Esperanto

Geschiedenis

De jeugd van Zamenhof

L. L. Zamenhof creëerde Esperanto. Hij groeide op in Białystok, een stad die in het Russische Rijk was, maar nu in Polen ligt. De mensen in Białystok spraken vele talen. Zamenhof zag conflicten tussen de afzonderlijke etnische groepen die er woonden (Russen, Polen, Duitsers en Joden). Hij dacht dat het ontbreken van een gemeenschappelijke taal deze conflicten veroorzaakte, dus begon hij een taal te creëren die mensen internationaal konden delen en gebruiken. Hij vond dat deze taal anders moest zijn dan de nationale talen. Hij wilde dat de taal cultureel neutraal en gemakkelijk te leren zou zijn. Hij vond dat mensen de taal samen met de nationale talen moesten leren en Esperanto moesten gebruiken voor de communicatie tussen mensen met verschillende moedertalen.

Eerste pogingen

Eerst dacht Zamenhof eraan om het Latijn weer in gebruik te nemen. Hoewel hij het op school leerde, besefte hij dat het te moeilijk was voor normaal gebruik. Hij studeerde ook Engels en begreep dat talen geen werkwoorden per persoon of getal hoefden te vervoegen. Eenmaal zag hij twee Russische woorden: швейцарская (receptie, afgeleid van швейцар - receptioniste) en кондитерская (banketbakkerij, afgeleid van кондитер - banketbakker). Deze woorden met hetzelfde einde gaven hem een idee. Hij besloot dat gewone voorvoegsels en achtervoegsels het aantal woordstammen kunnen verminderen, wat men nodig zou hebben voor een communicatie. Zamenhof wilde dat de stamwoorden neutraal zouden zijn, dus besloot hij woordstammen uit de Romaanse en Germaanse talen te gebruiken. Die talen werden in die tijd op vele scholen op vele plaatsen in de wereld onderwezen.

Creatie van de definitieve versie

Zamenhof deed zijn eerste project Lingwe uniwersala (Universele Taal) in 1878. Maar zijn vader, een taaldocent, vond het werk van zijn zoon onrealistisch. Dus vernietigde hij het oorspronkelijke werk. Tussen 1879 en 1885 studeerde Zamenhof medicijnen in Moskou en Warschau. In die tijd werkte hij weer aan een internationale taal. In 1887 publiceerde hij zijn eerste leerboek Международный языкъ ("De Internationale Taal"). Volgens Zamenhofs pseudoniem Doktoro Esperanto ("Dokter die hoopt") begonnen veel mensen de taal te noemen als Esperanto.

Eerste pogingen tot verandering

Zamenhof ontving veel enthousiaste brieven. In de brieven schreven mensen hun suggesties voor veranderingen in de taal. Hij noteerde alle suggesties. Hij publiceerde ze in het tijdschrift La Esperantisto. In dit tijdschrift konden Esperanto-sprekers stemmen over de veranderingen. Ze namen ze niet aan. Het tijdschrift had veel abonnees in Rusland. Uiteindelijk werd het daar verboden (gestopt) vanwege een artikel over Lev Nikolajevitsj Tolstoj. De publicatie van het tijdschrift werd daarna beëindigd. Het nieuwe tijdschrift Lingvo Internacia verving het.

Vooruitgang van de gemeenschap

In de eerste jaren van Esperanto's leven gebruikte men het alleen in geschreven vorm, maar in 1905 organiseerde men het eerste (1ste) Wereldcongres van Esperanto in Boulogne-sur-Mer, Frankrijk. Dit was het eerste opmerkelijke gebruik van Esperanto in de internationale communicatie. Vanwege het succes van het congres wordt het tot op de dag van vandaag elk jaar (met uitzondering van de jaren van de wereldoorlogen) georganiseerd.

In 1912 gaf Zamenhof zijn leidende positie in de beweging op tijdens het achtste (8e) wereldcongres van Esperanto in Krakau, Polen. Het tiende (10de) wereldcongres van Esperanto in Parijs, Frankrijk, vond niet plaats vanwege het begin van de Eerste Wereldoorlog. Bijna 4000 mensen schreven zich in voor dit congres.

Tijden van de wereldoorlogen

Tijdens de Eerste Wereldoorlog had de Wereld Esperanto Vereniging haar hoofdkantoor in Zwitserland, dat neutraal was in de oorlog. Hector Hodler's groep vrijwilligers met steun van Romain Rolland hielp bij het versturen van brieven tussen de vijandelijke landen door Zwitserland. In totaal hielpen ze met 200.000 gevallen.

Na de Eerste Wereldoorlog was er nieuwe hoop voor Esperanto vanwege het verlangen van de mensen om in vrede te leven. Esperanto en zijn gemeenschap groeiden in die tijd. Het eerste wereldcongres na de oorlog vond plaats in Den Haag, Nederland, in 1920. In 1929 werd een Esperanto-museum geopend in Wenen, Oostenrijk. Tegenwoordig maakt het deel uit van de Oostenrijkse Nationale Bibliotheek.

