Aanhalingsteken | leestekens

Gebruik

Citaten en toespraken

Aanhalingstekens geven aan dat een deel van de tekst een spreker of een citaat is. In de Verenigde Staten worden doorgaans dubbele aanhalingstekens gebruikt, terwijl in het Verenigd Koninkrijk en andere landen van het Gemenebest zowel enkele als dubbele aanhalingstekens worden gebruikt. De stijl van een uitgever of auteur is belangrijker dan nationale voorkeuren. De stijl van de openings- en sluitingsaanhalingstekens moet echter wel op elkaar worden afgestemd:

"Goedemorgen, Frank," zei HAL.

"Goedemorgen, Frank," zei HAL.

De andere markering wordt gebruikt voor binnencitaten, binnen een citaat:

Frank meldde dat "HAL zei: "Goedemorgen, Dave,".

Frank meldde dat "HAL zei: 'Goedemorgen, Dave,'".

Soms worden citaten in meer dan twee niveaus genest. In sommige vertalingen van de Bijbel komen geneste niveaus tot vijf voor. In deze gevallen rijzen vragen over de te gebruiken vorm (en namen) van de aanhalingstekens. De meest gebruikelijke manier is om gewoon de twee vormen af te wisselen, dus:

"...'..."...' ... ... '......'..."

Wordt een dergelijke passage in een andere publicatie verder geciteerd, dan moeten alle vormen ervan één niveau worden opgeschoven.

In de meeste gevallen moeten citaten die meerdere alinea's beslaan, worden ingesteld als blokcitaten, zodat er geen aanhalingstekens nodig zijn. Aanhalingstekens worden in sommige gevallen gebruikt voor citaten uit meerdere alinea's, vooral in verhalen. In het Engels is het gebruikelijk om bij de eerste en elke volgende alinea een aanhalingsteken te plaatsen, maar alleen bij de laatste alinea van het citaat een afsluitend aanhalingsteken te gebruiken, zoals in het volgende voorbeeld uit het boek Pride and Prejudice:

De brief luidde als volgt:

"Mijn lieve Lizzy,

"Ik wens je vreugde. Als je half zo veel van Mr. Darcy houdt als ik van mijn lieve Wickham, moet je wel heel gelukkig zijn. Het is een grote troost dat u zo rijk bent, en als u niets anders te doen hebt, hoop ik dat u aan ons zult denken. Ik weet zeker dat Wickham heel graag een plaats aan het hof zou willen, en ik denk niet dat we genoeg geld zullen hebben om van te leven zonder hulp. Elke plaats is goed, van ongeveer drie- of vierhonderd per jaar; maar spreek er niet over met Mr. Darcy, als u dat liever niet doet.

"De uwe, enz."

Zoals hieronder wordt opgemerkt, wordt in sommige oudere teksten het aanhalingsteken elke regel herhaald, in plaats van elke alinea. De Spaanse conventie gebruikt afsluitende aanhalingstekens aan het begin van alle volgende alinea's na de eerste.

Wanneer geciteerde tekst wordt onderbroken, zoals met de zin hij zei, wordt een afsluitend aanhalingsteken gebruikt vóór de onderbreking, en een openend aanhalingsteken erna. Er worden ook vaak komma's gebruikt voor en na de onderbreking, vaker voor spraakcitaten dan voor tekstcitaten:

"HAL," merkte Frank op, "zei dat alles buitengewoon goed ging."

Het is onjuist om aanhalingstekens te gebruiken bij een parafrase. Een parafrase is namelijk een indirect citaat, en in de loop van een werkstuk is het belangrijk te documenteren wanneer men een citaat gebruikt en wanneer men een geparafraseerd idee gebruikt.

Als HAL zegt: "Alle systemen zijn functioneel," dan:

Onjuist: HAL zei dat "alles buitengewoon goed ging."

Juist: HAL zei dat alles uitstekend verliep.

Een andere conventie bij het citeren van tekst in de kern van een alinea of zin - bijvoorbeeld in een essay - is het herkennen van dubbele aanhalingstekens als aanduiding van een exact citaat, en enkele aanhalingstekens als aanduiding van een geparafraseerd citaat of een citaat waarbij de grammatica, voornaamwoorden of meervoudigheid zijn veranderd om te passen in de zin die het citaat bevat (zie gerapporteerde spraak).

