verhaal over Gǔn, maar wel het deel over hoe Yǚ alle rivieren dieper maakte om het land droog te leggen. De les die Mencius en het Chinese volk uit het verhaal van Yǚ leerden was dat het in alle dingen beter is om krachten een uitweg te geven die geen schade veroorzaakt, en dat het afdammen van krachten op de lange duur altijd slecht zal zijn.

De stichters van de Zhōu dynastie geloofden in het idee dat Koning Wen, de vader van Koning Wu (die de eerste was die daadwerkelijk regeerde nadat de Shàng heersers verslagen waren), in staat bleef om in de wereld van de mensen te handelen, zelfs na zijn dood. Hij en zijn eigen vader en grootvader waren centrale figuren in een belangrijk document genaamd "De in messing gebonden kist". Een ander belangrijk document heet "De aankondiging van Hertog Shao." Deze beide documenten introduceren en ondersteunen het idee dat Tiān beslist wie de mens zal zijn om als rentmeester of helper op te treden om de wil van Tiān op aarde uit te voeren, en het idee dat Tiān alleen iemand koning zal laten zijn zolang hij het welzijn van alle menselijke wezens behartigt.

Mencius vertelde het verhaal van Yü in zijn boek in 3B:9:

In de tijd van Yao, gingen de wateren achteruit en overstroomden in China. De slangen en draken leefden daar, en de mensen konden nergens heen. Die beneden maakten nesten en die boven maakten grotten. Het boek zei: "De overstromingen van de rivier waarschuwden de rest. De naam van de vloed werd ook gebruikt voor de overstroming. Hij vroeg Yu om het te genezen. Yu groef de grond en injecteerde die in de zee, verdreef de slangen en draken en liet de mineralen vrijkomen; het water stroomde door de grond, waaronder de rivieren, de Huai, de rivier en de Han. Toen het gevaar ver weg was, verdwenen de vogels en dieren die de mensen kwaad deden; toen konden de mensen op vlak land leven.

In de tijd van [de wijze keizer] Yao, staakten de rivieren hun normale loop en overstroomden het Centrale Koninkrijk. Toen namen slangen en draken hun intrek en hadden de mensen geen vaste verblijfplaatsen meer. Zij die lager woonden, maakten nesten in de bomen voor zichzelf, en zij die hoger woonden, maakten ondergrondse schuilplaatsen.

In het boek staat: "Het water van de afvoer waarschuwde ons. De naam van de overstroming is ook bekend als "吕水". Hij vroeg Yu om het te genezen. Yu groef de grond en injecteerde die in de zee, verdreef de slangen en draken en liet de mineralen vrijkomen; het water stroomde door de grond, waaronder de rivieren, de Huai, de rivier en de Han. Toen het gevaar ver weg was, verdwenen de vogels en dieren die de mensen kwaad deden; toen konden de mensen op het vlakke land leven. Toen Yao en Shun weg waren, ging de weg van de heiligen achteruit.

Het Boek der Records zegt: "De inundatie verontrust me." "Inundatie" betekent "vloedwater." Yü werd ingezet om de vloed te beheersen. Yü baggerde de aarde en voerde het water naar de zee. Hij verjoeg de slangen en draken en verbande ze naar de moerassen. Toen het water door het land stroomde vormde het de Yangze rivier, de Huai rivier, de Gele rivier, en de Han rivier. Omdat de [moerassen] op afgelegen en ingesloten plaatsen lagen, werd er een einde gemaakt aan de plunderingen die vogels en beesten de mensen aandeden, en daarna konden de mensen op de vlakten leven. Echter, [nadat de herinneringen van de mensen aan] zowel Yao als Shun in de vergetelheid waren geraakt, raakte de weg van de wijzen in een steil verval.

In 4B:26, Mencius zei ook:

Als een wijs man is als Yu, die over water liep, dan is er geen kwaad in wijsheid. De wijsheid der wijzen is even groot als de wijsheid van Yu, die de wateren bewandelde en deed wat hij niet deed.

