Parabels van Jezus

De gelijkenissen van Jezus zijn te vinden in Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes, evenals in enkele van de evangeliën die niet in de Bijbel staan, maar die zich voornamelijk binnen de drie synoptische evangeliën bevinden. Zij vertegenwoordigen een belangrijk onderdeel van de leer van Jezus en vormen ongeveer een derde van zijn opgenomen leerstellingen. Christenen leggen grote nadruk op deze gelijkenissen, omdat zij de woorden van Jezus zijn, en omdat men gelooft dat zij zijn wat de Vader heeft onderwezen, aangegeven door Johannes 8:28 en 14:10.

De gelijkenissen van Jezus zijn schijnbaar eenvoudige en gedenkwaardige verhalen, vaak met beeldspraak, en ze brengen elk een boodschap over. Geleerden hebben opgemerkt dat, hoewel deze gelijkenissen eenvoudig lijken, de boodschappen die ze overbrengen diepgaand zijn en centraal staan in de leer van Jezus.

Veel van Jezus' gelijkenissen verwijzen naar eenvoudige alledaagse dingen, zoals een vrouw die brood bakt (gelijkenis van de Hemel), een man die 's nachts op de deur van zijn naaste klopt (gelijkenis van de Vriend in de Nacht), of de nasleep van een beroving langs de weg (gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan); toch behandelen ze belangrijke religieuze thema's, zoals de groei van het Koninkrijk van God, het belang van het gebed, en de betekenis van de liefde.

In de westerse beschaving vormden deze gelijkenissen het prototype voor de term gelijkenis en in de moderne tijd, zelfs onder degenen die weinig van de Bijbel weten, blijven de gelijkenissen van Jezus enkele van de bekendste verhalen in de wereld.

De parabel van de verloren zoon van Guercino

Wortels en bronnen

Als vertaling van het Hebreeuwse woord מָשָׁל mashal kan het woord gelijkenis ook verwijzen naar een raadsel. In alle tijden van hun geschiedenis waren de Joden bekend met het onderwijs door middel van gelijkenissen en een aantal gelijkenissen bestaan ook in het Oude Testament. Het gebruik van gelijkenissen door Jezus was dan ook een natuurlijke leermethode die past in de traditie van zijn tijd. De gelijkenissen van Jezus zijn sinds het begin van het christendom geciteerd, onderwezen en besproken.

Canonieke evangelies

De drie synoptische evangeliën bevatten de gelijkenissen van Jezus. Het Evangelie van Johannes bevat alleen de verhalen van de Wijnstok en de Goede Herder, die door sommigen als gelijkenissen worden beschouwd, anders bevat het allegorieën maar geen gelijkenissen. Verschillende auteurs zoals Barbara Reid, Arland Hultgren of Donald Griggs merken op dat "gelijkenissen merkbaar afwezig zijn in het Evangelie van Johannes".

De katholieke Encyclopedie stelt: "Er zijn geen gelijkenissen in het St. John's Gospel. In de Synoptiek ... rekenen we in totaal drieëndertig; maar sommigen hebben het aantal zelfs verhoogd tot zestig, door spreekwoordelijke uitdrukkingen op te nemen". Het Evangelie van Lucas bevat zowel het grootste totaal aantal parabels (24) als achttien unieke parabels; het Evangelie van Matteüs bevat 23 parabels waarvan er elf uniek zijn; en het Evangelievan Marcus bevat acht parabels waarvan er twee uniek zijn.

In Harmonie van de Evangeliën zorgen Cox en Easley voor een Evangelieharmonie voor de gelijkenissen op basis van de volgende tellingen: Alleen in Matteüs: 11, alleen in Marcus: 2, alleen in Lucas: 18, Matteüs en Lucas: 4, Matteüs, Marcus en Lucas: 6. Ze noemen geen gelijkenissen voor het Evangelie van Johannes.

