Vuistbijl
Een handbijl is een stenen werktuig uit de Lagere (vroege) en Midden-Paleolithische steentijd. Het was een bifaciale bijl, aan beide zijden gelijk, en in de hand gehouden, niet met een handvat zoals een moderne bijl. Hij werd direct in de hand gehouden, misschien gewikkeld in een stuk leer.
Dit soort bijlen is typisch voor de Acheuleaanse en Mousteriaanse culturen en is het langst gebruikte instrument van de menselijke geschiedenis. De handbijlen werden zeker anderhalf miljoen jaar lang gebruikt. Ze werden gemaakt door vroegere soorten mensen, zoals Homo erectus en Homo neanderthalensis (Neanderthaler mens); het was een van hun belangrijkste gereedschappen. De handbijlculturen werden voorafgegaan door een nog oudere Oldowan cultuur van primitieve stenen gereedschappen (2,6 tot 1,7 miljoen jaar geleden) in Afrika. Nu is bekend dat de eerste stenen gereedschappen waarschijnlijk door Australopithecines werden gemaakt. Ze zijn gevonden in de Grote Riftvallei van Afrika van ongeveer 3,3 miljoen jaar geleden.
Nieuw archeologisch bewijs uit Baise, Guangxi, China toont aan dat er af en toe handbijlen waren in Oost-Azië. Echter, zoals de referentie laat zien, waren de artefacten overweldigend veel hakkers en schilfers. De auteurs zeggen: "De assemblage van stenen werktuigen toont nauwe associaties met de steentjesindustrie... in Zuid-China".
Een lijn die bekend staat als de Moviuslijn verdeelt de Oude Wereld in twee delen: in het westen zijn de handbijlgebieden en in het oosten de hak- of schilfer- en chipgebieden. Er wordt verondersteld dat er minstens twee verschillende culturele tradities waren.
Deze gereedschappen waren misschien uit vuursteen. Acheuleaanse handbijlen uit Kent. De getoonde types zijn (met de klok mee vanaf de bovenkant) cordate, ficron en ovate. De twee onderste assen zijn verkleind in schaal.
Handbijl van Um-Quatfa
Productie
Oudere handbijlen werden geproduceerd door middel van direct slagwerk met een stenen hamer en zijn te onderscheiden door hun dikte en een kronkelende rand. Later werden Mousterian handaxen geproduceerd met een zacht gewei of hout en zijn veel dunner, symmetrischer en hebben een rechte rand.
Een ervaren flintknapper heeft minder dan 15 minuten nodig om een goede kwaliteit handbijl te produceren. Een eenvoudige handbijl kan in minder dan 3 minuten van een strandkiezel worden gemaakt.
Grondstoffen
De handbijlen zijn voornamelijk gemaakt van vuursteen, maar er zijn ook rhyolieten, fonolieten, kwartsieten en andere vrij grove gesteenten gebruikt. Het hangt ervan af welke gesteenten in de omgeving beschikbaar waren. Obsidiaan werd zelden gebruikt, omdat het niet veel voorkomt. Het produceert een briljant lemmet, maar verbrijzelt makkelijker dan vuursteen.
Vormen
Er zijn verschillende basisvormen, zoals cordate, ovaal of driehoekig, maar over de betekenis ervan is geen overeenstemming bereikt.
Hoogwaardig gereedschap dat uit de groeve van Boxgrove is gerecupereerd. Gemaakt van ca. 500.000 jaar geleden, wordt het toegeschreven aan de Homo heidelbergensis of aan de vroege H. neanderthalensis.
Functie
Handassen waren ongetwijfeld een multifunctioneel gereedschap. Onderzoek naar hun snijkanten heeft aangetoond dat ze in veel gevallen werden gebruikt voor het slachten van vlees. Dit zou het extraheren van beenmerg (wat het puntige uiteinde zou verklaren) en het algemeen hakken door botten, spieren en pezen omvatten. Experimenten in de groeve Boxgrove lijken dit te ondersteunen. We weten zeker dat Neanderthalers in ieder geval jagers waren op grote zoogdieren zoals mammoeten, en dat kan ook gelden voor andere handbijlenculturen. De noodzaak van zo'n zwaar gereedschap is dus goed te begrijpen. Het hanteren van een handbijl vereist veel kracht, maar de Neanderthalers waren in hun bovenlichaam sterker dan wij.
Studies in de jaren negentig van de vorige eeuw bij Boxgrove, waarin een slager probeerde een karkas met een handbijl te snijden, toonden aan dat de handbijl perfect was om bij het beenmerg te komen, dat rijk is aan eiwitten en vitaminen en dus zeer gewaardeerd werd als voedselbron.
Gerelateerde pagina's
- Gereedschap van steen
- Paleolithicum
Vragen en antwoorden
V: Wat is een handbijl?
A: Een handbijl is een stenen werktuig uit de lagere (vroege) en midden-paleolithische steentijd. Het was bifaciaal, gelijk aan beide zijden, en werd in de hand gehouden zonder handvat zoals moderne bijlen.
V: Wie maakte handbijlen?
A: Handbijlen werden gemaakt door vroegere mensensoorten zoals Homo erectus en Homo neanderthalensis (Neanderthaler).
V: Hoe lang gebruikt de mens al handbijlen?
A: Handbijlen worden al minstens 1,5 miljoen jaar gebruikt.
V: Wat ging er vooraf aan het gebruik van handbijlen?
A: Het gebruik van handbijlen werd voorafgegaan door een nog oudere Oldowan-cultuur van primitieve stenen werktuigen, die teruggaat tot 2,6 tot 1,7 miljoen jaar geleden in Afrika. Het is nu bekend dat de eerste stenen werktuigen waarschijnlijk werden gemaakt door Australopithecines van ongeveer 3,3 miljoen jaar geleden in de Grote Riftvallei van Afrika.
V: Zijn er voorbeelden van het gebruik van handbijlen buiten Afrika?
A: Ja, nieuw archeologisch bewijs uit Baise, Guangxi, China toont aan dat er af en toe handbijlen zijn gevonden in Oost-Azië; deze artefacten waren echter overwegend hakmessen en schilfers in plaats van echte handbijlen.
V: Wat verdeelt de Oude Wereld in twee delen wat betreft het gebruik van gereedschap?
A: De Moviuslijn verdeelt de Oude Wereld in twee delen wat betreft het gebruik van werktuigen; in het westen zijn gebieden waar mensen hoofdzakelijk handbijlen gebruikten, terwijl in het oosten gebieden zijn waar mensen in plaats daarvan hakmessen of schilferwerktuigen gebruikten.
V: Waarom denken onderzoekers dat er ten minste twee verschillende culturele tradities waren met betrekking tot het gebruik van gereedschap?
A: Onderzoekers denken dat er minstens twee verschillende culturele tradities moeten zijn geweest omdat sommige culturen het ene type gereedschap verkozen boven het andere, afhankelijk van hun locatie in de Oude Wereld; de culturen in het westen gebruikten meestal voornamelijk handbijlen, terwijl de culturen in het oosten liever hakmessen of spaanders gebruikten.