Als deze wijzen zich net zo konden gedragen als Yü bij het beheer van het vloedwater, wat zou er dan op hen af te dingen zijn? Yü beheerste het vloedwater door zijn werk te doen op een manier die geen grote ophef veroorzaakte. Als deze wijzen zich ook zo zouden kunnen gedragen zonder veel ophef te maken, dan zou hun wijsheid groot zijn.

Voor Mencius was Yü's manier van doen de beste. Yü was een van de grote helden van Mencius.

Was Mencius een religieus leider, een filosoof, of wat?

In het Westen was er een wetenschapper, Konrad Lorenz (1903 - 1989), die dieren bestudeerde. Hij was een etholoog, wat betekent dat hij het gedrag van dieren zorgvuldig bestudeerde en probeerde te begrijpen waarom zij de dingen doen die zij gewoonlijk doen. Hij zag bijvoorbeeld dat als baby-eenden vlak nadat ze uit het ei zijn gekropen een mens zien in plaats van een eend, ze altijd mensen zullen volgen en hen als hun ouders zullen beschouwen. Hij noemde dit soort leren "inprenting".

Mencius bestudeerde de mens zoals Lorenz andere dieren bestudeerde. Mencius was ook een etholoog, maar in de taal van het oude China werd hij beschouwd als een "meester", dat wil zeggen, een leraar. Hij was een Confucianist, en Confucianisme wordt soms een religie genoemd. Mencius citeert echter geen religieuze teksten en probeert de mensen ertoe te brengen zich te gedragen zoals in die boeken staat. Hij noemt ook geen fundamentele waarheden of axioma's en probeert uit te vinden hoe mensen zouden moeten handelen. Hij is dus niet zoals de meeste mensen die wij beschouwen als religieuze leiders of filosofen.

In onze moderne tijd scheiden wij filosofie van wetenschap, maar in vroegere tijden werden de studies die wij nu wetenschap noemen "natuurfilosofie" genoemd, en Mencius was in wezen een natuurfilosoof. Zijn werk leidde tot dezelfde algemene soort kennis die Lorenz over eenden en andere dieren leerde. Mencius vroeg zich af: wat voor soort dingen doen mensen waardoor families en gemeenschappen goed blijven functioneren, wat voor soort dingen doen ze die families en gemeenschappen schaden, en waarom doen ze deze dingen?

De belangrijkste observaties van Mencius

Mencius zei dat we mensen niet hoeven te leren om van de smaak van lekker eten te houden. Het gevoel dat we hebben voor lekker eten is natuurlijk. Op dezelfde manier, zei hij, hebben we andere natuurlijke gevoelens die goede gaven zijn waar we allemaal mee geboren worden. Wij kunnen ons niet echt van deze gaven ontdoen, behalve door onszelf te vernietigen, maar wij kunnen wel toestaan dat zij bedekt worden, zodat zij niet goed werken. Het is een beetje zoals de mens zijn neus niet kan afzetten en weggooien, maar hij kan wel dopjes in zijn neusgat doen en zo zijn reukvermogen bederven. Het is dus belangrijk dat mensen niets doen waardoor hun vier gaven niet goed zouden werken. Het is jammer dat mensen hun vier gaven vaak in de war laten raken. Als mensen goed worden opgevoed en worden beschermd tegen negatieve krachten, dan zullen ze uit vrije wil goed zijn.

De deugden of krachten die mensen hebben, zijn dingen die zij rechtstreeks van de Hemel krijgen. Deze zelfde dingen zijn in de Hemel. Wanneer mensen slechte dingen doen, komt dat omdat hun andere delen de controle hebben weggenomen van hun deugden/krachten. Mencius geeft een prachtig verhaal dat Ossenberg wordt genoemd als bewijs.

Het Chinese woord voor wat hierboven "geschenken" werd genoemd is 德 dé. Het is een verwant woord van een woord dat "krijgen" betekent, dus één manier om het uit te leggen is te zeggen dat een dé iets is dat we van de Hemel krijgen. Het betekent "deugd", maar alleen in de zin dat het de kracht is om iets te doen. ("Deugd" heeft deze betekenis ook in het Engels.) Mensen hebben vier deugden of krachten. Hier zijn hun Chinese namen, een vertaling van elk, en een uitleg van elk:

• 仁 rén betekent het vermogen om te voelen wat andere mensen meemaken alsof het jou overkomt. Dus als je ziet dat iemand zijn hand op een plek legt waar hij zeker gewond zal raken, misschien ergens waar een cobra opgerold staat te wachten om toe te slaan, dan zul je je slecht voelen en willen voorkomen dat die persoon dat doet. In het Engels zijn er veel vertalingen voor dit woord, waaronder "welwillendheid," "empathie," "menslievendheid," enz.