Andere documenten

De aan Jezus toegeschreven gelijkenissen zijn ook in andere documenten te vinden, behalve in de Bijbel. Sommige daarvan overlappen die in de canonieke evangeliën en andere maken geen deel uit van de Bijbel. Het niet-canonieke Evangelie van Thomas bevat tot vijftien parabels, waarvan elf parallellen in de vier gecanoniseerde Evangelies. De onbekende auteur van het Evangelie van Thomas had geen speciaal woord voor "gelijkenis", waardoor het moeilijk was om te weten wat hij als een gelijkenis beschouwde. Tot de gelijkenissen die uniek zijn voor Thomas behoren de gelijkenis van de moordenaar en de gelijkenis van de lege kruik.

De niet-kanonieke Apocrief van Jakobus bevat ook drie unieke gelijkenissen die aan Jezus worden toegeschreven. Ze staan bekend als "De gelijkenis van het Graanoor", "De gelijkenis van het Graan van Koren", en "De gelijkenis van de Date-Palmscheut".

Het hypothetische Q-document wordt gezien als een bron voor enkele van de parabels in Mattheüs, Lucas en Thomas.

Doel en motief

In het Evangelie van Matteüs (13:10-17) geeft Jezus een antwoord op de vraag naar zijn gebruik van gelijkenissen:

De discipelen kwamen naar hem toe en vroegen: "Waarom praat je met de mensen in gelijkenissen?" Hij antwoordde,

"De kennis van de geheimen van het koninkrijk der hemelen is aan u gegeven, maar niet aan hen. Wie dat heeft, zal meer krijgen, en hij zal een overvloed hebben. Wie niet heeft, zelfs wat hij heeft, zal van hem worden afgenomen. Daarom spreek ik met hen in gelijkenissen:

Hoewel ze zien, zien ze niet; hoewel ze horen, horen of begrijpen ze niet."

Terwijl Marcus 4:33-34 en Matteüs 13:34-35 misschien suggereren dat Jezus alleen in gelijkenissen met de "menigte" zou spreken, terwijl hij onder vier ogen alles aan zijn discipelen zou uitleggen, ondersteunen moderne schriftgeleerden het argument van de privé-verklaringen niet en veronderstellen zij dat Jezus gelijkenissen als een leermethode gebruikte. Dwight Pentecost suggereert dat, gezien het feit dat Jezus vaak preekte voor een gemengd publiek van gelovigen en ongelovigen, hij gelijkenissen gebruikte om de waarheid aan sommigen te onthullen, maar deze voor anderen te verbergen.

De christelijke auteur Ashton Axenden suggereert dat Jezus zijn gelijkenissen construeerde op basis van zijn goddelijke kennis over hoe de mens kan worden onderwezen:

Dit was een manier van lesgeven, die onze gezegende Heer met bijzonder veel plezier leek toe te passen. En we mogen er zeker van zijn, dat Hij, als 'Hij wist wat er in de mens zat', beter dan wij weten, Hij niet zou hebben onderwezen door de parabels, als Hij niet het gevoel had gehad dat dit het soort onderwijs was dat het beste bij onze wensen paste.

In de 19e eeuw verklaarden Lisco en Fairbairn dat in de gelijkenissen van Jezus "het aan de zichtbare wereld ontleende beeld vergezeld gaat van een waarheid uit de onzichtbare (geestelijke) wereld" en dat de gelijkenissen van Jezus niet "louter similitudes zijn die het doel van de illustratie dienen, maar interne analogieën zijn waar de natuur een getuige wordt voor de geestelijke wereld".

Evenzo stelt William Barclay in de 20e eeuw, die een gelijkenis "een aards verhaal met een hemelse betekenis" noemt, dat de gelijkenissen van Jezus bekende voorbeelden gebruiken om de geest van de mensen naar hemelse begrippen te leiden. Hij suggereert dat Jezus zijn gelijkenissen niet louter als analogieën vormde, maar gebaseerd was op een "innerlijke affiniteit tussen de natuurlijke en de geestelijke orde".

