Sandro Botticelli | een van de grootste schilders van de Florentijnse Renaissance

Jonge Botticelli

Botticelli werd geboren in Florence in de volkswijk Ognissanti. Aanvankelijk ging hij in de leer om goudsmid te worden. Op wens van de jongen stuurde zijn liefhebbende vader hem naar Fra Filippo Lippi. Lippi werkte aan fresco's voor het Klooster van de Karmijn. Lippi's synthese van de nieuwe beheersing van driedimensionale vormen, tedere expressiviteit in gezicht en gebaar, en decoratieve details die hij van de laat-gotische stijl erfde, waren de sterkste invloeden op Botticelli. Een andere invloed waren de gebroeders Pollaiuolo, die een serie Deugden maakten voor de Tribunale of vergaderzaal van de Mercanzia. Deze zaal was een confraterniteit van lakenhandelaren.Botticelli droeg hieraan bij de Fortitude, gedateerd 1470 in de Uffizi Galerij.

Hij was ook een leerling van Andrea del Verrocchio, waar Leonardo da Vinci naast hem werkte, maar hij maakte naam in zijn plaatselijke kerk van Ognissanti, met een Sint Augustinus die als pendant met succes concurreerde met Domenico Ghirlandaio's Hiëronymus aan de andere kant "het hoofd van de heilige is expressief voor diepgaande gedachten en snelle subtiliteit" (Vasari). In 1470 opende hij zijn eigen onafhankelijke atelier.

 
De geboorte van Venus : een herleefde Venus Pudica voor een nieuwe kijk op de heidense Oudheid (Uffizi, Florence)  

Ontdekt door de Medici

Lorenzo de' Medici maakte al snel gebruik van zijn talent. Botticelli maakte consequent gebruik van de ronde tondovorm en maakte volgens Vasari veel prachtige vrouwelijke naakten. De Geboorte van Venus was in de Medici villa van Castello.

 

Invloeden van religie op Botticelli

Sandro was intens religieus. Op latere leeftijd was hij een van de volgelingen van Savonarola. Botticelli verbrandde zijn eigen schilderijen met heidense thema's in de beruchte "Bonfire of the Vanities". Eerder had Botticelli een Maria Hemelvaart geschilderd voor Matteo Palmieri in een kapel in San Pietro Maggiore. Het gerucht ging dat bij dit schilderij zowel de opdrachtgever die het iconische schema dicteerde als de schilder die het schilderde, zich schuldig maakten aan ketterij. Men zei niet wat voor soort ketterij het was. De ideeën die als ketterij zouden kunnen worden gezien, schijnen gnostisch van aard te zijn:

"Bij de zijdeur van de San Piero Maggiore maakte hij een paneel voor Matteo Palmieri. Daarop staat een groot aantal figuren die de tenhemelopneming van Onze Lieve Vrouw voorstellen met zones van patriarchen, profeten, apostelen, evangelisten, martelaren, biechtvaders, artsen, maagden en de engelenordes, het geheel naar een ontwerp dat hij van Matteo had gekregen. Matteo was een waardig en geleerd man. Botticelli voerde dit werk uit met de grootste beheersing en toewijding. Hij introduceerde de portretten van Matteo en zijn vrouw op hun knieën. Maar hoewel de grote schoonheid van dit werk geen andere fout kon vinden, zei men dat Matteo en Sandro zich schuldig maakten aan ernstige ketterij. Of dit waar is of niet, kan ik niet zeggen." (Vasari, over Botticelli)

Dit is een veel voorkomend misverstand. Het berust op een vergissing van Vasari. Het schilderij waarnaar hier wordt verwezen, nu in de National Gallery in Londen, is van de kunstenaar Botticini. Vasari verwarde hun gelijkluidende namen.

 

Andere invloeden

De Aanbidding der Wijzen voor Santa Maria Novella, ca1476, bevat portretten van Cosimo de' Medici ("de mooiste van alle die nu bestaan vanwege zijn leven en kracht"), zijn kleinzoon Giuliano de' Medici, en Cosimo's zoon Giovanni, werden door Vasari uitbundig beschreven:

"De schoonheid van de hoofden in dit tafereel is onbeschrijfelijk, hun houdingen zijn allemaal verschillend, sommige voluit, sommige in profiel, sommige driekwart, sommige voorovergebogen, en op verschillende andere manieren, terwijl de uitdrukkingen van de bedienden, zowel jong als oud, zeer gevarieerd zijn, waaruit de perfecte beheersing van de kunstenaar van zijn beroep blijkt. Verder laat Sandro duidelijk het onderscheid zien tussen de suites van elk van de koningen. Het is een prachtig werk in kleur, ontwerp en compositie."

In 1481 ontbood paus Sixtus IV hem en vooraanstaande Florentijnse en Umbrische kunstenaars die waren opgeroepen om de muren van de Sixtijnse Kapel van fresco's te voorzien. Het iconologische programma was de suprematie van het pausdom. Sandro's bijdrage was matig succesvol. Hij keerde terug naar Florence, en "omdat hij een sofistische geest had, schreef hij daar een commentaar op een deel van Dante en illustreerde de Inferno die hij drukte, en besteedde er veel tijd aan. Zo karakteriseerde Vasari de eerste gedrukte Dante (1481) met Botticelli's decoraties; hij kon zich niet voorstellen dat de nieuwe drukkunst een kunstenaar zou kunnen bezighouden. Toen Fra Girolamo Savonarola het hellevuur en de verdoemenis begon te prediken, werd de vatbare Sandro Botticelli een van zijn aanhangers, een piagnone die de schilderkunst verliet als wereldse ijdelheid, veel van zijn eigen vroege werk verbrandde, daardoor in armoede raakte en zou zijn verhongerd als hij niet de tedere steun van zijn vroegere opdrachtgevers had gekregen.

 
Primavera (1478): icoon van de lentevernieuwing van de Florentijnse Renaissance. Het schilderij hangt ook in de Medici villa in Castello, als een soort pendant van de Geboorte van Venus. Van links naar rechts: Mercurius, de Drie Gratiën, Venus, Flora, Chloris, Zephyrus. Merk op dat de Venusfiguur in het midden lijkt op een madonna, vandaar de neoplatoonse versmelting van heidens en christelijk, maar de gezichten zijn echte portretten: de Genade rechts is bijvoorbeeld Caterina Sforza. Hoewel relatief weinig van Botticelli's mythologische schilderijen bewaard zijn gebleven, is Primavera het toonbeeld van zijn gebruik van de klassieke mythologie als vehikel om de sentimenten te illustreren die eigenlijk voortkomen uit de middeleeuwse hoofse liefde. (Het boek van Jean Seznec over het voortbestaan en nieuwe gebruik van de heidense Oudheid in de Renaissance onderzoekt deze thema's). Primavera kan ook worden gelezen als politieke allegorie: Liefde (Amor) zou Rome zijn ("Roma" in het Italiaans); de drie Gratiën Pisa, Napels en Genua; Mercurius Milaan; Flora Florence; Mei Mantua; Cloris en Boreas Venetië en Bozen-Bolzano (of Arezzo en Forlì).  

Gerelateerde pagina's

• Lijst van Italiaanse schilders