De Tweede Wereldoorlog heeft de groei van de taal gestopt. Veel Esperantisten werden de strijd ingestuurd. De nazi's maakten de Esperantogroepen uiteen omdat ze de taal zagen als onderdeel van een wereldwijde joodse samenzwering. Veel Esperanto-sprekers stierven in de concentratiekampen. De Sovjet-Unie behandelde Esperantisten ook slecht toen Stalin hun leider was.

Na de oorlogen

Na de Tweede Wereldoorlog steunden veel mensen Esperanto. 80 miljoen mensen ondertekenden een petitie ter ondersteuning van Esperanto voor gebruik in de Verenigde Naties.

Elk jaar organiseren ze grote Esperanto-bijeenkomsten zoals het Wereldcongres van Esperanto, het Internationaal Jeugdcongres van Esperanto en het SAT-Congres (bijeenkomst van Sennacieca Asocio Tutmonda - World Non-national Association).

In 1990 publiceerde de Heilige Stoel het document Norme per la celebrazione della Messa in esperanto, dat het gebruik van Esperanto in missen zonder speciale toestemming toestaat. Esperanto is de enige geconstrueerde taal die een dergelijke toestemming kreeg van de rooms-katholieke kerk.

Esperanto heeft veel webpagina's, blogs, podcasts en video's. Mensen gebruiken Esperanto ook in sociale media en online discussies en in hun privécommunicatie via e-mail en instant messaging. Verschillende (vooral open source en vrije software) programma's hebben hun eigen taalversie in het Esperanto. Het internetradiostation Muzaiko zendt sinds 2011 24 uur per dag uit in het Esperanto.

Eerste leerboek van Esperanto uit 1887 in het Russisch.


Families van L. L. Zamenhof en Alfred Michaux [fr] op het eerste wereldcongres van Esperanto, Boulogne


De meeste deelnemers aan een Esperanto-bijeenkomst in Xanten (Duitsland) in 2006.

Doelstellingen van de Esperanto-beweging

Zamenhof wilde een gemakkelijke taal maken om het internationale begrip te vergroten. Hij wilde dat Esperanto een universele tweede taal werd. Met andere woorden, hoewel hij niet wilde dat Esperanto de nationale talen zou vervangen, wilde hij dat een meerderheid van de mensen over de hele wereld Esperanto zou spreken. Veel Esperantisten deelden dit doel aanvankelijk. De Algemene Vergadering van de UNESCO erkende Esperanto in 1954. Sindsdien heeft de Wereld Esperanto Vereniging officiële betrekkingen met de UNESCO. Maar Esperanto is nooit gekozen door de Verenigde Naties of andere internationale organisaties en het is geen algemeen aanvaarde tweede taal geworden.

Sommige Esperanto-sprekers houden van Esperanto om andere redenen dan het gebruik ervan als universele tweede taal. Zij houden van de Esperanto-gemeenschap en -cultuur. Het ontwikkelen van de Esperanto-cultuur is een doel voor die mensen.

Mensen die meer geven om de huidige waarde van Esperanto dan om de mogelijkheden voor universeel gebruik, worden in het Esperanto soms raŭmistoj genoemd. De ideeën van deze mensen kunnen samen raŭmismo genoemd worden, of "Raumism" in het Engels. De namen komen van de naam van de stad Rauma, in Finland. Het Internationale Jeugdcongres van Esperanto kwam daar samen in 1980 en deed een grote uitspraak. Ze zeiden dat het maken van Esperanto tot een universele tweede taal niet hun hoofddoel was.

Mensen die doelen voor Esperanto hebben die meer lijken op die van Zamenhof worden in het Esperanto soms finvenkistoj genoemd. De naam komt van fina venko, een Esperanto-zin die "eindoverwinning" betekent. Het verwijst naar een theoretische toekomst waarin bijna iedereen op aarde Esperanto als tweede taal spreekt.

Het Praagse Manifest (1996) geeft de ideeën weer van de gewone mensen van de Esperanto-beweging en van haar belangrijkste organisatie, de World Esperanto Association (UEA).

De Duitse stad Herzberg am Harz gebruikt sinds 12 juli 2006 de bijnaam die Esperanto-Stadt/la Esperanto-urbo ("de Esperanto-stad"). Ze onderwijzen de taal ook op basisscholen en doen nog enkele andere culturele en educatieve evenementen met de Esperanto-taal, samen met de Poolse zusterstad Góra.

Esperanto is de enige geconstrueerde taal die de rooms-katholieke kerk als liturgische taal erkent. Ze laten missen in de taal toe en Vaticaanse radio-uitzendingen in het Esperanto worden wekelijks uitgezonden.

Paus Johannes Paulus II neemt het Esperanto-juffrouw- en lectoraat over van de organisatie van de Esperanto-katholieken.