Thema's

Een aantal gelijkenissen die in een of meer evangeliën aan elkaar grenzen, hebben een vergelijkbaar thema. De gelijkenis van de Hemel volgt de gelijkenis van het Mosterdzaadje in Matteüs en Lukas, en deelt het thema van het Koninkrijk der Hemelen dat groeit vanuit een klein begin. De gelijkenis van de Verborgen Schat en de gelijkenis van de Parel vormen een paar dat de grote waarde van het Hemelse Koninkrijk illustreert, en de noodzaak van actie om dit te bereiken.

De gelijkenissen van het Verloren Schaap, de Verloren Munt en de Verloren (verloren) Zoon vormen een trio in Lucas dat zich bezighoudt met verlies en verlossing.

De gelijkenis van de trouwe dienaar en de gelijkenis van de Tien Maagden, die in Mattheus aan elkaar grenzen, houden het wachten op een bruidegom in en hebben een eschatologisch thema: wees voorbereid op de dag van de afrekening. De gelijkenis van de Taren, de gelijkenis van de Rijke Dwaas, de gelijkenisvan de ontluikende vijgenboom en de gelijkenis van de onvruchtbare vijgenboom hebben ook een eschatologisch thema.

Andere gelijkenissen staan op zichzelf, zoals de gelijkenis van de onvergeeflijke dienaar, die te maken heeft met vergeving; de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan, die te maken heeft met praktische liefde; en de gelijkenis van de Vriend in de Nacht, die te maken heeft met volharding in het gebed.

Parabels van het Koninkrijk der Hemelen: horen, zoeken en groeien


Zaaier	Verborgen schat	Parel

Groeiend zaad	Mosterdzaad	De hemel

Parabelen van verlies en verlossing


Verloren Schapen	Verloren Munt	Verdwaalde (Verloren) Zoon

Parabels over liefde en vergeving


barmhartige Samaritaan	Twee debiteuren	Onvergeeflijke dienaar

Parabels over het gebed


Vriendin bij nacht	Ongerechtvaardigde rechter	Farizeeër & Publicist

Eschatologische parabels


Trouwe knecht	Tien maagden	Groot Banket

Rijke Dwaas	Slechte Echtgenoten	Tarieven

Het Net	Bodemvijgenboom	Kale Vijgenboom

Andere parabelen


Wijze & dwaze bouwers	Lamp onder een Bushel	Onrechtvaardig Steward

Rijke man en Lazarus	Talenten (Minas)	Werknemers in de Wijngaard

Kunst

Van de een dertigtal parabels in de canonieke evangeliën werden er vier in de middeleeuwse kunst getoond, bijna met uitsluiting van de andere, maar niet vermengd met de verhalende scènes van het Leven van Christus. Dit waren: de Tien Maagden, de Rijke en Lazarus, de verloren zoon en de barmhartige Samaritaan. Bekende kunstenaars voor het uitbeelden van parabels zijn onder andere Martin Schongauer, Pieter de Oude Bruegal en Albrecht Dürer. De Arbeiders in de Wijngaard komt ook voor in vroeg-middeleeuwse werken. Vanaf de Renaissance werden de getoonde getallen iets breder en werden de verschillende taferelen van de verloren zoon duidelijk favoriet, waarbij de barmhartige Samaritaan ook populair werd. Albrecht Dürer maakte een beroemde gravure van de verloren zoon onder de varkens (1496), een populair onderwerp in de Noordelijke Renaissance, en Rembrandt verbeeldde het verhaal verschillende keren, hoewel minstens een van zijn werken, De verloren zoon in de herberg, een portret van zichzelf als de zoon, verrukt met zijn vrouw, is zoals vele kunstenaars afbeeldingen, een manier om een genre taverne scène te waarderen. Zijn late Return of the Prodigal Son (Hermitage Museum, St. Petersburg) is een van zijn populairste werken.

