Pijnlijke seksuele handeling

Pijnlijke seksuele handeling is een medisch probleem waarbij iemand pijn voelt in zijn genitaliën voor, tijdens of na een seksuele handeling. Artsen noemen dit probleem dyspareunie. Het kan fysieke of emotionele oorzaken hebben. Zowel mannen als vrouwen kunnen dyspareunie hebben. Tot een vijfde van de vrouwen (een op de vijf) kan ooit in hun leven last hebben van dyspareunie.

Symptomen bij vrouwen

Wanneer een vrouw een pijnlijke seksuele handeling ondergaat, kan de pijn haar afleiden van het gevoel van genot en opwinding. Haar vagina zal minder gesmeerd (nat) zijn en minder uitzetten (dilateren) dan gewoonlijk. Als de vagina droog en niet geil is, zijn penisstoten pijnlijk. Zelfs nadat de oorspronkelijke oorzaak van haar pijn is verdwenen, kan een vrouw pijn voelen, gewoon omdat ze pijn verwacht.

Oorzaken bij vrouwen

In de meeste gevallen hebben pijnlijke seksuele handelingen in eerste instantie een lichamelijke oorzaak. Er zijn veel lichamelijke problemen die pijnlijke seksuele handelingen kunnen veroorzaken of verergeren. Een arts kan de oorzaak vaststellen door een zorgvuldig lichamelijk onderzoek en medische voorgeschiedenis. Enkele van de meest voorkomende lichamelijke oorzaken zijn infecties van de vagina, urinewegen, baarmoederhals of eileiders; endometriose; littekenweefsel van operaties (zoals een episiotomie); en eierstokcysten en -tumoren. Veel voorkomende infecties zijn mycosen (infecties veroorzaakt door een schimmel), candidiasis, chlamydia, trichomoniasis, urineweginfecties, colibacteriën, monilialen en herpes). Pijnlijke seksuele handelingen kunnen ook worden veroorzaakt door problemen met de anatomie van de vrouw, zoals maagdenvliesresten (stukjes maagdenvlies die in de vagina achterblijven) of vrouwelijke genitale verminking, of wanneer de ingang van de vagina te klein is geworden voor normale penetratie (Sarrell en Sarrell 1989).

Bij vrouwen die de menopauze voorbij zijn, is een veel voorkomende oorzaak van pijnlijke seksuele handelingen het hebben van te weinig oestrogeen. Bij vrouwen die borstvoeding geven, is droogheid van de vagina een veel voorkomende oorzaak. Vrouwen die bestraald worden voor kanker in het bekkengebied kunnen pijn hebben tijdens de seks omdat de wanden van de vagina zijn geatrofieerd (weggevallen) en gevoeliger zijn voor verwondingen. Droogheid in de vagina kan ook een oorzaak zijn van pijnlijke seksuele handelingen bij vrouwen met het syndroom van Sjögren, dat de klieren aantast die speeksel en tranen aanmaken.

Pijnlijke seksuele handelingen kunnen een van de eerste symptomen zijn van een blaasontsteking. Mensen met blaasontsteking kunnen pijn in de blaas hebben tijdens of na het vrijen. Vrouwen met blaasontsteking hebben meestal de dag na de seks pijn, omdat de spieren rond haar blaas verkrampen (pijnlijk aanspannen). Vrouwen met blaasontsteking hebben meestal ook last van frequente urine (veel moeten plassen) en/of urgency (plotseling moeten plassen).

Bij mannen

Er zijn ook een aantal fysieke factoren. Soms wordt direct na de zaadlozing pijn ervaren in de zaadbal of eikel van de penis. Infecties van de prostaat, blaas of zaadblaasjes kunnen leiden tot een branderig of jeukend gevoel na de zaadlozing. Mannen die lijden aan blaasontsteking kunnen intense pijn ervaren op het moment van ejaculatie en is gericht op het topje van de penis. Gonorroe-infecties gaan gepaard met een brandende of scherpe pijn in de penis tijdens het klaarkomen. Urethritis of prostatitis kunnen genitale stimulatie pijnlijk of ongemakkelijk maken. Anatomische misvormingen van de penis (terugtrekken van een te strakke voorhuid) kunnen ook leiden tot pijn bij seksuele handelingen.

Bij mannen wordt de pijn in de geslachtsorganen tijdens de zaadlozing of onmiddellijk daarna ervaren als scherp, stekend en/of brandend, ze kan aanhoudend zijn en terugkomen. De duur van de pijn is meestal kort. De directe oorzaak van psychogene post-ejaculatiepijn is de onwillekeurige pijnlijke spasme of kramp van bepaalde pijngevoelige spieren in de mannelijke geslachts- en voortplantingsorganen, de pijnlijke spierkrampen kunnen te wijten zijn aan het conflict dat de man heeft over het klaarkomen.