• 義 yì betekent het vermogen om je slecht te voelen over jezelf wanneer je weet dat je niet je deel van het werk doet, je plicht niet vervult, enz. Als je met een groep vrienden een uitstapje in het bos zou maken en iedereen zou om de beurt de afwas doen, maar jij kwam nooit aan de beurt, dan zou je je schamen voor wat je niet had gedaan. Sommige van de Engelse vertalingen voor dit woord zijn "plichtsgevoel", "gevoel voor goed en kwaad", "rechtvaardigheidsgevoel", enz. Het is echter belangrijk op te merken dat Mencius een gevoel van een persoon beschrijft over wat die persoon zelf doet, niet een gevoel over wat andere mensen doen.

• 禮 lǐ betekent het vermogen om je eigen positie in de maatschappij en de posities van andere mensen in de maatschappij te zien, en om dingen te doen waardoor mensen goed met elkaar kunnen opschieten. Bijvoorbeeld, het kan in orde zijn voor u om de achterdeur van het huis van uw eigen familie binnen te gaan, of zelfs om de achterdeur van uw grootmoeder en grootvader binnen te gaan, zonder te kloppen. Maar als je het huis van iemand anders binnengaat, kan die bang of boos worden omdat je daar niet thuishoort. Soms moeten we het huis van iemand anders binnengaan, en er is een lǐ voor die situatie. De gast kan op de deur kloppen en wachten, op de deur van de tent krassen en wachten, of iets anders doen om de mensen binnen te laten weten dat er iemand buiten is die vredelievende bedoelingen heeft en graag binnen zou willen komen. Verschillende culturen kunnen verschillende uitvindingen hebben om met dit soort situaties om te gaan. Het belangrijkste is dat alle culturen hun eigen oplossingen zullen hebben gevonden, en wat mensen ook besluiten te doen is een lǐ. Het doet er niet echt toe of mensen aan de linkerkant of aan de rechterkant van de weg rijden. Wat belangrijk is, is dat iedereen het eens is met hetzelfde plan. Misschien is de beste Engelse vertaling voor dit woord "a sense of propriety," wat gewoon betekent dat mensen een manier hebben om uit te zoeken wat gepast is. passend, of gepast om te doen in sociale situaties om onnodige ruzies te voorkomen. "Het is niet gepast om zomaar de deur van iemand anders zijn huis open te doen en naar binnen te lopen. "Het past bij de situatie om aan te kloppen en toestemming te vragen om binnen te komen."

• 智 zhì betekent het vermogen om naar iets te kijken dat tussen of onder andere mensen gebeurt en te zien wat goed en wat fout is. Als iemand ziet dat een machtige volwassene voedsel wegneemt van een uitgehongerd kind, zal hij onmiddellijk reageren tegen het gedrag van die volwassene. Misschien is de beste vertaling voor deze term "wijsheid", als we in gedachten houden dat de wijsheid van Salomo het vermogen inhield om de ware toedracht van de zaken die hem werden voorgelegd nauwkeurig in te schatten. Zhì is dat soort wijsheid, en niet zozeer een soort extreme intelligentie. Iemand die zhì heeft, kan zeggen wat eerlijk is en wat oneerlijk is.

De mens zou een volmaakt leven kunnen leiden als hij alleen deze vier soorten motivaties of emotionele reacties op de wereld zou hebben, maar hij heeft nog veel meer motivaties. Daartoe behoren angst, woede, hebzucht naar rijkdom en macht, seks, enz. Mensen leren heel gemakkelijk dat zij deze driften gemakkelijker kunnen bevredigen als zij de inbreng van hun deugden negeren. Bijvoorbeeld, een kind dat groot is voor zijn leeftijd kan gemakkelijk leren dat hij met geweld van andere kinderen van zijn leeftijd kan afnemen wat hij wil.