Esperanto-cultuur

Veel mensen gebruiken Esperanto om per post, e-mail, blogs of chatrooms te communiceren met Esperantisten in andere landen. Sommigen reizen naar andere landen om elkaar in het Esperanto te ontmoeten en te praten met andere Esperantisten.

Vergaderingen

Er zijn jaarlijkse bijeenkomsten van Esperantisten. De grootste is de Universala Kongreso de Esperanto ("Wereldcongres van Esperanto"), die elk jaar in een ander land wordt gehouden. In de afgelopen jaren hebben ongeveer 2000 mensen deelgenomen aan het congres, uit 60 of meer landen. Voor jongeren is er Internacia Junulara Kongreso ("Internationaal Jongerencongres van Esperanto").

Er vinden veel verschillende culturele activiteiten plaats tijdens Esperanto-bijeenkomsten: concerten van Esperanto-musici, drama's, disco's, presentaties van de cultuur van het gastland en de cultuur van de landen van de deelnemers, lezingen, taalcursussen, enz. Op de plaats van de Esperanto-bijeenkomsten is er ook een café, een tearoom, een boekhandel, enz. met Esperanto-sprekers. Het aantal activiteiten en mogelijkheden hangt af van de grootte of van het thema van de bijeenkomst.

Literatuur

Er zijn boeken en tijdschriften geschreven in het Esperanto. Veel literatuur is in het Esperanto vertaald uit andere talen, waaronder beroemde werken, zoals de Bijbel (voor het eerst in 1926) en toneelstukken van Shakespeare. Ook minder bekende werken zijn in het Esperanto vertaald, en sommige daarvan hebben geen Engelse vertaling.

Belangrijke Esperanto-schrijvers zijn bijvoorbeeld: Trevor Steele (Australië), István Nemere (Hongarije) en Mao Zifu (China). William Auld was een Britse schrijver van poëzie in het Esperanto en erevoorzitter van het Esperanto PEN Centre (Esperanto onderdeel van het Internationaal PEN). Sommige mensen hebben hem aanbevolen voor de Nobelprijs voor de Literatuur.

Muziek

Er is muziek van verschillende genres in het Esperanto, waaronder volksliederen, rockmuziek, cabaret, liederen voor solozangers, koren en opera. Onder de actieve Esperanto-muzikanten bevinden zich bijvoorbeeld de Zweedse maatschappijkritische muziekgroep La Perdita Generacio, de Occitaanse zangeres JoMo, de Finse groep Dolchamar, de Braziliaanse groep Supernova, de Friese groep Kajto of de Poolse singer-songwriter Georgo Handzlik. Ook enkele populaire muziekschrijvers en artiesten, waaronder Elvis Costello en de Amerikaanse zanger Michael Jackson namen liedjes op in het Esperanto, componeerden liedjes geïnspireerd door de taal of gebruikten die in hun promotiemateriaal. Sommige nummers van het album Esperanto van Warner Bros. , dat in november 1996 in Spanje uitkwam - allemaal in het Esperanto - bereikten een hoge positie in de Spaanse hitlijsten; zo ook werd in 1999 in Duitsland de hiphopmuziekgroep Freundeskreis beroemd met hun single Esperanto. Klassieke werken voor orkest en koor met teksten in Esperanto zijn La Koro Sutro van Lou Harrison en The First Symphony van David Gaines. In Toulouse, Frankrijk, is er Vinilkosmo, dat Esperanto-muziek produceert. Het belangrijkste internet Esperanto-songboek KantarViki heeft in mei 2013 3.000 liedjes gekregen, zowel originele als vertaalde liedjes.

Theater en film

Ze spelen drama's van verschillende schrijvers zoals Carlo Goldoni, Eugène Ionesco en William Shakespeare ook in het Esperanto. Filmmakers gebruiken Esperanto soms op de achtergrond van films, bijvoorbeeld in The Great Dictator van Charlie Chaplin, in de actiefilm Blade: Trinity of in de komedie sciencefiction televisieserie Red Dwarf. Speelfilms in het Esperanto zijn niet erg gebruikelijk, maar er zijn ongeveer 15 speelfilms, die Esperanto-thema's hebben.

De film Incubus uit 1966 is opmerkelijk omdat de dialogen alleen in het Esperanto plaatsvinden. Tegenwoordig vertalen sommige mensen ondertitels van verschillende films naar het Esperanto. De website Verda Filmejo verzamelt deze ondertitels.

Radio en televisie

Radiozenders in Brazilië, China, Cuba en Vaticaanstad zenden regelmatig programma's uit in het Esperanto. Enkele andere radioprogramma's en podcasts zijn beschikbaar op het internet. Het internetradiostation Muzaiko zendt sinds juli 2011 24 uur per dag Esperanto-programma's uit op het internet. Tussen 2005 en 2006 was er ook een project van de internationale televisie "Internacia Televido" in het Esperanto. Esperanto TV zendt sinds 5 april 2014 uit op het internet vanuit Sydney, Australië.

internet

Op het internet zijn er veel online discussies in het Esperanto over verschillende onderwerpen. Er zijn veel websites, blogs, podcasts, video's, televisie- en radiostations in het Esperanto (zie hierboven). Google Translate ondersteunt sinds 22 februari 2012 vertalingen van en naar Esperanto als 64e taal.

