Baskisch

Geschiedenis en classificatie

De voorouders van de Basken behoren tot de oudste bewoners van Europa, en hun oorsprong is onbekend, evenals de oorsprong van de taal. Vele geleerden hebben getracht het Baskisch in verband te brengen met het Etruskisch, Afrikaanse talen, Kaukasische talen enz., maar de meesten zien het Baskisch als een geïsoleerde taal. Een verband met de Iberische taal heeft enige hoop gewekt, maar het is onduidelijk of de gelijkenissen het gevolg zijn van genetische verwantschap of louter van nabijheid. Het werd gesproken lang voordat de Romeinen Latijn naar het Iberisch schiereiland brachten.

Geografische verspreiding

Baskisch wordt gesproken in een gebied dat kleiner is dan wat bekend staat als Baskenland (Baskisch: Euskal Herria). Ooit werd in een groter gebied Baskisch gesproken, maar op sommige plaatsen nam het Latijn de overhand.

Officiële status

Historisch gezien is Latijn of een Romaanse taal de officiële taal.

Vandaag heeft het Baskisch de status van mede-officiële taal in de Baskische regio's van Spanje: de volledige autonome gemeenschap Baskenland en sommige delen van Navarra. In Noord-Baskenland heeft het Baskisch geen officiële status, en Franse burgers mogen het Baskisch niet gebruiken in een Franse rechtbank.

Dialecten

Er zijn zes belangrijke Baskische dialecten, namelijk Biscayaans, Guipuzcoans en Navarrees (in Spanje), en Navarrees, Labourdin en Souletin (in Frankrijk). De dialectgrenzen zijn echter niet congruent met de politieke grenzen. Een van de eerste wetenschappelijke studies van Baskische dialecten, in het bijzonder van de hulpwerkwoordvormen, werd gemaakt door Louis-Lucien Bonaparte (een neef van Napoleon Bonaparte).

Afgeleide talen

Er bestaat nu een eengemaakte versie die Batua ("verenigd" in het Baskisch) wordt genoemd en de taal is die op scholen wordt onderwezen. Batua is grotendeels gebaseerd op het regionale dialect van Gipuzkoa.

Percentage dat Baskisch vloeiend spreekt.

Grammatica

Het Baskisch is een ergatief-absolutieve taal. De grammatica is zeer complex, met veel verschillende gevallen voor zelfstandige naamwoorden.

Het klinkersysteem is hetzelfde als dat van de meeste Spaanstaligen en telt vijf zuivere klinkers, /i e a o u/.

Woordenschat

Door contact met nabijgelegen volkeren heeft het Baskisch woorden ontleend aan het Latijn, Spaans, Frans, Gascon en andere, maar het heeft er minder aanvaard dan de Indo-Europese talen. Sommigen beweren dat veel van zijn woorden uit het Latijn afkomstig zijn, maar door fonetische evolutie lijken veel van die woorden nu inheems, b.v. lore ("bloem", van florem), errota ("molen", van rotam, "[molen]wiel"), gela ("kamer", van cellam).

Schrijfsysteem

Het Baskisch wordt geschreven met het Latijnse alfabet. De universele speciale letter is ñ, die wordt uitgesproken als de n in ui, en ç en ü worden ook gebruikt. Het Baskisch gebruikt geen c, q, v, w, y behalve in leenwoorden en worden niet als deel van het alfabet beschouwd. Ook x wordt uitgesproken als een sh, zoals in shine.

Voorbeeldzinnen

• Bai = Ja
• Ez = Nee
• Kaixo! = Hallo
• Agur! Adio! = Goodbye!
• Ikusi arte = Tot ziens!
• Eskerrik asko! = Dank je wel!
• Egun on = Goedemorgen (letterlijk: goedendag)
• Egun on, bai = standaard antwoord op Egun on
• Arratsalde op = Goedenavond
• Gabon = Goedenacht
• Mesedez = Alsjeblieft
• Barkatu = Excuse (me)
• Aizu! = Luister! (Om iemands aandacht te trekken, niet erg beleefd, te gebruiken met vrienden)
• Kafe hutsa nahi nuke = Kan ik een koffie krijgen?
• Kafe ebakia nahi nuke = Mag ik een macchiato?
• Kafesnea nahi nuke = Kan ik een café latte krijgen?
• Garagardoa nahi nuke = Mag ik een biertje?
• Komunak = Toiletten
• Komuna, non dago? = Waar zijn de toiletten?
• Non dago tren-geltokia? = Waar is het treinstation?
• Non dago autobus-geltokia? = Waar is het busstation?
• Ba al da hotelik hemen inguruan? = Waar is het (dichtstbijzijnde, enige) hotel?
• Zorionak = Prettige feestdagen (met Kerstmis en Nieuwjaar), gefeliciteerd
• Ez dakit euskaraz= Ik spreek geen Baskisch
• Ba al dakizu ingelesez? = Spreekt u Engels?
• Nongoa zara? = Waar kom je vandaan?
• Non dago...? = Waar is...?
• Badakizu euskaraz? = Spreekt u Baskisch?
• Bai ote? = Echt?
• Topa! = Proost!
• Hementxe! = Over / hier!
• Geldi! = Stop
• Lasai= Doe het rustig aan
• Ez dut nahi= Ik wil niet