Mensen worden geboren met de vier krachten die hen ervan zouden weerhouden slechte dingen te doen, en zij worden ook geboren met de vele drijfveren of motivaties die hen ertoe kunnen brengen slechte dingen te doen om deze behoeften te bevredigen. Dus wat bepaalt wie goed en wie slecht zal zijn?

Mencius merkte op dat de mens afhankelijk is van nog een belangrijke mentale functie. Hij noemde het de 志 Zhì, wat soms vertaald kan worden als "aspiraties," maar wat in het geval van Mencius is wat wij de wil zouden noemen. Iets moet beslissen wat te doen wanneer de ethische impulsen, de morele gevoelens, van wat Mencius de "vier deugden" noemde, in conflict komen met de gewone impulsen die te maken hebben met honger, seks, agressie, angst, enzovoort. Het deel van de mens dat dingen tegen elkaar afweegt en beslissingen neemt is de zhì.

Voor Mencius kan, als een individu goed functioneert, zijn of haar wil een gezond evenwicht vinden tussen alle impulsen en kan hij of zij voorkomen dat de deugden worden overspoeld door de gewone begeerten. Als iemands wil niet onder controle is, kan hij of zij zichzelf of andere mensen schade berokkenen. Het is dus belangrijk om tijdens het opgroeien te leren hoe je kunt voorkomen dat de zhì wordt overgenomen door andere krachten - of door andere mensen.

Het individu heeft een vrije wilskeuze om al zijn impulsen en ook zijn verstand te integreren (samen te voegen zodat ze niet met elkaar in strijd zijn), of om het op te geven en alleen maar te handelen naar de impuls die op dat moment wordt gevoeld. Dus voor Mencius is de beste weg voor een mens te plannen en te handelen om zichzelf evenwichtig te maken, geïntegreerd (niet in gevecht met zichzelf en zowel het ene als het tegenovergestelde willen doen), en zo een nuttig persoon voor de samenleving.

Vrijwilligheid en het ethische leven

Iemand die opereert aan de top van de morele schaal door "zijn zaakjes voor elkaar te hebben" wordt een 君子 jūn zǐ genoemd, of "moreel nobele man".

Mencius zei: "Hoe anders is de mens dan de beesten! Het gewone volk gaat, maar de heer blijft. Shun begreep het gewone volk en keek naar menselijke aangelegenheden, en handelde uit welwillendheid en rechtvaardigheid, niet uit welwillendheid en rechtvaardigheid.

Mencius zei: "Datgene waarin de mens verschilt van de vogels en de beesten is uiterst klein. Gewone mensen ontdoen zich ervan, maar de moreel edele mens houdt het veilig. De wijze keizer] Shun zag duidelijk de vele wezens, en hij maakte een nauwkeurig onderzoek van de menselijke sociale verhoudingen. Zijn daden kwamen voort uit zijn welwillendheid en zijn plichtsgevoel. Hij handelde niet uit [een nep] welwillendheid en plichtsbesef."

Een jūn zǐ is dus iemand die erin geslaagd is vast te houden aan de gaven die de Hemel hem gegeven heeft, de gaven die mensen ertoe kunnen brengen welwillend te handelen, zich te laten leiden door plichtsgevoel, te willen handelen op een manier die goede relaties met anderen in stand houdt, en te proberen mensen te helpen en te beschermen die oneerlijk behandeld worden. Om een echte jūn zǐ te zijn, moet de persoon deze ware gevoelens hebben en er naar handelen. Het is niet genoeg om alleen maar te doen alsof men deze gevoelens heeft.

Volgens Mencius kan iedereen ervoor kiezen een moreel nobel man te worden. Het enige wat nodig is, is om die beslissing echt te nemen en het dan te doen. Mencius sprak over Yan Yuan, die de favoriete leerling van Confucius was:

Yan Yuan zei: "Wie is Shun? Wie ben ik? Hetzelfde geldt voor hen die iets gedaan hebben!

Yan Yuan zei: "Wat voor een man was Shun? Wat voor man ben ik? Het enige wat nodig is om zoals hem te zijn, is het te doen."