Naast websites en blogs van esperantisten en Esperanto-organisaties is er ook een Esperanto Wikipedia (Vikipedio) en andere projecten van de Wikimedia Foundation die ook hun Esperanto-taalversie hebben of Esperanto gebruiken (Wikibooks, Wikisource, Wikinews, WikimediaCommons en Wikidata). Mensen kunnen ook een Esperanto-versie van sociale netwerken gebruiken, bijvoorbeeld Facebook, Diaspora en andere websites.

Verschillende computerprogramma's hebben ook een Esperanto-versie, zoals webbrowser Firefox en office suite (set van programma's voor gebruik in een kantoor) LibreOffice.

Deelnemers aan een reis naar de Praagse Burcht tijdens het Internationale Jeugdcongres van Esperanto in 2009


Media afspelen Videoclip voor het Esperanto-liedje La fina venk' van i.d.c.


Studentententheater DOMA uit Svitavy (Tsjechië) speelde in 2012 het drama R.U.R. van Karel Čapek in het Esperanto.


De hoofdpagina van Wikipedia in het Esperanto in 2012.

De taal

Esperanto gebruikt grammatica en woorden uit vele natuurlijke talen, zoals Latijn, Russisch en Frans. Morfemen in het Esperanto (de kleinste delen van een woord dat een betekenis kan hebben) kunnen niet veranderd worden en mensen kunnen ze in veel verschillende woorden combineren. De taal heeft gemeenschappelijke attributen met isolerende talen (ze gebruiken woordvolgorde om de betekenis van een zin te veranderen), zoals Chinees, terwijl de innerlijke structuur van Esperanto-woorden gemeenschappelijke attributen heeft met agglutinatieve talen (ze gebruiken affixen om de betekenis van een woord te veranderen), zoals Turks, Swahili en Japans.

Alfabet

Het Esperanto-alfabet is gebaseerd op het Latijnse schrift. Het heeft zes letters met diakritische tekens: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ (met circumflex) en ŭ (met breve). Het alfabet heeft niet de letters q, w, x of y.

Het 28-letterige alfabet is:

Esperanto-alfabet

Aantal

1

2

3

4

5

6

8

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Hoofdletter

A

B

C

Ĉ

D

E

F

G

Ĝ

H

Ĥ

I

J

Ĵ

K

L

M

N

O

P

R

S

Ŝ

T

U

Ŭ

V

Z

Kleine letter

a

b

c

ĉ

d

e

f

g

ĝ

h

ĥ

i

j

ĵ

k

l

m

n

o

p

r

s

ŝ

t

u

ŭ

v

z

IPA-foneem

a

b

t͡s

t͡ʃ

d

e

f

ɡ

d͡ʒ

h

x

i

j=i̯

ʒ

k

l

m

n

o

p

r

s

ʃ

t

u

w=u̯

v

z

• A is als een in vader
• B is als b in jongen
• C is als zz in pizza
• Ĉ is als ch in chair
• D is als d in hond
• E is als e in ei
• F is als f in bloem
• G is als g in go
• Ĝ is als j in jam
• H is als h in honing
• Ĥ is als ch in het Schotse loch
• Ik ben als ik in het
• J is als y in ja
• Ĵ is als s in maat
• K is als k in king
• L is als l in look
• M is als m in de mens
• N is als n in nee
• O is als o in open
• P is als p in taart
• R is als r in de weg, maar wordt gerold (getrild, zoals in het Spaans, Italiaans, Arabisch, Russisch)
• S is als s in eenvoudig
• Ŝ is als sh in schaap
• T is als t in de boom
• U is als u in stier
• Ŭ is als w in goed
• V is als v in grot
• Z is als s in de zijne.

Schrijvende diakritische tekens

Zelfs de wereld gebruikt de Unicode, de letters met diakritische tekens (te vinden in de "Latin-Extended A" sectie van de Unicode Standaard) kunnen problemen veroorzaken met het afdrukken en het computergebruik, omdat ze niet te vinden zijn op de toetsenborden die we gebruiken.

Er zijn twee oplossingen voor dit probleem, die beide gebruik maken van digrammen voor de letters met diakritische tekens. Zamenhof, de uitvinder van het Esperanto, bedacht een "h-systeem", dat ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, en ŭ vervangt door ch, gh, hh, jh, sh, en u, respectievelijk. Er is ook een recenter "x-systeem" gebruikt, dat ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, en ŭ met respectievelijk cx, gx, hx, jx, sx en ux vervangt.

Er zijn computertoetsenborden die het Esperanto-alfabet ondersteunen, bijvoorbeeld Amiketo voor Microsoft Windows, Mac OS X en Linux, Esperanta Klavaro voor Windows Phone en Gboard & AnySoftKeyboard voor Android.

