Ido (taal)
Ido is een geconstrueerde taal, een zogenaamd hervormd Esperanto, dat in 1907 werd ontwikkeld. Ido werd gemaakt door een groep mensen die vonden dat Esperanto te moeilijk was om een wereldtaal te zijn. Ze hielden er niet van hoe Esperanto letters gebruikte met speciale diakritische tekens eroverheen, omdat dat het moeilijk maakte om te typen, en ze vonden dat een wereldtaal gemakkelijk te leren en te schrijven moest zijn.
Ido is niet zo populair als Esperanto, maar toch spreken zo'n 100-200 mensen in de wereld het. Ze houden elk jaar een conferentie waar mensen samenkomen en de taal spreken.
Speciale punten over Ido
Ido is om vele redenen gemakkelijk te leren:
- De spelling is eenvoudig en regelmatig. In het Engels hebben de woorden doughnut, tough, en through allemaal de letters ough, maar de spreker zegt ze anders. In het Ido is het woord skolo sko-lo, het woord multa is mool-ta, enzovoort.
- Werkwoorden (actiewoorden) doen allemaal hetzelfde - In het Engels zegt de spreker "I learn, you learn, we learn, she learns". In het Ido is het werkwoord altijd hetzelfde - "Me lernas, tu lernas, ni lernas, el lernas".
- Ido lijkt op veel andere talen. Als leerlingen al Engels, Frans of een andere Europese taal kennen, kunnen ze waarschijnlijk veel van het Ido begrijpen, zelfs zonder het te studeren. Me lernas kun mea amiko en la skolo betekent "Ik leer met mijn vriend in de school". Een persoon kan zien dat het woord voor 'ik' lijkt op 'mij', 'lernas' is 'leren, en 'skolo' is 'school'. Als de persoon Frans is, zal hij ook het woord 'amiko' kennen, dat vriend betekent en lijkt op het Franse woord 'ami' of 'amie'. Het lijkt ook op het Italiaanse woord 'amico', en het Spaans/Portugese woord 'amigo'.
Grammatica (hoe de taal te gebruiken)
Elk woord in het Ido komt voort uit een kleiner woord dat een stamwoord wordt genoemd. Een stamwoord heeft een stam en een uitgang. De spreker kan de stam nemen en het op een ander woord zetten om een nieuw woord te maken. Bijvoorbeeld, urbo betekent "stad" en -estro betekent "leider". De stam van urbo is urb-, en als -estro aan het eind wordt gezet, wordt het urbestro, wat burgemeester betekent (leider van een stad). Of de spreker kan er iets aan toevoegen; chef- betekent chef of leider, en als de spreker dat voor het woord zet wordt het chefurbo, wat hoofdstad betekent.
Hier zijn enkele van de eindes:
- -o : enkel zelfstandig naamwoord (voorwerpen en dingen). Boek - libro. Vriendin - amiko.
- -i : meervoudig zelfstandig naamwoord (meer dan één voorwerp). Boeken - libri. Vrienden - amiki.
- -a : bijvoeglijk naamwoord (woorden die voorwerpen beschrijven). Snel - rapida. Kort - kurta.
- -e : bijwoord (woorden die beschrijven hoe een actie moet worden uitgevoerd). Snel - rapide. Kort, bondig - kurte.
- -ar : werkwoord (actiewoord), tegenwoordige tijd infinitief (zoals gaan, zien, vinden). Gaan - irar. Zien - vidar.
- -is : werkwoord, verleden tijd. Ging - iris. Zag - vidis.
- -as : werkwoord, tegenwoordige tijd (nu). Gaan, gaat - iras. Zien, ziet - vidas.
- -os : werkwoord, toekomende tijd. Zal gaan - iros. Zal zien - vidos.
- -us : werkwoord, voorwaardelijk (zoals het Engelse would). (Ik) zou gaan - irus. (Ik) zou zien - vidus.
- -ez : werkwoord, gebiedende wijs (iemand zeggen iets te doen). Ga! - irez! Zie! - videz!
