Sulfonamide (geneesmiddel)
Een sulfonamide (of sulfonamide) is een soort geneesmiddel. Het is een door de mens gemaakt antibioticum. Hun vermogen om besmettelijke bacteriën te doden is hun belangrijkste functie, maar sommige soorten hebben andere medische toepassingen. Zo wordt sulfasalazine niet alleen gebruikt als antibioticum, maar ook bij de behandeling van inflammatoire darmziekten.
Sulfonamiden (soms sulfa geneesmiddelen of sulfa geneesmiddelen genoemd) bevatten de chemische groep sulfonamide. De bekendste van de antibiotische sulfonamiden heet Sulfanilimide.
Sulfonamide functionele groep
Structurele overeenkomst tussen sulfonamide (links) en PABA (midden) is de basis voor de remmende werking van sulfamiddelen op de biosynthese van dihydrofolaat (rechts).
Hoe ze werken
In bacteriën remmen antibacteriële sulfonamiden het enzym DHPS. Het enzym maakt foliumzuur, een B-vitamine. Het micro-organisme wordt "uitgehongerd" en sterft. Mensen, in tegenstelling tot bacteriën, krijgen foliumzuur (vitamine B9 ) binnen via hun voeding.
Geschiedenis
Sulfonamiden waren de eerste antimicrobiële geneesmiddelen. Zij maakten de weg vrij voor de antibioticarevolutie in de geneeskunde. Experimenten met de eerste sulfonamide begonnen in 1932 in de laboratoria van Bayer AG, destijds een onderdeel van het enorme Duitse chemieconcern IG Farben. Na jaren van vruchteloos trial-and-error-werk aan honderden verbindingen vond een team onder leiding van arts/onderzoeker Gerhard Domagk er eindelijk een die werkte: een rode kleurstof gesynthetiseerd door Bayer-chemicus Josef Klarer, die opmerkelijke effecten had op het stoppen van sommige bacteriële infecties bij muizen. De eerste officiële mededeling over de baanbrekende ontdekking werd pas in 1935 gepubliceerd, meer dan twee jaar nadat Klarer en zijn onderzoekspartner Fritz Mietzsch het geneesmiddel hadden gepatenteerd.
Prontosil, zoals Bayer het nieuwe geneesmiddel noemde, was het eerste geneesmiddel dat ooit werd ontdekt en dat een reeks bacteriële infecties in het lichaam doeltreffend kon behandelen. Het had een sterke beschermende werking tegen infecties veroorzaakt door streptokokken, en een minder sterk effect op infecties veroorzaakt door andere cocci. Het had echter geen enkel effect in de reageerbuis en oefende zijn antibacteriële werking alleen uit bij levende dieren. Later werd ontdekt dat het geneesmiddel in het lichaam in twee stukken werd gesplitst, waarbij uit de inactieve kleurstof een kleinere, kleurloze, actieve verbinding vrijkwam, sulfanilamide genaamd. De ontdekking maakte een einde aan de dromen van het bedrijf over enorme winsten. De actieve molecule sulfanilamide (of sulfa) was voor het eerst gesynthetiseerd in 1906 en werd veel gebruikt in de verfindustrie.
Het resultaat was een sulfa rage. Als het eerste en enige effectieve antibioticum dat beschikbaar was in de jaren vóór penicilline, bleven de sulfa geneesmiddelen het goed doen in de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog. Ze worden toegeschreven aan het redden van het leven van tienduizenden patiënten, waaronder Franklin Delano Roosevelt, Jr. (zoon van President Franklin Delano Roosevelt) (in 1936) en Winston Churchill. Sulfa speelde een centrale rol bij het voorkomen van wondinfecties tijdens de oorlog. Amerikaanse soldaten kregen een EHBO-kit met sulfapillen en -poeder, en moesten het poeder op elke open wond strooien.
Sinds de ontdekking ervan zijn duizenden moleculen gecreëerd die de sulfanilamide-structuur bevatten (naar verluidt meer dan 5.400 permutaties in 1945). Ze zijn doeltreffender en minder giftig. Sulfa geneesmiddelen worden nog steeds veel gebruikt voor aandoeningen als acne en urineweginfecties. Ze zijn weer in trek voor gebruik bij infecties veroorzaakt door bacteriën die resistent zijn tegen andere antibiotica.
Hoe worden ze gemaakt?
Sulfonamiden worden bereid door de reactie van een sulfonylchloride met ammoniak of een amine.
