Hoornblende: amfibool mineraal — definitie, eigenschappen en herkenning

Hoornblende: ontdek definitie, eigenschappen en herkenning van dit donkere amfibool—kleur, hardheid, dichtheid en hoe het te onderscheiden van augiet en biotiet.

Hoornblende is een complexe reeks silicaatmineralen uit de amfiboolgroep en wordt in het veld gebruikt als algemene naam voor donkere amfibolen.

Hoornblende is op zichzelf geen strak afgebakend enkelmineraal maar een verzamelnaam voor een reeks chemisch verwante amfibolen. De samenstelling varieert binnen een uitgebreide vaste oplossing en kan ruwweg worden weergegeven met een algemene formule zoals (Ca,Na)2–3(Mg,Fe,Al)5(Si,Al)8O22(OH)2. Hiermee verschuift de samenstelling tussen calcium‑ijzer‑magnesiumrijke en aluminium‑rijke componenten. In het oorspronkelijke, eenvoudige overzicht wordt Hoornblende soms beschreven als een isomorf mengsel van drie componenten: een calcium‑ijzer‑magnesiumsilicaat, een aluminium‑ijzer‑magnesiumsilicaat, en een ijzer‑magnesiumsilicaat (moleculen).

Kristalstructuur en morfologie

Hoornblende behoort tot de amfibolen en heeft meestal een monocliene kristalstructuur. Typische kristalvormen zijn langgerekte, prisma‑achtige (stabachtige) of vezelige structuren. Veel voorkomende verschijningsvormen in gesteenten zijn korte prismatische kristallen, splijtingsplaten en compacte massa's.

Fysische eigenschappen

• Hardheid: 5–6 op de schaal van Mohs (hardheid).
• Soortelijk gewicht: ca. 2,9–3,4 (soortelijk gewicht).
• Kleur: meestal donkergroen, groenbruin, bruin tot bijna zwart.
• Streepkleur: witachtig tot grijsachtig.
• Glans: glasachtig tot zijdeachtig bij splijtingvlakken.
• Splijting: twee goed ontwikkelde splijtingsvlakken die onder een hoek van ongeveer 56° en 124° op elkaar staan — een kenmerkend amfibool‑kenmerk.
• Optische eigenschappen: vaak sterke pleochroïsme (kleurverandering afhankelijk van invalshoek licht), meestal biaxiaal met variabele refractie-indexen.

Voorkomen en geologische context

Hoornblende komt veel voor in veelvoorkomende stollings‑ en metamorfe gesteenten. Typische gesteenten waarin hoornblende voorkomt zijn onder andere:

• graniet‑achtige en granitoïde gesteenten (soms als geïsoleerde kristallen),
• dioriet en diabas,
• andesiet en andere vulkanische gesteenten van intermediaire samenstelling,
• amfiboliet (metamorfe steen gevormd uit basalt of andere mafische precursoren),
• gneis en schist waar hoornblende onder metamorfose stabiel blijft.

Omdat hoornblende relatief rijk is aan ijzer en magnesium, is het een goede indicator voor de chemische samenstelling en de ontstaansvoorwaarden van het gastgesteente (temperatuur, druk en vloeistofinhoud tijdens kristallisatie of metamorfose).

Herkenning in het veld en in het laboratorium

• Zoek naar donkergroene tot zwarte, langgerekte, prisma‑achtige kristallen met duidelijke splijtingsvlakken.
• Controleer de splijtingshoek: amfibolen zoals hoornblende tonen twee duidelijk verschillende splijtingsvlakken onder ≈56° en ≈124° (in tegenstelling tot pyroxenen met bijna rechte 90°‑splijting).
• Gebruik een loep om pleochroïsme te ontdekken: bij draaien van een dunne plak of een transparant kristal kunnen kleurverschillen zichtbaar zijn.
• Hardheidstest: krasproef zal een kras geven op glazuur maar niet op harder gesteente (Mohs 5–6).
• Streeptest: meestal een lichte (wit‑grijze) streep.

Verschil met augiet en biotiet

• Augiet (pyroxeen): Augiet heeft gewoonlijk twee splijtingsvlakken die elkaar onder bijna rechte hoeken (≈87° en 93°) kruisen en vormt vaak korte, blokachtige kristallen. Augiet is meestal minder pleochroïsch en zijn splijtinghoek is een nuttig onderscheidend kenmerk ten opzichte van hoornblende (augiet).
• Biotiet (mica): Biotiet is een bladachtig mineraal met perfecte één‑richting‑splijting (basale vlakken) waardoor het in dunne velletjes schilfert en flexibel is. Biotiet is vaak dieper zwart of donkerbruin en heeft een glimmende, zijden glans, waardoor het duidelijk te onderscheiden is van de prismatische hoornblende.

Gebruik en betekenis

Hoornblende heeft weinig directe industriële toepassingen als zuiver mineraal, maar is in de geologie van groot belang als indicatormineraal. De aanwezigheid van hoornblende geeft informatie over de chemische samenstelling van het magma of de metamorfe condities en draagt bij aan de classificatie van gesteenten (bijvoorbeeld hoornblendegabbro, hoornblendediabaas, hoornblendegneis).

Veiligheid

Amfibolen omvatten ook asbestvormen (zoals amosiet en crocidoliet), maar hoornblende zelf is doorgaans niet als asbestvorm beschreven. Bij werkzaamheden die stof van amfiboolrijke gesteenten veroorzaken, is het verstandig stofinhalatie te vermijden en passende beschermingsmaatregelen te nemen.

Samenvattend

Hoornblende is een veelvoorkomende, donkere amfiboolgroep‑verscheidenheid met een variabele chemische samenstelling. Belangrijke herkenningskenmerken zijn de donkergroene tot zwarte kleur, glasachtige glans, pleochroïsme en de karakteristieke splijting onder ongeveer 56°/124°. Het komt voor in vele stollings‑ en metamorfe gesteenten en is vooral nuttig voor het interpreteren van geologische omstandigheden tijdens de vorming van gesteenten.

Vragen en antwoorden

V: Wat is hoornblende?

V: Wat zijn de drie moleculen waaruit hoornblende bestaat?

V: Wat is de hardheid van hoornblende?

V: Wat is het soortelijk gewicht van hoornblende?

V: Welke kleuren kan hoornblende hebben?

V: Met welke mineralen wordt hoornblende vaak verward?

V: Is hoornblende een erkend mineraal op zichzelf?

Zoek op letter