Een bekkenbodemstoornis kan ook de oorzaak zijn van pijn tijdens en na het vrijen.

Diagnose

Lijders gaan naar verschillende artsen voordat de juiste diagnose is gesteld. Lijders aarzelen ook vaak om zich te laten behandelen voor chronische vulva-pijn, vooral omdat veel vrouwen de symptomen beginnen te krijgen rond dezelfde tijd dat ze seksueel actief worden. Voordat de diagnose wordt gesteld, krijgen patiënten soms te horen dat de pijn "in hun hoofd zit". Voor de diagnose neemt de arts zorgvuldig een anamnese af en onderzoekt hij zorgvuldig het bekken om het ongemak te dupliceren en een plaats of bron van de bekkenpijn vast te stellen. De diagnose pijnlijke seksuele handeling moet worden onderscheiden van aandoeningen als ''chronische vulva-pijn'' en vaginisme. Het is de moeite waard na te gaan of de pijnlijke seksuele handeling verworven of levenslang is en of ze gegeneraliseerd (volledig) of situationeel is. Gedurende de eerste twee weken is een pijnlijke seksuele handeling, veroorzaakt door het inbrengen of bewegen van de penis in de vagina of door diepe penetratie, vaak te wijten aan een ziekte of letsel diep in het bekken. Onderzoek moet uitwijzen of de pijn oppervlakkig of diep is - of de pijn vooral optreedt bij de vaginale uitgang of vaginale loop of bij diepe stoten tegen de baarmoederhals. De mogelijke rol van psychologische factoren bij het veroorzaken of in stand houden van de pijn moet worden erkend.

Atrofie van de vagina als oorzaak van pijnlijke seksuele handelingen komt meestal voor bij vrouwen na de menopauze en wordt meestal in verband gebracht met oestrogeentekort. Dit laatste wordt in verband gebracht met onvoldoende smering van de vagina, wat kan leiden tot pijnlijke wrijving tijdens seksuele handelingen.

Behandeling

De arts legt aan de patiënt uit wat er is gebeurd; hij identificeert ook de plaatsen en de oorzaken van de pijn. Hij maakt duidelijk dat de pijn in bijna alle gevallen na verloop van tijd zal verdwijnen of in ieder geval sterk zal verminderen. Als er een partner is, legt de arts hem ook de oorzaken en de behandeling uit en moedigt hem aan tot steun. De arts verwijdert zo nodig de bron van de pijn. Hij moedigt de patiënte aan haar lichaam te leren kennen, haar eigen anatomie te verkennen en te leren hoe zij graag gestreeld en aangeraakt wordt. De arts moedigt het paar aan om aangename, seksueel opwindende ervaringen toe te voegen aan hun gewone interacties, zoals samen baden (waarbij het primaire doel niet reinheid is), wederzijds strelen zonder seksuele handeling, en het gebruik van seksuele boeken, foto's en video's. Bij paren waarbij een vrouw zich voorbereidt op een vagina-handeling, verhogen dergelijke activiteiten meestal zowel de smering van de vagina als de verwijding ervan, die beide wrijving en pijn verminderen. Voorafgaand aan de geslachtsdaad kan orale seks ook zeer nuttig zijn om de vagina te ontspannen en te smeren (mits beide partners zich daar prettig bij voelen). De arts schrijft zeer grote hoeveelheden in water oplosbaar glijmiddel voor tijdens de seksuele handeling. Hij raadt vaseline af. Vochtinbrengende huidlotion kan worden aanbevolen als alternatief glijmiddel, tenzij de patiënt een condoom of een ander latexproduct gebruikt. Glijmiddel moet royaal worden aangebracht (twee eetlepels vol) op zowel de penis als de opening van de vagina. Een gevouwen badhanddoek onder de heupen van de ontvangende partner helpt morsen op het beddengoed te voorkomen. De arts instrueert de ontvangende partner om de penis van de penetrerende partner in de hand te nemen en het inbrengen zelf te controleren, in plaats van het de penetrerende partner te laten doen.
Voor degenen die pijn hebben bij diepe penetratie als gevolg van letsel of ziekte van het bekken, raadt de arts een verandering in de seksuele positie aan die minder penetratie toelaat. Bij vrouwen die vaginale penetratie ontvangen wordt maximale vaginale penetratie bereikt wanneer de ontvangende vrouw op haar rug ligt met haar bekken van het bed gerold, haar dijen strak tegen haar borst gedrukt met haar kuiten over de schouders van de penetrerende partner. Minimale penetratie vindt plaats wanneer de ontvangende vrouw op haar rug ligt met haar benen plat op het bed en dicht bij elkaar, terwijl de benen van haar partner over de hare liggen.
Een manuele fysiotherapie waarbij bekken en vagina samen worden behandeld, kan de pijn bij seksuele handelingen verminderen of wegnemen.