Voorbeelden van woorden

• uit de Romaanse talen

• uit het Latijn: abio (spar), sed (maar), okulo (oog), akvo (water)
• uit het Frans: dimanĉo (zondag), frapi (om te kloppen), ĉevalo (paard)
• uit het Italiaans: ĉielo (hemel), fari (te doen), voĉo (stem)
• uit meer Romaanse talen: facila (gemakkelijk, eenvoudig), fero (ijzer), tra (door), verda (groen)

• van Germaansetalen

• uit het Duits: baldaŭri (in korte tijd), bedaŭri (tot spijt), jaro (jaar), nur (alleen)
• uit het Engels: birdo (vogel), ŝarko (haai), jes (ja)
• uit meer Germaanse talen: fiŝo (vis), fremda (buitenlands), ofta (frequent)

• uit de Slavische talen

• uit het Pools: ĉu (woord voor ja/nee vragen)
• uit het Russisch: barakti (om te vechten), vosto (staart)
• uit het Tsjechisch: ne (nee, niet), roboto (robot), ĉerpi (om te pompen)
• uit meer Slavische talen: krom (behalve), celo (finish, doel, doel)

• uit andere Indo-Europese talen

• uit het Grieks: hepato (lever), kaj (en), biologio (biologie), politiko (politiek)
• uit het Litouws: du (twee), tuj (tegelijk)
• uit het Sanskriet: budho (boeddha), nirvano (Nirvana), pado (pad, weg)

• uit Fins-Oegrische talen

• uit het Fins: saŭno (sauna)
• uit het Hongaars: ĉardaŝo (Csárdás - Hongaarse nationale dans), ĉuro (sperma)

• uit Semitische talen

• uit het Hebreeuws: kabalo (Kabbalah)
• uit het Arabisch: aŭ (of)

• uit andere talen

• uit het Japans: cunamo (tsunami), zeno (Zen)
• uit het Chinees: tofuo (tofu), teo (thee)
• uit Hawaï: vikio (wiki)

Gedrukte en handgeschreven letters van het Esperanto-alfabet.


Men zegt vaak dat Esperanto een taalpuzzel is.

Grammatica

Esperanto's grammatica (taalregels) is bedoeld om eenvoudig te zijn. De regels in het Esperanto veranderen nooit en kunnen altijd op dezelfde manier toegepast worden.

Artikelen

Esperanto heeft alleen definitief artikel la (hetzelfde als "the" in het Engels) en geen onbepaald artikel (hetzelfde als "a" of "an" in het Engels). Ze gebruiken een vaststaand artikel als ze over dingen praten, waarover ze al iets verteld hebben.

Zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden

	Nominatief	Beschuldigend
Enkelvoudig	-o	-op
Meervoudig	-oj	-ojn

Zelfstandige naamwoorden eindigen met -o. Patro betekent bijvoorbeeld vader. Om een zelfstandig naamwoord meervoud toe te voegen -j. Bijvoorbeeld: patroj betekent vaders.

	Nominatief	Beschuldigend
Enkelvoudig	-a	-een
Meervoudig	-aj	-ajn

Bijvoeglijke naamwoorden eindigen met -a, bijwoorden eindigen met -e, bijvoorbeeld granda betekent groot, bona betekent goed, bot betekent goed.

Het -n einde is het merk van het lijdend voorwerp (de beschuldiging) in zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden. Bijvoorbeeld:

• Mi vidas vin. - Ik zie je.
• Li amas ŝin. - Hij houdt van haar.
• Ili havas belan domon. - Ze hebben een mooi huis.

In bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden wordt de vergelijking gemaakt met woorden pli (meer) en plej (de meeste). Bijvoorbeeld:

• pli granda - groter
• plej granda - grootste
• pli rapide - sneller
• plej rapide - snelste

Pronouns

		Enkelvoudig	Meervoudig
Eerste persoon		mi (ik)	ni (wij)
Tweede persoon		ci (jij enkelvoud)	vi (u enkelvoud of meervoud)
Derde persoon	Mannelijk	Li (hij)	ili (zij)
	Vrouwelijk	ŝi (zij)
	Neuter	ĝi (het)
Onzeker		ui ("een")
Reflexive		si (zelf)

• Persoonlijke voornaamwoorden zijn: mi - ik, ci - u in het enkelvoud, li - hij, Überhaupt, Überhaupt - zij, ĝi - it, ni - we, vi - u in het enkelvoud of meervoud, ili - they, oni - one/they, si (zelf). Het voornaamwoord uien wordt gebruikt voor een onzeker onderwerp (zoals de mens in het Duits). Het voornaamwoord ci betekent gij, maar mensen gebruiken het niet veel. In plaats daarvan gebruiken ze vi, bijna uitsluitend, als de enkelvoudige vorm van u, of de meervoudsvorm - u allen.
• Bezittelijke voornaamwoorden worden gemaakt door het toevoegen van het einde -a aan een persoonlijk voornaamwoord: mia - mijn, cia - jouw enkelvoud, lia - zijn, ŝia - haar, ĝia - haar, nia - onze, via - jouw meervoud, ilia - hun. Mensen gebruiken bezittelijke voornaamwoorden zoals bijvoeglijke naamwoorden.
• Accusatief geval (het -n einde) wordt ook gebruikt in voornaamwoorden: min - mij, cin - u, lin - hem, ŝin - haar, ĝin - it, nin - us, vin - u of u allen, ilin - them. Zoals opgemerkt bij ci wordt cin in het moderne gesproken Esperanto zelden gebruikt.