Zelfstandige naamwoorden
Voornaamwoorden zijn de woorden in een taal zoals ik, gij, hij, zij, het, wij, gij, zij, enzovoort. Ido is ontstaan uit Esperanto, en alle voornaamwoorden van Esperanto eindigen op -i. De mensen die het Ido gemaakt hebben, vonden dat ze te veel hetzelfde klonken en dat het soms te moeilijk zou zijn om te horen. Ook hebben de meeste talen twee manieren om u te zeggen, dus besloten ze om twee manieren te hebben om u te zeggen. Tenslotte besloten ze een voornaamwoord te maken dat hij of zij kan betekenen. Sommige talen zoals het Fins en het Ests hebben iets als dit.
Hier is een overzicht van alle voornaamwoorden in het Engels, Ido en Esperanto.
| Zelfstandige naamwoorden | ||||||||||||
| enkelvoud (één) | meervoud (meer dan één) | algemeen |
| |||||||||
| eerste | tweede | derde | eerste | tweede | derde |
| ||||||
| vertrouwd (met vrienden) | formeel (mensen die men niet kent) | mannen | vrouwen | objecten | hij of zij |
| ||||||
| Engels | I | Archaïsch, dialectisch: gijModern | jij | hij | ze | it | hij/zij | wij | jij | ze | een |
|
| Esperanto | mi | ci | vi | li | ŝi | ĝi | ĝi | ni | vi | ili | oni |
|
| Ido | Ik | tu | vu | il(u) | el(u) | ol(u) | lu | ni | vi | li | op(u) |
|
Ido en Esperanto
Ido is een taal die is voortgekomen uit het Esperanto, dus ze lijken erg op elkaar. Omdat Esperanto meer sprekers heeft dan Ido, hebben de meeste mensen die Ido kennen eerst Esperanto geleerd en later geleerd dat Ido ook een taal is. Soms zijn Idisten (mensen die Ido spreken) en Esperantisten (mensen die Esperanto spreken) het niet met elkaar eens. Gelukkig zijn ze het er allebei over eens dat het maken van een taal die iedereen kan leren een goed idee is. De meeste Idisten en Esperantisten kunnen het grootste deel van elkaars taal begrijpen.
Monsters
Hier zijn voorbeelden van de taal Ido om te laten zien hoe de taal eruit ziet. Rechts is een pagina uit een tijdschrift in het Ido genaamd Adavane! (vooruit), dat elke twee maanden door een Ido groep in Spanje wordt geschreven. Dit is een pagina uit een dagboek van een meisje genaamd Anne Frank, een Joods meisje uit Nederland dat in 1944 werd vermoord door de Duitse regering van Adolf Hitler.
Hieronder staat een klein stukje uit het boek De kleine prins, genaamd La Princeto in Ido.
La Princeto
CHAPITRO XVII
Bona nokto! - dicis la surprizata princeto.
Bona nokto! - dicis la serpento.
Adsur qua planeto me falis? - questionis la princeto.
Adsur Tero, sur Afrika. - reageer op de serpento.
Ha !... Kad esas nulu sur Tero?
To esas la dezerto, e nulu esas sur la dezerti. Tero esas tre granda - dicis la serpento.
La princeto sideskis sur stono e levis lua okuli a la cielo.
Me questionas a me - lu dicis- ka la steli intence brilas por ke uladie singlu povez trovar sua stelo. Videz mea planeto, olu esas exakte super ni... ma tre fore !
Olu esas bela planeto - dicis la serpento-. Por quo vu venis adhike?
Esas chagreneto inter floro e me - dicis la princeto.
Ha! - dicis la serpento.
E la du permanis silence.
Ube esas la personi? - klamis fine la princeto-. Onu esas kelke sola sur la dezerto...
Inter la personi onu anke esas sola - dicis la serpento.
La princeto regardis la serpento longatempe.
Vu esas stranja animalo! - dicis la princeto-. Vu esas tam tenua kam fingro...
Ja, ma me esas plu potenta kam fingro di rejo - dicis la serpento.