Ironie

Een ander veelgebruikt gebruik van aanhalingstekens is om ironische of verkeerd gebruikte woorden aan te geven of de aandacht erop te vestigen:

Hij deelde zijn "wijsheid" met mij.

De lunchdame gooide een klodder "eten" op mijn dienblad.

Ze probeerde haar "kracht" te gebruiken om het gewicht op te tillen.

Aanhalingstekens die ironie of een ander bijzonder gebruik aangeven, worden soms schrikaanhalingstekens genoemd. In mondelinge taal worden ze soms aangeduid met luchtaanhalingstekens.

Signalering van ongebruikelijk gebruik

Aanhalingstekens worden ook gebruikt om aan te geven dat de schrijver beseft dat een woord niet in zijn huidige algemeen aanvaarde betekenis wordt gebruikt.

Kristallen "weten" op de een of andere manier tot welke vorm ze moeten uitgroeien.

Naast het overbrengen van een neutrale houding en de aandacht vestigen op een neologisme, of slang, of speciale terminologie (ook wel jargon genoemd), kan citeren ook woorden of zinnen aanduiden die beschrijvend maar ongewoon zijn, colloquiaal, volks, opzienbarend, humoristisch, metaforisch, of een woordspeling bevatten:

Dawkins' concept van een meme zou kunnen worden omschreven als een "evoluerend idee".

Mensen gebruiken aanhalingstekens ook op deze manier om:

• de schrijver distantiëren van de terminologie in kwestie om er niet mee geassocieerd te worden. Bijvoorbeeld om aan te geven dat een geciteerd woord geen officiële terminologie is, of dat een geciteerde zin dingen veronderstelt waar de schrijver het niet noodzakelijkerwijs mee eens is.
• speciale terminologie aangeven die omwille van de nauwkeurigheid als de terminologie van iemand anders moet worden aangeduid, bijvoorbeeld als een term (met name een controversiële term) dateert van vóór de schrijver of de opvattingen van iemand anders vertegenwoordigt, eventueel zonder oordeel (contrasteer dit neutraal-verstorende citeren met het negatieve gebruik van aanhalingstekens)

De Chicago Manual of Style (CMS), 15e editie erkent dit soort gebruik, maar waarschuwt tegen overmatig gebruik in paragraaf 7.58: "Aanhalingstekens worden vaak gebruikt om lezers erop te wijzen dat een term wordt gebruikt in een niet-standaard, ironische of andere speciale betekenis [...] Ze impliceren 'Dit is niet mijn term,' of 'Dit is niet hoe de term gewoonlijk wordt toegepast'. Zoals elk van deze middelen, verliezen scare quotes hun kracht en irriteren ze de lezers als ze te vaak worden gebruikt."

Onderscheid tussen gebruik en vermelding

Het gebruik van aanhalingstekens of cursief kan benadrukken dat een instantie van een woord verwijst naar het woord zelf, en niet naar het bijbehorende concept.

Kaas wordt gemaakt van melk.

"Cheese" is afgeleid van een woord uit het Oudengels.

Kaas bevat calcium, eiwitten en fosfor.

Kaas heeft drie es in de spelling.

Soms wordt een onderscheid gemaakt tussen normaal gebruik van een woord (geen aanhalingstekens), het begrip achter het woord (enkele aanhalingstekens) en het woord zelf (dubbele aanhalingstekens):

Als het gaat om "gebruik", gebruik dan "gebruik".

De logica voor deze vorm komt voort uit de noodzaak om gebruiksvormen te onderscheiden, gekoppeld aan de opdracht om een consistente notatie te behouden voor gelijksoortige gebruiksvormen. Het wisselen tussen dubbele en enkele aanhalingstekens in geneste aanhalingstekens toont hetzelfde literaire middel om dubbelzinnigheid te verminderen.

Boeken over taal gebruiken vaak cursief voor het woord zelf en enkele aanhalingstekens voor een gloss:

Het Franse woord canif 'zakmes' is ontleend aan het Oudengelse cnif 'mes'.

Titels van artistieke werken

Voor de titels van kortere werken worden meestal aanhalingstekens gebruikt in plaats van cursief. Of deze enkel of dubbel zijn, is weer een kwestie van stijl; veel stijlen, vooral voor poëzie, geven echter de voorkeur aan het gebruik van enkele aanhalingstekens.

