Byzantijnse kalender: geschiedenis, jaartelling en kenmerken
Ontdek de Byzantijnse kalender: geschiedenis, jaartelling vanaf 1 september 5509 v.Chr., gebruik door Byzantium en de oosters-orthodoxe kerk, unieke kenmerken en invloed door de eeuwen.
De Byzantijnse kalender is een jaartelling die gebaseerd is op een berekening van de schepping van de wereld (anno mundi). Ze lijkt sterk op de Juliaanse kalender, maar het jaar begint niet op 1 januari maar op 1 september. Het eerste jaar van de Byzantijnse kalender loopt van 1 september 5509 v. Chr. tot 31 augustus 5508 v. Chr. Deze kalender werd vanaf ongeveer de 7e eeuw gebruikt binnen de oosters-orthodoxe kerk en in het dagelijkse en bestuurlijke leven van het Byzantijnse rijk; later bleef de jaartelling in gebruik in verschillende orthodoxe regio's, waaronder delen van Rusland, tot in de late 17e en vroege 18e eeuw toen westerse kalenderhervormingen werden doorgevoerd.
Geschiedenis en achtergrond
De Byzantijnse jaartelling is voortgekomen uit Bijbelse chronologieën, in het bijzonder uit berekeningen gebaseerd op de Septuagint (de Griekse vertaling van de Hebreeuwse bijbel). Byzantijnse chronografen en kerkleerlingen stelden hiermee een datum voor de schepping vast rond 5509 v. Chr. De kalender werd opgenomen in kerkdiensten, kronieken en administratieve documenten van het Byzantijnse rijk. Na de val van Constantinopel (1453) bleef de kalender in gebruik binnen orthodoxe kerken en sommige oosterse staten totdat moderne staatshervormingen en de invoering van de Gregoriaanse kalender de voorkeur kregen.
Belangrijkste kenmerken
- Begin van het jaar: 1 september (in plaats van 1 januari).
- Era: anno mundi (A.M.), waarbij het jaartal het aantal jaren sinds de berekende schepping aangeeft.
- Maanden en dagen: hetzelfde systeem als de Juliaanse kalender (12 maanden met dezelfde lengtes).
- Schrikkeljaren: hetzelfde ritme als in de Juliaanse kalender: iedere vierde jaar is een schrikkeljaar (een extra dag in februari).
- Administratieve koppelingen: de kalender was vaak verbonden met de indiction (een 15‑jarige belasting- en administratieve cyclus) en met liturgische jaren en feesten.
Jaartelling en omrekening naar onze jaartelling
De Byzantijnse jaartelling gebruikt als epoch (begindatum) 1 september 5509 v. Chr. Daardoor verschilt de conversie afhankelijk van de datum in het kalenderjaar:
- Voor data tussen 1 september en 31 december: AM = AD + 5509
- Voor data tussen 1 januari en 31 augustus: AM = AD + 5508
Voorbeelden:
- 1 januari 2000 n.Chr. = 2000 + 5508 = AM 7508
- 1 september 2000 n.Chr. = 2000 + 5509 = AM 7509
De klein ogende verwarring tussen "+5508" en "+5509" komt voort uit het feit dat het Byzantijnse jaar op 1 september begint; wie zich op een datum vóór 1 september bevindt, telt dus één jaar minder bij de christelijke jaartelling.
Gebruik en betekenis
De Byzantijnse kalender had zowel religieuze als civiele betekenis. Liturgisch bepaalde zij de berekening van kerkelijke jaren en feesten; civiel bood zij een uniform systeem voor administratieve documenten, belastingaanslagen en chronologische verantwoordingen. In de middeleeuwse bronnen komt de aanduiding "anno mundi" vaak voor in kronieken en oorkonden.
Overgang en vervanging
Vanaf de vroegmoderne periode verving de Gregoriaanse kalender en de westerse jaartelling (anno Domini) de Byzantijnse jaartelling in steeds meer landen. In Rusland en sommige andere orthodoxe landen leidde staatsbeleid en modernisering eind 17e en begin 18e eeuw tot aanpassing van de kalenderpraktijk en het begin van het civiele jaar op 1 januari in plaats van 1 september. In kerkelijke contexten bleven en blijven sommige orthodoxe tradities echter onafhankelijk van de civiele kalender voortleven.
Samenvattend: de Byzantijnse kalender is vooral belangrijk als historisch en liturgisch systeem dat het jaar op 1 september laat aanvangen en waarvan de epoch draait rond 5509 v. Chr. — een systeem dat sterk op de Juliaanse kalender lijkt maar een andere jaarnummering en beginpunt gebruikt.
Achtergrond
Het Grote Schisma, dat dateert uit 1054, creëerde twee godsdiensten uit wat voorheen één was. Het westelijke deel werd later de Rooms-Katholieke Kerk. Het oostelijke deel staat bekend als de oosters-orthodoxe kerk. In die tijd gebruikte de rooms-katholieke kerk de Juliaanse kalender. In 1453 stortte het Byzantijnse Rijk in en eindigde het gebruik van hun kalender. Maar anderen gebruikten hem nog wel, met name Rusland. Toen de Gregoriaanse kalender in 1582 door paus Gregorius XIII werd ingevoerd, ontstonden er verschillen in nummering.
Andere verschillen
De Romeinse kalender bevatte geen data voor profeten uit het Oude Testament. De Byzantijnse kalender wel.
Rusland
Peter de Grote werd tsaar van Rusland in 1682. In die tijd gebruikten de Russen een vorm van de Juliaanse kalender met Byzantijnse invloed. Het kalenderjaar begon op 1 september en niet op 1 januari. De jaren werden genummerd vanaf de datum van de schepping van de aarde en niet vanaf de geboorte van Christus. Petrus veranderde de kalender in 1 januari en nummerde de jaren vanaf de geboorte van Christus. Maar hij bleef de kalender baseren op het Juliaanse systeem in plaats van de Gregoriaanse kalender. Begin 1800 liep de Russische kalender 12 dagen achter op de Gregoriaanse kalender die West-Europa gebruikte. Dus datering tussen de twee systemen werd een probleem. Er werden dateringsnotaties gebruikt zoals 1 maart O.S. (wat Oude Stijl, Juliaans of Russisch betekent). Een ander voorbeeld is 16 mei 1582 N.S. (Nieuwe Stijl of Gregoriaanse kalender). Andere notaties waren beide: 25 oktober/6 november 1917, om aan te geven hoe dezelfde dag in verschillende kalenders voorkwam.
Op 1 januari 1700 werd bij decreet van Peter de Grote de Russisch/Byzantijnse kalender afgeschaft.
Zoek in de encyclopedie