La princeto ridetis.
Me ne kredas ke vu esas tre potenta, mem vu ne havas pedi... nek vu povas voyajar...
Me povas transportar vu plu fore kam navo -dicis la serpento.
Ed olu spulis la maleolo di la princeto, same kam ora braceleto.
Ta quan me tushas retroiras a la tero deube lu venis. Ma vu esas pura e vu venas de stelo...
La princeto nulon respondis.
Me kompatas vu, qua esas tante sola sur ta harda granita Tero. Me povas helpar vu se vu sentas nostalgio a vua planeto. Me povas...
Ho ! - dicis la princeto-. Me bot komprenis, ma pro quo vu sempre parolas enigmatoze ?
Me solvas omna enigmati - dicis la serpento.
E la du permanis silence.
Mea vido-cirklo (horizonto)
Dit was een lied van een bard uit Rusland genaamd Alexandr Sukhanov; hij gebruikte woorden uit de poëzie van een ander Russisch persoon genaamd Yunna Mortis. Dit is de Ido versie, gezongen met gitaar.
(luisteren)
Me nule savas la Angla, la Franca, la Greka,
Mea vid-cirklo do restas sat mikra e streta -
En mea vid-cirklo trovesas nur flori, arbori,
Nur tero e maro, aero, fairo, amoro.
Me nule savas la Dana e la Portugala,
Mea vid-cirklo restas sat infantala -
Nur joyi rapide pasant', bruligiva aflikto,
Nur esperi, e timi noktal' es en mea vid-cirklo.
Me savas nek la Sanskrito e nek la Latina,
Mea vid-cirklo es ancien-mod' quale tino
Nur morto e nasko homala, nur grani ed astri
Aden mea vid-cirklo penetras e standas sat mastre.
Mea savo artala esas fakultativa.
Mea vid-cirklo restas presk' primitiva -
En olu es nia afero intima, interna
Por ke kun homaro la Tero flugadez eterne.
Mea vid-cirklon restriktas nur timi, esperi,
En olu trovesas nur amo, nur maro e tero.
Aden mea vid-cirklo penetras e standas sat mastre
Nur morto e nasko homala, nur grani ed astri.
Conventies
Mensen die Ido kennen komen elk jaar een paar dagen bij elkaar om elkaar te ontmoeten en de taal te spreken. De meeste sprekers van het Ido wonen in Europa en daarom hebben de conventies (een bijeenkomst van mensen) in Europa plaatsgevonden. Informatie over Ido conferenties (het gedeelte waar raporto staat is het verslag van de conventie geschreven in het Ido).
Een Ido conferentie in de Duitse stad Dessau, in 1922
Vragen en antwoorden
Vraag: Wat is Ido?
A: Ido is een geconstrueerde taal, ontwikkeld in 1907 als een hervormde versie van Esperanto.
V: Waarom werd Ido gecreëerd?
A: Ido is gemaakt omdat de ontwikkelaars vonden dat Esperanto te moeilijk was om een wereldtaal te zijn.
V: Wat was het probleem met Esperanto dat Ido wilde oplossen?
A: De ontwikkelaars van Ido waren niet dol op de speciale diakritische tekens boven bepaalde letters in Esperanto, omdat die de taal moeilijk te typen en te leren maakten.
V: Was Ido succesvoller dan Esperanto?
A: Nee, Esperanto blijft populairder dan Ido, maar er zijn nog steeds ongeveer 100-200 mensen in de wereld die Ido spreken.
V: Welke taal diende als basis voor Ido?
A: Esperanto diende als basis voor Ido.
V: Waarom wilden de ontwikkelaars van Ido een taal die makkelijk te leren en te schrijven was?
A: De ontwikkelaars van Ido vonden dat een wereldtaal makkelijk te leren en te schrijven moest zijn.
V: Hoe komen mensen die Ido spreken elk jaar bij elkaar?
A: Mensen die Ido spreken nemen elk jaar deel aan een conferentie waar ze samenkomen en de taal spreken.