Dus, om te zeggen hoe oud iemand in het Esperanto is, zeg maar:

• Lia aĝo estas dudek = Hij is twintig (20) jaar oud (woordelijk: Zijn leeftijd is twintig (20)). )

Werkwoorden

	Indicatieve stemming	Actief deelwoord	Passief deelwoord	Infinitief	Jussieve sfeer	Voorwaardelijke stemming
Verleden tijd	-is	-int-	-it-	-i	-u	-us
Huidige tijd	-als	-en-	-op
Toekomstige tijd	-os	-op-	-ot-

Werkwoorden eindigen met -zoals ze in de tegenwoordige tijd zijn. Engels gebruikt ik, jij bent, hij is. Maar in het Esperanto is er maar één woord voor am, are, is - estas. Op dezelfde manier kunnen kuras betekenen: rennen of rennen. Infinitieven eindigen met -i. Bijvoorbeeld, esti betekent zijn, povi betekent kunnen. Het is gemakkelijk om verleden tijd te maken - altijd toevoegen -is het einde. Om toekomstige tijd te maken, voeg -os toe. Bijvoorbeeld:

• kuri - om te rennen
• mi kuras - ik rennen
• vi kuras - je loopt
• li kuris - hij liep
• ĝi kuros - het zal lopen

Veel woorden kunnen tegengesteld worden gemaakt door mal aan het begin toe te voegen.

• bona = goed. malbona = slecht
• bot = goed, malbone = slecht
• granda = groot, malgranda = klein
• peza = zwaar, malpeza = licht

Voorbeelden van zinnen die de regels laten zien:

• Mi povas kuri rapide. = Ik kan snel rennen.
• Vi ne povas kuri rapide. = Je kunt niet snel rennen.
• Mi estas knabo. = Ik ben een jongen.
• Mi estas malbona Esperantisto. = Ik ben een slechte Esperantist.

Ja/Nee vragen

Om een ja of nee vraag te stellen, voeg Ĉu toe aan het begin. Bijvoorbeeld:

• Ĉu vi parolas Esperanton? = Spreek je Esperanto?
• Jes, mi parolas Esperanton tre bone. = Ja, ik spreek Esperanto heel goed.
• Ne, mi estas komencanto. = Nee, ik ben een beginner.

In tegenstelling tot in het Engels kunnen zij op een ja/nee vraag alleen jes (ja) of ne (nee) antwoorden.

Nummers

De cijfers zijn:

0	nul
1	unu
2	du
3	tri
4	kvar
5	kvin
6	ses
7	sep
8	oké
9	naŭure
10	dek
100	cent
1000	mil

Aantallen als eenentwintig (21) worden gemaakt door hun samenstelling in volgorde van grootte. Bijvoorbeeld: dek tri betekent dertien (13), dudek tri betekent drieëntwintig (23), sescent okdek tri betekent zeshonderd drieëntachtig (683), mil naŭcent okdek tri betekent (één) duizend negenhonderd drieëntachtig (1983).

Voorvoegsels en achtervoegsels

Esperanto heeft meer dan 20 speciale woorden die de betekenis van een ander woord kunnen veranderen. Mensen zetten ze voor of achter de stam van een woord.

Deze woorden kunnen samen zeer lange woorden maken, zoals malmultekosta (goedkoop), vendredviandmanĝmalpermeso (verbod op het eten van vlees op vrijdag).

Voorvoegsels

Voorvoegsels worden voor de stam van het woord toegevoegd.

• bo- - betekent "schoonfamilie". Patro betekent vader, en bopatro betekent schoonvader.
• dis- - betekent "alle of vele richtingen". Iri betekent gaan, en disiri betekent in verschillende richtingen gaan.
• ek- - betekent "begin" van iets. Kuri betekent rennen, en ekkuri betekent beginnen met rennen.
• eks- - maakt het woord "voormalig". Amiko betekent vriend, en eksamiko betekent vroegere vriend.
• fi- - maakt het woord erger. Knabo betekent jongen, en fiknabo betekent slechte jongen; odoro betekent geur, en fiodoro betekent slechte geur.
• ge- - verandert de betekenis van een woord in "beide geslachten". Frato betekent broer, en gefratoj betekent broer(s) en zuster(s).
• mal- - maakt het woord tegenovergesteld. Bona betekent goed, en malbona betekent slecht.
• mis- - betekent "fout". Kompreni betekent begrijpen, en miskompreni betekent verkeerd begrijpen.
• pra- - betekent "prehistorisch", "zeer oud" of "primitief". Homo betekent mens, en prahomo betekent prehistorisch mens.
• re- - betekent weer. Vidi betekent zien, en revidi betekent weer zien.