Een afbeelding van de Parabel van de Tien Maagden op een glas-in-loodraam in de Schotse kerk, Melbourne

Poëzie en hymnen

Naast het feit dat het in de kunst wordt afgebeeld en in proza wordt besproken, vormen een aantal parabels de inspiratiebron voor religieuze poëzie en hymnen. Zo is de hymne "The Ninety and Nine" van Elizabeth C. Clephane (1868) geïnspireerd op de gelijkenis van het Verloren Schaap:

Er waren negentig en negen die veilig in
de schuilplaats van de kudde lagen
.
Maar eentje lag op de heuvels,
ver weg van de goudpoorten.
Weg op de bergen, wild en kaal.
Weg van de tedere Shepherd's zorg.
Weg van de tedere Shepherd's zorg.

Evenzo is "My Hope Is Built" (Edward Mote, ca. 1834) geïnspireerd op de gelijkenis van de Wijze en Dwaze Bouwers, en "How Kind the Good Samaritan" (John Newton, ca. 1779) is geïnspireerd op de gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan.

Harmonie van gelijkenissen

Een voorbeeld-Gospelharmonie voor de parabels, gebaseerd op de lijst van belangrijke episodes in de Canonieke Evangeliën, wordt in de onderstaande tabel gepresenteerd. Omwille van de consistentie wordt deze tabel automatisch gesubstitueerd aan de hand van de lijst van belangrijke episodes in de Canonical Gospels, die in het Evangelie-artikel is opgenomen. Gewoonlijk worden er geen parabels geassocieerd met het Evangelievan Johannes, alleen maar allegorieën.

Aantal	Evenement	Matthew	Markeer	Lucas	John
1	Het groeiende zaad		Merkteken 4:26-29
2	De twee debiteuren			Lucas 7:41-43
3	De Lamp onder een Bushel	Mattheüs 5:14-15	Merkteken 4:21-25	Lucas 8:16-18
4	Parabel van de barmhartige Samaritaan			Lucas 10:30-37
5	De Vriend bij Nacht			Lucas 11:5-8
6	De rijke dwaas			Lucas 12:16-21
7	De Wijze en de Dwaze Bouwers	Mattheüs 7:24-27		Lucas 6:46-49
8	Nieuwe wijn in oude wijnen	Mattheüs 9:17-17	Merk 2:22-22	Lukas 5:37-39
9	Parabel van de sterke man	Mattheüs 12:29-29	Merkteken 3:27-27	Lucas 11:21-22
10	Parabel van de zaaier	Mattheüs 13:3-9	Merkteken 4:3-9	Lucas 8:5-8
11	De Tarra's	Mattheüs 13:24-30
12	De kale vijgenboom			Lucas 13:6-9
13	Parabel van het Mosterdzaadje	Mattheüs 13:31-32	Merk 4:30-32	Lucas 13:18-19
14	De hemel	Mattheüs 13:33-33		Lucas 13:20-21
15	Parabel van de Parel	Mattheüs 13:44-46
16	Tekening in het net	Mattheüs 13:47-50
17	De verborgen schat	Mattheüs 13:52-52
18	Het tellen van de kosten			Lucas 14:28-33
19	Het Verloren Schaap	Mattheüs 18:10-14		Lukas 15:4-6
20	De onvergeeflijke dienaar	Mattheüs 18:23-35
21	De Verloren Munt			Lukas 15:8-9
22	Parabel van de verloren zoon			Lucas 15:11-32
23	De Onrechtvaardige Steward			Lucas 16:1-13
24	Rijke man en Lazarus			Lucas 16:19-31
25	De meester en de dienaar			Lukas 17:7-10
26	De onrechtvaardige rechter			Lucas 18:1-9
27	Farizeeërs en de Publican			Lucas 18:10-14
28	De Arbeiders in de Wijngaard	Mattheüs 20:1-16
29	De twee zonen	Mattheüs 21:28-32
30	De slechte echtgenoten	Mattheüs 21:33-41	Merkteken 12:1-9	Lukas 20:9-16
31	Het Grote Banket	Mattheüs 22:1-14		Lucas 14:16-24
32	De ontluikende vijgenboom	Mattheüs 24:32-35	Merk 13:28-31	Lukas 21:29-33
33	De trouwe dienaar	Mattheüs 24:42-51	Merk 13:34-37	Lucas 12:35-48
34	De Tien Maagden	Mattheüs 25:1-13
35	De Talenten of Minas	Mattheüs 25:14-30		Lucas 19:12-27
36	De schapen en de geiten	Mattheüs 25:31-46

Parallellen buiten de canonieke evangeliën

Een aantal parabels hebben parallellen in niet-kanonieke evangeliën, de Didache en de brieven van de Apostolische Vaders. Echter, gezien het feit dat de niet-canonieke evangelies over het algemeen geen tijdsverloop hebben, is deze tabel geen evangelische harmonie.

