Monoceros — Het sterrenbeeld Eenhoorn: ligging, sterren en geschiedenis

Ontdek Monoceros — het mysterieuze sterrenbeeld Eenhoorn: ligging aan de hemelevenaar, opvallende sterren, grenzen met Orion, geschiedenis en interessante objecten.

Monoceros (Grieks: Μονόκερως) is een sterrenbeeld op de hemelevenaar. De naam is Grieks voor eenhoorn. Het werd beschreven door de 17e-eeuwse Nederlandse cartograaf Petrus Plancius. Orion staat ten westen van Monoceros. Tweelingen is in het noorden. Canis Major is in het zuiden. Hydra ligt in het oosten. Andere sterrenbeelden naast Monoceros zijn Canis Minor, Lepus en Puppis.

Ligging en zichtbaarheid

Monoceros is een relatief modern en tamelijk zwak sterrenbeeld dat langs de galactische vlak van de Melkweg ligt. Het bevindt zich in het winterse hemelgebied van het noordelijk halfrond, tussen het opvallende Orion-gebied en de zuidelijke honden (Canis Major en Canis Minor). De eenhoorn is het beste waar te nemen in de maanden december tot en met maart, wanneer het rond middernacht hoog aan de hemel staat voor waarnemers op gematigde noordelijke breedtegraden. Omdat het dichtbij de hemelequator ligt, is het ook vanaf veel zuidelijke breedtegraden zichtbaar.

Belangrijkste sterren

• Beta Monocerotis — bekend als een fraaie meervoudige ster. Met eenvoudige kijkers lijkt het één ster, maar een kleine telescoop toont dat het uit meerdere componenten bestaat; William Herschel bestudeerde deze systeem al in de 18e eeuw.
• Alpha Monocerotis en Gamma Monocerotis — relatief zwakke helderen die samen met Beta het patroon van het sterrenbeeld vormen, maar geen echte heldere referentiesterren zoals in sommige klassieke sterrenbeelden.
• S Monocerotis — een variabele ster die deel uitmaakt van de open sterrenhoop NGC 2264 (de Christmas Tree Cluster).

Nevels en sterrenhopen

Doordat Monoceros op de galactische vlak ligt, bevat het tal van donkere en heldere nevels en open sterrenhopen die populair zijn bij waarnemers met verrekijkers en telescopen:

• Rosettenevel (rond de open sterrenhoop NGC 2244) — een grote emissienevel die een opvallende wolk en sterformulier vormt; zichtbaar op foto’s als een bloem-achtige structuur rond een jonge sterrenhoop.
• NGC 2264 — de zogenaamde Christmas Tree Cluster met de bijbehorende Cone Nebula, een doornige donkere nevel die op lange belichtingen goed zichtbaar is.
• M50 (NGC 2323) — een heldere open sterrenhoop die al met verrekijkers goed opvalt.
• Monkey Head Nebula (NGC 2174) en andere H II-regio’s — gebieden met actieve stervorming die op lange belichtingen indrukwekkend zijn.

Geschiedenis en naam

Monoceros is geen klassiek Grieks of Romeins sterrenbeeld, maar een latere toevoeging aan de hemelkaarten. De naam en moderne voorstelling van de eenhoorn werden in de vroege 17e eeuw voorgesteld door de Nederlandse cartograaf Petrus Plancius en sindsdien overgenomen op veel sterrenkaarten. De Griekse naam Μονόκερως betekent letterlijk “éénhoorn”. Omdat het beeld relatief zwak is (weinig heldere sterren), kreeg het nooit dezelfde mythologische bekendheid als bijvoorbeeld Orion of Tweelingen.

Waar te zoeken en wat te gebruiken

Een handige manier om Monoceros te vinden is te beginnen bij Orion en vervolgens oostwaarts te zoeken tussen Orion en Canis Minor. Met een verrekijker zijn de open sterrenhopen en sommige nevels al goed zichtbaar; een kleine telescoop toont meer detail in de nevelstructuren en de meervoudige sterren zoals Beta Monocerotis. Fotografie met langere belichtingstijden laat de vele zwakke emissienevels en stofwolken op spectaculaire wijze zien.

Sterrenkundige bijzonderheden

Monoceros is voor professionele en amateur-astronomen interessant vanwege de vele jonge sterrenhopen en H II-regio’s die inzicht geven in stervorming. Hoewel het sterrenbeeld zelf weinig heldere navigatiesterren heeft, compenseert de rijke achtergrond aan diepe-hemelobjecten dit voor fotografen en waarnemers die op zoek zijn naar interessante, fotografisch aantrekkelijke doelen.

Kortom: Monoceros is een subtiel maar rijk sterrenbeeld dat vooral geliefd is bij liefhebbers van nevels en open sterrenhopen. Het biedt veel aantrekkelijke objecten voor waarneming en astrofotografie, vooral in de wintermaanden.

Opmerkelijke kenmerken

Sterren

Monoceros is moeilijk met het blote oog te zien. Zijn helderste ster, Alpha Monocerotis, heeft een visuele magnitude van 3,93. Hij is helderder dan Gamma Monocerotis met 3,98.

Monoceros heeft een aantal interessante kenmerken om met een kleine telescoop te bekijken. Beta Monocerotis is een drievoudig stersysteem. De drie sterren vormen een driehoek die op één plek lijkt te staan. William Herschel merkte op dat het "een van de mooiste bezienswaardigheden aan de hemel" is.

Monoceros heeft ook Plaskett's Ster. Het is een groot dubbelstersysteem. De totale massa zou die van bijna 100 zonnen samen zijn.

Het sterrenbeeld Monoceros zoals het met het blote oog te zien is.

Zoek op letter