Achtervoegsels

De achtervoegsels worden toegevoegd na de stam van het woord, maar voor het einde.

• -aĉ- - maakt het woord lelijker. Domo betekent huis, domaĉo betekent lelijk huis.
• -ad- - betekent dat je voortdurend iets doet. Fari betekent doen, en Faradi betekent voortdurend doen.
• -aĵ- - betekent iets. Bela betekent mooi, en belaĵo betekent een mooi ding; trinki betekent drinken, en trinkaĵo betekent een drankje ("iets om te drinken").
• -an- - betekent lid van iets. Klubo betekent club, en klubano betekent lid van een club.
• -ar- - betekent veel dingen van dezelfde soort. Arbo betekent boom, en arbaro betekent bos.
• -ĉj- - maakt mannelijke verkleinwoorden. Patro betekent vader, en paĉjo betekent papa.
• -ebl-- betekent vermogen of mogelijkheid. Manĝi betekent eten, en manĝebla betekent eetbaar.
• -ec- - betekent kwaliteit. Granda betekent groot, en grandeco betekent maat.
• -eg- - maakt het woord groter. Domo betekent huis, en domego betekent groot huis.
• -ej- - betekent een plaats. Lerni betekent leren, en lernejo betekent school ("plaats om te leren").
• -em- - betekent neiging. Mensogi betekent liegen, en mensogema betekent met neiging tot liegen.
• -end- - betekent iets wat gedaan moet worden. Pagi betekent betalen, en pagenda betekent iets wat betaald moet worden.
• -er- - betekent een beetje een grotere groep. Neĝo betekent sneeuw, en neĝero betekent sneeuwvlok.
• -estr- - betekent een chef van. Urbo betekent stad, en urbestro betekent burgemeester ("chief of a town").
• -et-- - maakt het woord kleiner. Domo betekent huis, en dometo betekent klein huis.
• -id- - betekent het kind van. Kato betekent kat, en katido betekent kitten.
• -il- - betekent instrument. Ŝlosi mens om te vergrendelen, en ŝlosilo betekent sleutel (een instrument om te vergrendelen).
• -ind- - betekent waardigheid. Ami betekent liefhebben, en aminda betekent iets dat de moeite waard is om geliefd te zijn.
• -in- - verandert het geslacht van een woord in vrouwelijk. Patro betekent vader, en patrino betekent moeder.
• -- - betekent een houder. Kandelo betekent kaars, en kandelingo betekent kandelaar ("een houder van een kaars").
• -isme - betekent een ideologie of beweging. Nacio betekent natie, naciismo betekent nationalisme.
• -ist- - betekent iemand die iets doet (misschien als een baan). Baki betekent bakken en bakisto betekent bakker; scienco betekent wetenschap, en sciencisto betekent wetenschapper. Esperantisto betekent Esperanto-spreker.
• -nj- - maakt vrouwelijke verkleinwoorden. Patrino betekent moeder, en panjo betekent mama.
• -obl- - betekent tijden. Tri betekent drie, en trioble betekent drie keer. Het maakt ook veelvouden. Kvin betekent vijf, en kvinoblo betekent een veelvoud van vijf.
• -op- - maakt fracties. Kvar betekent vier (4), en kvarono betekent kwart (een vierde van iets).
• -uj- - betekent over het algemeen een schip. Salo betekent zout, en salujo betekent zoutstrooier ("een vat voor zout").
• -ul- - betekent persoon van enige kwaliteit. Juna betekent jong, en junulo betekent jong.
• -um- is een achtervoegsel voor gevallen waarin een woord uit andere bestaande achtervoegsels, voorvoegsels of wortels niet kan worden gebruikt.

Omslag van het boek Detala Gramatiko de Esperanto ("Detailgrammatica van Esperanto") van Bertilo Wennergren, lid van de Academie van Esperanto.


Esperanto heeft regelmatige eindes voor deze grammaticale tijden: -is - verleden tijd -als - huidige tijd -os - toekomstige tijd

Kritiek

Een deel van de kritiek op Esperanto is gemeenschappelijk voor elk project van geconstrueerde internationale taal: een nieuwe taal heeft weinig kans om de huidige internationale talen zoals Engels, Frans en andere te vervangen.

De kritiek, die specifiek is voor Esperanto, richt zich op verschillende delen van de taal zelf (de speciale Esperanto-brieven, het -n einde, geluid van de taal, enzovoort).