Natuurlijk besefte Mencius dat "het gewoon doen" veel moeilijker is dan erover praten. Je moet de hele tijd naar jezelf blijven kijken.

Eén doel dat Mencius nastreefde was het kweken van wat hij noemde een "onbeweeglijke geest". Met die woorden bedoelde hij een geest die niet omver kan worden geworpen door een klap van buitenaf. Een "onbeweeglijke geest" behoedt ervoor dat men de verkeerde dingen doet omdat men boos, bang, enz. is. Alles wat van buitenaf kan trekken of duwen en ons uit de hand kan doen lopen, kan schade veroorzaken, maar Mencius zegt dat als de wil en de vier deugden/krachten goed geïntegreerd zijn, als de persoon "echt samen is," dan kunnen deze krachten van buitenaf niet de controle overnemen.

Het koesteren van de deugden en krachten van de mens

Elke cultuur en elke samenleving heeft manieren ontwikkeld om te voorkomen dat kinderen te veel in de problemen komen. Zelfs in één gemeenschap kunnen mensen verschillende strategieën hebben gebruikt om controle over hun kinderen te krijgen en te houden. Eén manier om kinderen onder controle te houden is hen te slaan wanneer zij dingen doen die de ouders niet willen dat zij doen. Een andere manier om kinderen onder controle te houden is hen een schuldgevoel te geven en te laten verwachten dat zij streng gestraft worden omdat zij slechte mensen zijn. Een derde manier is om kinderen schaamte te laten voelen en te verwachten dat mensen hen uitlachen en zich vervolgens van hen afkeren. Methode nummer vier is om kinderen de waarschijnlijke resultaten van hun daden uit te leggen. "Als je aan de oren van de hond trekt zal hij je bijten." Veel ouders over de hele wereld gebruiken meer dan een van deze methoden, en ze kunnen ze allemaal van tijd tot tijd gebruiken.

De Chinese cultuur kent nog een andere methode die misschien niet zo bekend is en op andere plaatsen misschien zelden wordt toegepast - het gebruik van de eigen deugd/kracht van het kind. Wanneer een kind iemand anders iets aandoet, kunnen de ouders, in plaats van het kind te vertellen hoe slecht hij of zij is, iets zeggen als: "Zojuist zagen we hoe je de eieren uit het nest van de mus haalde. We weten dat je in je hart een goed mens bent. We vragen ons af of je eraan gedacht hebt hoe de moeder van de mus zich zal voelen als ze terugkomt en ontdekt dat haar kinderen weg zijn. Zou je de eieren terug willen leggen nu ze nog warm zijn? De moeder mus zal snel terugkomen."

Het doel van het kind te laten kijken naar de gevoelens die opkomen in zijn hart/geest als hij of zij werkelijk nadenkt over wat hij of zij gedaan heeft, is niet om het kind zich een afschuwelijk mens te laten voelen, en niet om het kind bang te maken voor straf. Als het kind eenmaal echt luistert naar de stille stem van wat wij in het Westen "het geweten" zouden noemen, dan zal het kind op natuurlijke wijze voelen wat de moeder mus zou voelen als ze thuis zou komen bij een leeg nest. Het kind zal dan iets doen zodat de moeder mus dat nare gevoel niet hoeft te hebben. De volgende keer kan het kind bedenken hoe de moedermus zich zal voelen voordat hij of zij eieren steelt.

Het vergt veel tijd om echt goed te worden in het opnoemen van deze vier gaven uit de hemel, en het vergt oefening om de mogelijke gevolgen te begrijpen van sommige dingen die men zou kunnen doen. Een echt goed mens worden is dus een levenswerk dat nooit echt af is. In de traditionele Chinese samenleving werden jonge mensen aangemoedigd om zowel de verhalen uit het verleden te lezen die goede daden lieten zien, als ook de boeken te lezen van mensen als Confucius en Mencius om hulp te krijgen bij het leren zien van alle resultaten en te leren hoe woede, angst, en alle andere gewone emoties te weerhouden de vier morele deugden/krachten te overstemmen.

Andere boeken om te lezen

Three Ways of Thought in Ancient China, door Arthur Waley