Léon Theremin

Biografie

Vroege uitvindingen

Hij vond de theremin (ook wel thereminvox genoemd) uit in 1919, toen zijn land midden in de Russische burgeroorlog zat. Theremin vond ook het eerste elektronische inbraakalarm uit, dat hij een "radiowaker" noemde.

Verhuizen naar de Verenigde Staten

Theremin verhuisde naar de Verenigde Staten, waar hij op 30 december 1927 aankwam met zijn eerste vrouw, Katia Constantinova. Hij voerde de theremin uit met het New York Philharmonic in 1928. Hij patenteerde zijn uitvinding in de Verenigde Staten in 1928 en verleende vervolgens de commerciële productierechten aan RCA. Theremin richtte in de jaren dertig een laboratorium op in New York, waar hij de theremin ontwikkelde en experimenteerde met andere elektronische muziekinstrumenten en andere uitvindingen.

Theremin was geïnteresseerd in een rol voor de theremin in dansmuziek. Hij ontwikkelde uitvoeringslocaties die automatisch konden reageren op de bewegingen van dansers met gevarieerde patronen van geluid en licht. Hij werkte samen met het American Negro Ballet. Nadat het Sovjet consulaat blijkbaar geëist had dat hij van Katia zou scheiden, werd de uitvinder verliefd op en trouwde met de jonge prima ballerina Lavinia Williams. Zijn huwelijk met de Afro-Amerikaanse danseres veroorzaakte schok en afkeuring in zijn sociale kringen, maar het paar bleef bij elkaar.

Terugkeer naar de Sovjet-Unie

Theremin keerde in 1938 abrupt terug naar de Sovjet-Unie. Destijds waren de redenen voor zijn terugkeer niet duidelijk. Sommigen beweerden dat hij gewoon heimwee had, terwijl anderen geloofden dat hij ontvoerd was door Sovjetambtenaren. Beryl Campbell, een van Theremin's danseressen, zei dat zijn vrouw Lavinia "belde om te zeggen dat hij ontvoerd was uit zijn studio" en dat "enkele Russen binnen waren gekomen" en dat ze het gevoel had dat hij het land zou worden uitgezet.

Theremin werd aan het werk gezet in een geheim onderzoeks- en ontwikkelingslaboratorium in het Sovjet-Goelag werkkampsysteem. Theremin creëerde het "Buran" afluistersysteem dat gesprekken in Franse en Amerikaanse ambassades opnam door de trillingen van vensterglas te meten met behulp van een infraroodstraal met een laag vermogen vanop afstand. Lavrentiy Beria, hoofd van de KGB gebruikte Buran vervolgens om Amerikaanse, Britse en Franse ambassades te bespioneren.

In 1945 vond Theremin het eerste afluisterapparaat (of "bug") voor spionage uit. Theremin's apparaat werd ingebed in een gesneden houten plaquette van het Grootzegel van de Verenigde Staten. Op 4 augustus 1945 overhandigden Sovjet schoolkinderen het afluisterapparaatje aan de Amerikaanse ambassadeur Averell Harriman, als "gebaar van vriendschap" aan de bondgenoot van de USSR in de Tweede Wereldoorlog. Het hing in het kantoor van de ambassadeur in Moskou tot 1952, toen de afluisterapparatuur werd ontdekt door een Britse radio-operator die gesprekken hoorde op een open radiokanaal. De CIA vond het apparaat in het beeldhouwwerk van het Grootzegel. Peter Wright, een wetenschapper en voormalig MI5 contraspionage officier, kwam er uiteindelijk achter hoe het werkte.

Later leven

Na zijn vrijlating uit het werkkamp in 1947 bleef Theremin vrijwillig werken bij de KGB tot 1966. In 1947 was Theremin hertrouwd, met Maria, en ze hadden twee kinderen: Lena en Natalia.

Na zijn werk voor de KGB werkte Theremin 10 jaar lang aan het conservatorium van Moskou, waar hij les gaf en Theremins, elektronische cello's en enkele Terpsitones bouwde. Daar werd hij ontdekt door een bezoekende correspondent van de New York Times, maar toen een artikel van Christopher Walker verscheen, zei de vice-president van het conservatorium volgens Lydia: "Het volk heeft geen elektronische muziek nodig. Elektriciteit is voor het doden van verraders op de elektrische stoel", ontsloeg Theremin, sloot zijn laboratorium en liet zijn instrumenten vernietigen.

Na 51 jaar in de Sovjet-Unie begon Léon Theremin te reizen. Eerst bezocht hij Frankrijk in juni 1989 en daarna de Verenigde Staten in 1991, telkens vergezeld van zijn dochter Natalia, waar hij herenigd werd met Clara Rockmore die in die tijd een aantal concerten gaf. Ook gaf hij begin 1993 een demonstratieconcert in het Koninklijk Conservatorium van Den Haag, voordat hij in 1993 op 97-jarige leeftijd in Moskou overleed.

Documentaire film

Léon Theremin is het onderwerp van de documentaire film, Theremin: An Electronic Odyssey, geschreven, geregisseerd en geproduceerd door Steven M. Martin. De documentaire was een winnaar op het Sundance Film Festival in 1994. In de film komen de legendarische thereministen Clara Rockmore en Lydia Kavina aan het woord, evenals de pionier van de elektronische instrumenten Robert Moog, Nicolas Slonimsky, de oprichter van The Beach Boys, Brian Wilson, en de Theremin zelf.