Sommige mensen^{[wie? ]}zeggen dat het gebruik van de diakritische tekens (de letters ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ) de taal minder neutraal maakt dan het gebruik van alleen de basisletters van het Latijnse alfabet. Geen enkele andere taal gebruikt de letters ĉ, ĥ en ĵ. De letter ĥ is de minst gebruikte letter in het Esperanto en ook ĵ wordt niet vaak gebruikt, waardoor men zich afvraagt hoe noodzakelijk ze zijn.

Critici van Esperanto^[wezelwoord] zeggen ook dat dezelfde uitgang van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord (zoals "bona lingvo", "bonaj lingvoj", "bonajn lingvojn") niet nodig is. In het Engels wordt bijvoorbeeld niet geëist dat een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord het eens moeten zijn in de tijd, en het heeft geen indicator voor beschuldigende gevallen.

Ze bekritiseren ook het feit dat de meeste woorden in het Esperanto afkomstig zijn uit Indo-Europese talen, wat de taal minder neutraal maakt.

Eén van de gemeenschappelijke kritieken van zowel niet-Esperanto-sprekers als van degenen die Esperanto spreken, is dat er taalseksualisme in het Esperanto bestaat. Sommige woorden verwijzen standaard naar mannen, en de vrouwelijke tegenhangers moeten geconstrueerd worden door het -in- achtervoegsel toe te voegen aan de mannelijke wortel. Zulke woorden zijn woorden als patro (vader) en patrino (moeder), filo (zoon) en filino (dochter), onklo (oom) en onklino (tante), enzovoort. Het merendeel van alle Esperanto-woorden heeft geen specifieke betekenis op basis van geslacht. Sommige mensen stelden het achtervoegsel -iĉ- met mannelijke betekenis voor om de betekenis van het basiswoord neutraal te maken. Dit voorstel wordt echter niet algemeen aanvaard door Esperanto-sprekers.

Kritiek op sommige delen van Esperanto motiveerde de creatie van verschillende nieuw geconstrueerde talen zoals Ido, Novial, Interlingua en Lojban. Geen van deze geconstrueerde talen heeft echter zoveel sprekers als Esperanto.

Voorbeeld van een tekst

Normaal monster: Ĉiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laŭ digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu la alian en spirito de frateco.

Versie in h-systeem: Chiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj lau digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu la alian en spirito de frateco.

Versie in x-systeem: Cxiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laux digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu la alian en spirito de frateco.

Eenvoudige Engelse vertaling: Alle mensen zijn vrij en gelijk in waardigheid en rechten. Ze zijn redelijk en moreel verantwoord, en moeten vriendelijk met elkaar omgaan.

Gebed van de Heer

Esperanto			Engels
Normaal	H-systeem	X-systeem
Patro nia, kiu estas en la ĉielo,	Patro nia, kiu estas en la chielo,	Patro nia, kiu estas en la cxielo,	Onze Vader, die in de hemel is,
Cia nomo estu sanktigita.	Cia nomo estu sanktigita.	Cia nomo estu sanktigita.	Uw naam worde geheiligd.
Venu Cia regno,	Venu Cia regno,	Venu Cia regno,	Uw koninkrijk kome,
plenumiĝu Cia volo,	plenumighu Cia volo,	plenumigxu Cia volo,	Uw wil geschiede,
kiel en la ĉielo, tiel ankaŭ sur la tero.	kiel en la chielo, tiel ankau sur la tero.	kiel en la cxielo, tiel ankaux sur la tero.	in de aarde, zoals in de hemel.
Nian panon ĉiutagan donu al ni hodiaŭ.	Nian panon chiutagan donu al ni hodiau.	Nian panon cxiutagan donu al ni hodiaux.	Geef ons deze dag ons dagelijks brood.
Kaj pardonu al ni niajn ŝuldojn,	Kaj pardonu al ni niajn shuldojn,	Kaj pardonu al ni niajn sxuldojn,	En vergeef ons onze schuld,
kiel ankaŭ ni pardonas al niaj ŝuldantoj.	kiel ankau ni pardonas al niaj shuldantoj.	kiel ankaux ni pardonas al niaj sxuldantoj.	zoals we hen vergeven die inbreuk op ons maken.
Kaj ne konduku nin en tenton,	Kaj ne konduku nin en tenton,	Kaj ne konduku nin en tenton,	En leid ons niet in de verleiding,
sed liberigu nin de la malbono.	sed liberigu nin de la malbono.	sed liberigu nin de la malbono.	maar verlos ons van het kwaad.

Metaforisch gebruik van het woord "Esperanto"

Mensen gebruiken het woord "Esperanto" soms op een metaforische manier (niet in de letterlijke zin). Ze gebruiken het om te zeggen dat iets internationaal of neutraal wil zijn, of het gebruikt een brede mengeling van ideeën. Ze zeggen dat de programmeertaal Java "onafhankelijk is van specifieke computersystemen [b.v. Windows, Android] zoals Esperanto onafhankelijk is van ... landen". Op dezelfde manier noemen ze het lettertype Noto "het Esperanto van de lettertypen" omdat het goed probeert te werken voor het schrijven van elke cultuur.