Homo erectus | uitgestorven soorten van het geslacht Homo

Enkele kenmerken

Schedel en hersenen

H. erectus had een grotere schedelinhoud (hersenomvang) dan de vroegere Homo habilis. De vroegste resten van H. erectus hebben een schedelinhoud van 850 cm³, terwijl de laatste Javaanse exemplaren tot 1100 cm³ meten. Dit overlapt dat van H. sapiens: het voorhoofdsbeen is minder schuin en de tandboog kleiner dan bij australopithecines. Het gezicht is verticaler (minder vooruitstekend) dan dat van de australopithecines of H. habilis, met grote wenkbrauwranden en minder prominente jukbeenderen.

Haar

Dit duidelijke verschil tussen apen en mensen blijft vaak onbesproken. Het is moeilijk uit te leggen.

Lichaamshaar beschermt de huid tegen wonden, beten, hitte, kou en UV-straling. Ook wordt het gebruikt als communicatiemiddel en als camouflage.

Het eerste haarloze lid van het geslacht Homo was de Homo erectus, die ongeveer 1,6 miljoen jaar geleden ontstond. De afvoer van lichaamswarmte blijft de meest geaccepteerde evolutionaire verklaring voor het verlies van lichaamsbeharing bij de vroege leden van het geslacht Homo. De vermindering van haar, en de toename van zweetklieren, maakte het makkelijker voor hun lichaam om af te koelen. De voorouders van de mens verhuisden van het leven in schaduwrijke bossen naar de open savanne. Deze verandering van omgeving resulteerde in een verandering van dieet, van grotendeels vegetarisch naar jagen. De jacht op wild op de savanne vergrootte ook de behoefte aan regulering van de lichaamswarmte.

Antropoloog en paleo-bioloog Nina Jablonski denkt dat de mogelijkheid om lichaamswarmte te verliezen door te zweten de dramatische vergroting van de hersenen mogelijk maakte. De hersenen zijn het meest temperatuurgevoelige orgaan van de mens. Het verlies van de vacht was ook een factor in andere aanpassingen. Sommige van deze veranderingen zouden het gevolg zijn van seksuele selectie. Door meer haarloze partners te selecteren, versnelde de mens de veranderingen die eerst door natuurlijke selectie plaatsvonden. Seksuele selectie kan ook verklaren waarom de mens nog haar heeft in de schaamstreek en de oksels, die plaatsen zijn voor feromonen, terwijl haar op het hoofd bescherming bleef bieden tegen de zon. Tegen 260.000 tot 350.000 jaar geleden had de mens haarloosheid, een rechte houding en een grote hersencapaciteit.

Lengte en seksueel dimorfisme

Deze vroege homininen waren ongeveer 1,79 m lang. Slechts 17 procent van de moderne mannelijke mensen is groter. Ze waren slank, met lange armen en benen.

Het seksueel dimorfisme tussen mannetjes en vrouwtjes was iets groter dan bij de moderne mens, waarbij de mannetjes ongeveer 25% groter waren dan de vrouwtjes. De ontdekking van het skelet KNM-WT 15000, "Turkana boy" (Homo ergaster), dat Richard Leakey en Kamoya Kimeu in 1984 bij het Turkanameer in Kenia maakten, is een van de meest complete hominide-skeletten die zijn ontdekt, en heeft een grote bijdrage geleverd aan de interpretatie van de fysiologische evolutie van de mens.

Gereedschap

Het meest kenmerkende gereedschap van de erectus was de Acheuleense handbijl, die 1,8 miljoen jaar geleden (mya) voor het eerst werd uitgevonden. Deze handbijl werd gemaakt door een geschikte steen te hakken met een hamersteen. Later gebruikten de neanderthalers een zachte hamer van hertengewei om beter gereedschap te maken. De Acheuleense handbijl bleef meer dan een miljoen jaar het belangrijkste gereedschap. Het werd vooral gebruikt voor het slachten van vlees. Dit weten we omdat verschillende toepassingen verschillende microslijtages achterlaten op de oppervlakken van de handbijlen.

Afstammelingen en ondersoorten

Homo erectus blijft een van de meest succesvolle en langstlevende soorten van het geslacht Homo. Algemeen wordt aangenomen dat hij een aantal afstammende soorten en ondersoorten heeft voortgebracht. Het oudste bekende exemplaar van de oude mens werd gevonden in zuidelijk Afrika.

• Homo erectus:

Homo ergaster, Homo erectus pekinensis,

• Andere verwante soorten:

Homo antecessor, Homo cepranensis, Homo floresiensis, Homo georgicus, Homo heidelbergensis, Homo neanderthalensis, Homo rhodesiensis, Homo sapiens,

Individuele fossielen

Enkele van de belangrijkste Homo erectus-fossielen:

• Indonesië (eiland Java): Trinil 2 (holotype), collectie Sangiran, collectie Sambungmachan, collectie Ngandong.
• China: Lantian (Gongwangling en Chenjiawo), Yunxian, Zhoukoudian, Nanjing, Hexian.
• India: Narmada (taxonomische status omstreden!)
• Kenia: WT 15000 (Nariokotome), ER 3883, ER 3733.
• Tanzania: OH 9
• Vietnam: Noord, Tham Khuyen, Hoa Binh
• Republiek Georgië: Collectie Dmanisi
• Turkije: Kocabas fossiel

Recent onderzoek

Fossiele H. erectus-schedels die in de jaren 1930 op Java zijn gevonden, zijn onlangs opnieuw gedateerd. Het gaat om 12 schedels (bovenste deel van de schedel) en twee onderbeenbotten. Uit het recente onderzoek blijkt dat H. erectus op Java overleefde tot ongeveer 100.000 jaar geleden. Het onderzoek geeft een definitieve leeftijd tussen 117.000 en 108.000 jaar geleden. Dat is een veel langere overleving dan in enig ander deel van de wereld, voor zover bekend. Dit betekent, aldus het rapport, dat H. erectus er nog was toen onze eigen soort [elders] op aarde rondliep. Java is een eiland, en vermoedelijk was het nog niet ontdekt door Neanderthalers of onze eigen soort. Resten suggereren dat onze eigen soort pas ongeveer 39.000 jaar geleden Java bereikte.

Gerelateerde pagina's

• Australopithecus
• Menselijke tijdlijn
• Tijdslijn van het leven