Aantal	Parabel	Matthew	Markeer	Lucas	Andere parallellen
1	Parabel van de zaaier	Mattheüs 13:1-23	Merkteken 04:1-25	Lucas 08:04-18	Thomas 91 Clement 24:5
2	Parabel van de Tarra's	Mattheüs 13:24-53			Thomas 57
3	Parabel van het Groeiende Zaad		Merkteken 04:26-34		Thomas 57
4	Parabel van de verborgen schat	Mattheüs 13:44			Thomas 109
5	Parabel van de Parel	Mattheüs 13:45			Thomas 76
6	Parabel van de tekening in het net	Mattheüs 13:47-53			Thomas 8:1
7	De rijke dwaas			Lucas 12:16-21	Thomas 63
8	Parabel van de trouwe dienaar	Mattheüs 24:42-51	Merk 13:33-37	Lucas 12:35-48	Thomas 103 Didache 16:1a
9	Parabel van het Mosterdzaadje	Mattheüs 13:31-32	Merk 4:30-32	Lucas 13:18-19	Thomas 20:2
10	Parabel van de Hemel	Mattheüs 13:33		Lucas 13:20-21	Thomas 96
11	Parabel van het Verloren Schaap	Mattheüs 18:12-14		Lukas 15:01-7	Thomas 107Gospel van de waarheid 31-32
12	Parabel van de Wicked Husbandmen	Mattheüs 21:33-46	Merkteken 12:1-12	Lukas 20:9-19	Thomas 65
13	Parabel van de talenten	Mattheüs 25:14-30		Lucas 19:13-24	Nazoreeën 18

Gerelateerde pagina's

Evangelieharmonie
Wonderen van Jezus
Parabel
Parabels in de Koran

Vragen en antwoorden

V: Waar zijn de gelijkenissen van Jezus te vinden?

A: De parabels van Jezus zijn te vinden in Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes, en ook in enkele andere evangeliën die niet in de Bijbel zijn opgenomen. Ze zijn vooral te vinden in de drie synoptische evangeliën.

V: Waarom zijn christenen zo geïnteresseerd in deze gelijkenissen?

A: Christenen leggen de nadruk op deze gelijkenissen omdat zij geacht worden de woorden van Jezus te zijn.

V: Wat maakt de gelijkenissen van Jezus uniek?

A: De gelijkenissen van Jezus zijn ogenschijnlijk eenvoudige en gedenkwaardige verhalen met beeldspraak die elk een boodschap overbrengen. Ondanks hun eenvoud bevatten zij diepe boodschappen die centraal staan in de leer van Jezus.

V: Naar wat voor alledaagse dingen verwijzen sommige parabels van Jezus?

A: Sommige parabels van Jezus verwijzen naar eenvoudige alledaagse dingen, zoals een vrouw die brood bakt (parabel van het zuurdesem), een man die 's nachts bij zijn buurman aanklopt (parabel van de nachtvriend), of de nasleep van een beroving langs de weg (parabel van de barmhartige Samaritaan).

V: Over welke belangrijke religieuze thema's gaan veel van deze parabels?

A: Veel van deze parabels gaan over belangrijke religieuze thema's, zoals groei in Gods Koninkrijk, het belang van het gebed en de betekenis van de liefde.

V: Hoe hebben deze verhalen de westerse beschaving beïnvloed?

A: In de westerse beschaving vormden deze verhalen het prototype voor wat nu bekend staat als "parabel" en zelfs onder degenen die weinig weten over het christendom of de Bijbel, herkennen velen deze verhalen nog uit de hele wereld.