Romanisatie van het Bulgaars
Het gestroomlijnde systeem voor de Romanisatie van het Bulgaars is een transliteratiesysteem van het Bulgaarse alfabet dat in 1995 door Lyubomir Ivanov in het Instituut voor Wiskunde en Informatica van de Bulgaarse Academie van Wetenschappen werd gecreëerd:
Oorsprong en gebruik
Het systeem werd oorspronkelijk ontwikkeld voor de Romanisatie van Bulgaarse geografische namen in Antarctica. Het werd op 2 maart 2005 aangenomen door de Commissie voor plaatsnamen op Antarctica van Bulgarije. Een vroege uitleg van het gestroomlijnde systeem werd in 1997 gegeven aan de Amerikaanse en Britse autoriteiten voor plaatsnamen op Antarctica. Zij hadden het verschil opgemerkt met hun BGN/PCGN-romanisering van het Bulgaars uit 1952. Het nieuwe systeem werd onderworpen aan een vergelijkende studie aan het Departement van Engelse en Amerikaanse Studies aan de Universiteit van Sofia.
Vervolgens werd het systeem door de Bulgaarse regering gekozen. Het is het officiële transliteratiesysteem dat moet worden gebruikt in alle identiteitsdocumenten, verkeersborden, straatnamen, officiële informatiesystemen, databanken, websites van lokale autoriteiten, enz. Uiteindelijk werd het gestroomlijnde systeem onderdeel van de Bulgaarse wetgeving door middel van de in 2009 aangenomen transliteratiewet.
Het gestroomlijnde systeem werd ook aangenomen door de VN in 2012, en voor officieel gebruik in de VS en het VK, door BGN en PCGN in 2013. Ivanov stelt voor zijn romaniseringsaanpak te gebruiken in het geval van cyrillische alfabetten van andere Slavische talen, met name Russisch.
Basisprincipes
Het gestroomlijnde systeem is ontworpen met het oog op een optimaal evenwicht tussen de volgende, elkaar deels overlappende en deels tegenstrijdige prioriteiten:
- Ten eerste is het primaire doel van dit systeem te zorgen voor een plausibele fonetische benadering van Bulgaarse woorden door Engelstalige gebruikers, met inbegrip van degenen die geen kennis hebben van de Bulgaarse taal en geen beschikbare aanvullende uitleg;
- Ten tweede - en minder prioritair - moet het systeem het mogelijk maken de oorspronkelijke cyrillische schrijfwijzen zoveel mogelijk terug te vinden;
- Ten derde moeten getranslitereerde Bulgaarse woorden passen in een Engelse taalomgeving, d.w.z. niet als te "on-Engels" worden ervaren; en
- Ten vierde moeten getranslitereerde woordvormen gestroomlijnd en eenvoudig zijn.
Uitzonderingen:
- Authentieke Romeinse schrijfwijzen van namen van niet-Bulgaarse oorsprong hebben voorrang, bijvoorbeeld James Bourchier, Émile de Laveleye en Wellington en niet Dzheyms Baucher, Emil dyo Lavele of Uelingtan.
- Woordfinal -ИЯ wordt getranslitereerd als IA in plaats van IYA (uitzondering ingevoerd in 2006).
Er was voorgesteld om het gestroomlijnde systeem zodanig te wijzigen dat de Bulgaarse letters Ъ en Ц respectievelijk als Ă en TZ zouden worden getranslitereerd. Deze voorstellen vonden echter geen weerklank en werden niet aangenomen voor officieel gebruik.
Illustratie
Voorbeeld (artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens):
| Всички хора се раждат свободни и равни по достойнство и права. Те са надарени | Vsichki hora se razhdat svobodni i ravni po dostoynstvo i prava. Te sa nadareni |
Inverteerbaarheid
Het stelsel is niet inverteerbaar, want А, Ж, Й, Ц, Ш, Ю, Я worden op dezelfde manier getranslitereerd als respectievelijk Ъ, ЗХ, Ь, ТС, СХ, ШТ, ЙУ, ЙА. Een aanvullende, inverteerbare variant van het systeem zonder de И-uitzonderingsregel is voorgesteld door L. Ivanov, D. Skordev en D. Dobrev voor gebruik in die speciale gevallen waarin het exact terugvinden van Bulgaarse woorden uit hun geromaniseerde vorm prioriteit heeft, met cyrillische letters en lettercombinaties Ъ, Ь, ЗХ, ЙА, ЙУ, СХ, ТШ, ТЩ, ШТ, ШЦ getranslitereerd als respectievelijk `A, `Y, Z|H, Y|A, Y|U, S|H, T|S, T|SH, T|SHT, SH|T, SH|TS. Om de volledige inverteerbaarheid van het systeem te waarborgen, ook in het geval van de ИЯ-uitzonderingsregel, kan men de woordefinitieve -И als I|A in plaats van IA translitereren. De gewone gestroomlijnde transliteratiewoordvorm kan uit zijn inverteerbare variant worden gehaald door eenvoudigweg de extra symbolen ` en | te verwijderen.
Vergelijking met andere systemen
Het gestroomlijnde systeem is gebaseerd op een Engels georiënteerde transliteratie, waarbij gebruik wordt gemaakt van de wereldwijde rol van het Engels als lingua franca. Een soortgelijke verschuiving naar Engels georiënteerde transliteratie wordt waargenomen bij andere cyrillische alfabetten zoals Russisch en Oekraïens, en tot op zekere hoogte Macedonisch.
Het gestroomlijnde systeem is vergelijkbaar met het oude BGN/PCGN-systeem uit 1952 voor de Romanisatie van het Bulgaars, dat tot 2013 officieel was in de VS en het Verenigd Koninkrijk. Het laatste systeem vertaalt de cyrillische letters Х, Ь en Ъ echter als KH, ' (apostrof) en Ŭ, terwijl het eerste systeem H, Y en A gebruikt.
Een ander soortgelijk systeem dat niet voor officieel gebruik in Bulgarije is aangenomen, is dat van A. Danchev, M. Holman, E. Dimova en M. Savova, dat de cyrillische letters У en Ъ respectievelijk met OU en U vertaalt, terwijl het gestroomlijnde systeem hiervoor U en A gebruikt. Voorts vertaalt laatstgenoemd systeem de digraphs АЙ-ай, ЕЙ-ей, ОЙ-ой en УЙ-уй door respectievelijk AI-ai, EI-ei, OI-oi en OUI-oui in plaats van AY-ay, EY-ey, OY-oy en UY-uy.
