Byzantijnse kalender: geschiedenis, jaartelling en kenmerken

Ontdek de Byzantijnse kalender: geschiedenis, jaartelling vanaf 1 september 5509 v.Chr., gebruik door Byzantium en de oosters-orthodoxe kerk, unieke kenmerken en invloed door de eeuwen.

De Byzantijnse kalender is een jaartelling die gebaseerd is op een berekening van de schepping van de wereld (anno mundi). Ze lijkt sterk op de Juliaanse kalender, maar het jaar begint niet op 1 januari maar op 1 september. Het eerste jaar van de Byzantijnse kalender loopt van 1 september 5509 v. Chr. tot 31 augustus 5508 v. Chr. Deze kalender werd vanaf ongeveer de 7e eeuw gebruikt binnen de oosters-orthodoxe kerk en in het dagelijkse en bestuurlijke leven van het Byzantijnse rijk; later bleef de jaartelling in gebruik in verschillende orthodoxe regio's, waaronder delen van Rusland, tot in de late 17e en vroege 18e eeuw toen westerse kalenderhervormingen werden doorgevoerd.

Geschiedenis en achtergrond

De Byzantijnse jaartelling is voortgekomen uit Bijbelse chronologieën, in het bijzonder uit berekeningen gebaseerd op de Septuagint (de Griekse vertaling van de Hebreeuwse bijbel). Byzantijnse chronografen en kerkleerlingen stelden hiermee een datum voor de schepping vast rond 5509 v. Chr. De kalender werd opgenomen in kerkdiensten, kronieken en administratieve documenten van het Byzantijnse rijk. Na de val van Constantinopel (1453) bleef de kalender in gebruik binnen orthodoxe kerken en sommige oosterse staten totdat moderne staatshervormingen en de invoering van de Gregoriaanse kalender de voorkeur kregen.

Belangrijkste kenmerken

• Begin van het jaar: 1 september (in plaats van 1 januari).
• Era: anno mundi (A.M.), waarbij het jaartal het aantal jaren sinds de berekende schepping aangeeft.
• Maanden en dagen: hetzelfde systeem als de Juliaanse kalender (12 maanden met dezelfde lengtes).
• Schrikkeljaren: hetzelfde ritme als in de Juliaanse kalender: iedere vierde jaar is een schrikkeljaar (een extra dag in februari).
• Administratieve koppelingen: de kalender was vaak verbonden met de indiction (een 15‑jarige belasting- en administratieve cyclus) en met liturgische jaren en feesten.

Jaartelling en omrekening naar onze jaartelling

De Byzantijnse jaartelling gebruikt als epoch (begindatum) 1 september 5509 v. Chr. Daardoor verschilt de conversie afhankelijk van de datum in het kalenderjaar:

• Voor data tussen 1 september en 31 december: AM = AD + 5509
• Voor data tussen 1 januari en 31 augustus: AM = AD + 5508

Voorbeelden:

• 1 januari 2000 n.Chr. = 2000 + 5508 = AM 7508
• 1 september 2000 n.Chr. = 2000 + 5509 = AM 7509

De klein ogende verwarring tussen "+5508" en "+5509" komt voort uit het feit dat het Byzantijnse jaar op 1 september begint; wie zich op een datum vóór 1 september bevindt, telt dus één jaar minder bij de christelijke jaartelling.

Gebruik en betekenis

De Byzantijnse kalender had zowel religieuze als civiele betekenis. Liturgisch bepaalde zij de berekening van kerkelijke jaren en feesten; civiel bood zij een uniform systeem voor administratieve documenten, belastingaanslagen en chronologische verantwoordingen. In de middeleeuwse bronnen komt de aanduiding "anno mundi" vaak voor in kronieken en oorkonden.

Overgang en vervanging

Vanaf de vroegmoderne periode verving de Gregoriaanse kalender en de westerse jaartelling (anno Domini) de Byzantijnse jaartelling in steeds meer landen. In Rusland en sommige andere orthodoxe landen leidde staatsbeleid en modernisering eind 17e en begin 18e eeuw tot aanpassing van de kalenderpraktijk en het begin van het civiele jaar op 1 januari in plaats van 1 september. In kerkelijke contexten bleven en blijven sommige orthodoxe tradities echter onafhankelijk van de civiele kalender voortleven.

Samenvattend: de Byzantijnse kalender is vooral belangrijk als historisch en liturgisch systeem dat het jaar op 1 september laat aanvangen en waarvan de epoch draait rond 5509 v. Chr. — een systeem dat sterk op de Juliaanse kalender lijkt maar een andere jaarnummering en beginpunt gebruikt.

Zoek op letter