Evangelie van Lucas: auteur, inhoud en betekenis in het Nieuwe Testament

Ontdek het Evangelie van Lucas: auteur, inhoud en betekenis in het Nieuwe Testament — achtergrond, unieke verhalen en waarom Lucas’ Grieks-perspectief essentieel is voor heidenen.

Het Evangelie van Lucas is een boek uit de Bijbel. Net als de andere evangeliën vertelt het Evangelie van Lucas de verhalen over het leven en de leer van Jezus. Het is het derde en langste boek van het Nieuwe Testament en komt na het Evangelie van Matteüs en het Evangelie van Marcus. Traditioneel wordt aangenomen dat het evangelie is geschreven door Lucas, die bevriend was met de apostel Paulus. Lucas presenteert zichzelf in zijn proloog als een onderzoekend schrijver die betrouwbare informatie wil geven aan zijn lezer.

Lucas wordt in de traditie vaak aangeduid als een arts, en in sommige brieven van Paulus wordt een metgezel 'Lucas' genoemd, wat deze verbinding ondersteunt. In het evangelie richt Lucas zich in zijn openingswoorden speciaal tot een persoon die hij "de meest voortreffelijke Theophilus" noemt (1:3); mogelijk een beschermheer of een representatieve lezer. Lucas schreef ook het boek dat in het Nieuwe Testament direct volgt, de Handelingen der Apostelen, waarin de activiteiten van Jezus' volgelingen en de vroege kerk worden beschreven na Jezus' terugkeer naar de hemel.

Auteurschap en datering

De vroegchristelijke traditie schrijft het evangelie toe aan Lucas, een metgezel van Paulus. Veel moderne bijbelwetenschappers aanvaarden dat dezelfde schrijver verantwoordelijk is voor zowel Lucas als Handelingen (vaak aangeduid als Luke‑Acts). Taalkundig en stilistisch wijst het Grieks in Lucas op een goed opgeleide auteur, mogelijk met een niet-Joodse, Hellenistische achtergrond. In tegenstelling tot de evangelieschrijvers Matteüs, Marcus en Johannes wordt Lucas vaak beschouwd als een niet-Jood, mogelijk Grieks van cultuur, en hij schreef zijn evangelie in het bijzonder voor niet-joodse (door de joden heidenen genoemd) lezers.

De datering van het evangelie is onderwerp van discussie. Veel geleerden plaatsen Lucas-Acts rond ca. 80–90 n.Chr., mede op grond van de relatie tot andere evangeliën en de theologische ontwikkeling. Een minderheid pleit voor een vroeger tijdstip (rond de jaren 60), maar er is geen volledige consensus.

Opbouw en inhoud

Lucas volgt globaal de bekende indeling van de evangeliën, maar met eigen accenten. De belangrijkste onderdelen zijn:

• Proloog en geboorteverhalen (hoofdstukken 1–2): uitgebreid verslag van de aankondiging aan Maria en Zacharias, de reis naar Betlehem, de geboorte van Jezus en liederen als het Magnificat en het Benedictus. Lucas beschrijft de maagdelijke geboorte van Jezus uitgebreider dan de andere evangeliën en bevat unieke elementen zoals het bezoek van de herders en de profetische woorden van Simeon en Anna.
• Jezus' openbaring en bediening in Galilea (hoofdstukken 3–9): doop door Johannes, bekering en begin van de prediking. Inclusief wonderen en onderwijs.
• Reis naar Jeruzalem (hoofdstukken 9–19): Jezus trekt richting Jeruzalem, onderweg veel onderwijs en parabels.
• Passie, dood en opstanding (hoofdstukken 19–24): laatste week in Jeruzalem, kruisiging, graf en verscheidene verschijningen na de opstanding, waaronder de weg naar Emmaüs en de uiteindelijke opneming/hemelvaart van Jezus.

Unieke verhalen en materialen

Lucas bevat veel materiaal dat niet in de andere evangeliën staat of dat in een unieke vorm voorkomt. Enkele opvallende voorbeelden zijn:

• Parabels die exclusief bij Lucas voorkomen: de Barmhartige Samaritaan, de Verloren Zoon (de prodigal son), de Rijke man en Lazarus, en de Volhardende weduwe.
• Infantieverhalen: het bezoek van Elisabeth aan Maria, het Magnificat (Maria's lofzang), de herders op het veld en het verhaal van Simeon en Anna.
• Personages en gebeurtenissen: de bekering van Zacheüs, de genezing van de tien melaatsen (waarvan er slechts één terugkeert om dank te zeggen), en de ontmoeting op de weg naar Emmaüs.
• De nadruk op groepen en mensen die aan de rand van de samenleving staan: armen, vrouwen, immigranten en zondaars.

Thema's en theologische accenten

Belangrijke thema's in Lucas zijn:

• Barmhartigheid en sociale zorg: Lucas benadrukt zorg voor armen, armenliefde en gerechtigheid als kern van het Evangelie.
• Universele roeping: Jezus is gekomen voor alle volken, niet alleen voor Israël; dat blijkt uit expliciete verwijzingen naar heidenen en uit de inclusieve parabels.
• De rol van de heilige Geest en gebed: Lucas legt veel nadruk op gebed, de werking van de Geest en op de continuïteit tussen Jezus' missie en de bediening van zijn volgelingen (duidelijk doorverbonden met Handelingen der Apostelen).
• Belang van bekering en vergeving: thema's als vergeving, omkeer en verzoening lopen als een rode draad door het evangelie.
• Vrouwen en gemarginaliseerde groepen: vrouwen (bijv. Maria, Elisabeth, Anna), kinderen en zondaars krijgen opvallend veel aandacht en positieve waardering.

Bronnen en relatie tot andere evangeliën

Veel bijbelwetenschappers denken dat Lucas gebruik heeft gemaakt van verschillende bronnen, waaronder het evangelie van Marcus en een hypothetische verzameling uitspraken van Jezus die men 'Q' noemt. Daarnaast wordt verondersteld dat Lucas eigen materiaal (soms 'L' genoemd) en orale tradities heeft verwerkt. De vergelijkende studie van teksten toont aan dat Lucas zowel gemeenschappelijke als unieke elementen bevat.

Ontvangst, plaats in de canon en betekenis

Het Evangelie van Lucas maakte vroeg deel uit van de christelijke canon en is opgenomen in alle belangrijke handschriften van het Nieuwe Testament. Door zijn nadruk op barmhartigheid, universele redding en sociale rechtvaardigheid heeft Lucas een blijvende invloed gehad op theologie, liturgie en christelijke ethiek. Veel kerken citeren Lucas bij vieringen van Kerst (vanwege de geboorteverhalen) en bij bijeenkomsten over sociale zorg en missionaire inzet.

Samengevat: het Evangelie van Lucas is een rijk, goed gestructureerd verslag van Jezus' leven en boodschap, geschreven met een breed, universeel perspectief. Of men Lucas nu leest als een historisch verslag of als theologische getuigenis, het evangelie blijft centraal staan in het begrip van wie Jezus was en wat zijn boodschap betekende voor zowel zijn tijdgenoten als latere generaties.

Vragen en antwoorden

V: Wie schreef het Evangelie van Lucas?

V: Waarover vertelt het Evangelie van Lucas ons?

V: Welk ander boek heeft Lucas geschreven?

V: Was Lucas Joods of Grieks?

V: Waarom schreef hij zijn evangelie?

V: Bevat dit evangelie soortgelijke verhalen als andere evangeliën?

V: Waarover vertelt dit evangelie ons meer dan andere?

Zoek op letter