• Korte fictie, poëzie, enz.: Arthur C. Clarke's "The Sentinel".
• Boek hoofdstukken: Het eerste hoofdstuk van 3001: The Final Odyssey is "Comet Cowboy".
• Artikelen in boeken, tijdschriften, vakbladen, enz.: "Extra-Terrestrial Relays", Wireless World, oktober 1945.
• Nummers van albums, singles, enz.: David Bowie's "Space Oddity".

In de regel wordt een hele publicatie gecursiveerd, terwijl de titels van minder belangrijke werken (zoals gedichten of korte verhalen in de bundel) met aanhalingstekens worden geschreven.

• Shakespeare's Romeo en Julia
• Dahls "smaak" in totaal onverwachte verhalen

Bijnamen en valse titels

Aanhalingstekens kunnen ook een bijnaam in een echte naam compenseren, of een valse of ironische titel in een echte titel; bijvoorbeeld Nat "King" Cole, Miles "Tails" Prower, of John "Hannibal" Smith.

Nadruk (onjuist gebruik)

Citaten worden soms ten onrechte gebruikt voor nadruk in plaats van onderstreping of cursivering, meestal op borden of plakkaten. Dit gebruik kan worden verward met ironisch of gewijzigd citaatgebruik, soms met onbedoelde humor. Bijvoorbeeld: Te koop: "verse" vis, "verse" oesters, kan zo worden uitgelegd dat vers niet in de alledaagse betekenis wordt gebruikt, of dat de vis of oesters allesbehalve vers zijn. En ook "Kassa's open tot de middag voor uw "gemak" zou kunnen betekenen dat het gemak voor de bankmedewerkers was, niet voor de klanten.

 

Typografische overwegingen

Interpunctie

Bij aanhalingstekens die naast andere leestekens staan, zijn er twee hoofdsystemen. Ze worden "Amerikaans" en "Brits" genoemd, maar sommige Amerikaanse schrijvers en organisaties gebruiken de Britse stijl en omgekeerd. Beide systemen hebben dezelfde regels voor vraagtekens, uitroeptekens, dubbele punten en puntkomma's. Ze hebben verschillende regels voor punten en komma's.

In beide systemen worden vraagtekens en uitroeptekens binnen of buiten geciteerd materiaal geplaatst, afhankelijk van of ze voor de hele zin of alleen voor de geciteerde woorden staan, maar dubbele punten en puntkomma's staan er altijd buiten.

• Zei hij, "Goedemorgen, Dave"?
• Nee, hij zei: "Waar ben je, Dave?"
• Er zijn drie definities van het woord "geslacht": informeel, sociologisch en taalkundig.

In Amerikaanse stijl komen komma's en punten bijna altijd binnen de afsluitende aanhalingstekens. Deze stijl van interpunctie is gebruikelijk in de VS en Canada, en wordt ook gebruikt in het Verenigd Koninkrijk in fictie en journalistiek.

In de Britse stijl, die soms logische interpunctie wordt genoemd, geldt dezelfde regel als voor vraagtekens en uitroeptekens: de komma of punt komt buiten als hij voor de hele zin staat, maar binnen als hij alleen voor de geciteerde woorden staat. Dit wordt "plaatsing naar zin" genoemd.

Voorbeelden

Wanneer het gaat om woorden-als-woorden, korte werken zoals de titels van liedjes, en zinsfragmenten, zijn de twee systemen verschillend:

• "Zorgeloos" betekent in het algemeen "vrij van zorg of angst". (Amerikaanse praktijk)
• "Zorgeloos" betekent in het algemeen "vrij van zorg of angst". (Brits gebruik)
• Bruce Springsteen, bijgenaamd "The Boss", voerde "American Skin" uit. (Amerikaanse praktijk)
• Eric Clapton, bijgenaamd "God", bracht "Layla" ten gehore. (Brits gebruik)

Voor het citeren van directe redevoering plaatsen Amerikaanse regels altijd punten en komma's binnen de aanhalingstekens. In fictie zijn beide stijlen hetzelfde. In non-fictie kunnen Britse uitgevers toestaan dat interpunctie die geen deel uitmaakt van de toespraak van de persoon binnen de aanhalingstekens wordt geplaatst, maar ze geven er de voorkeur aan dat ze erbuiten wordt geplaatst. Volgens het Cambridge Handbook for Editors, Copy-editors and Proofreaders mogen punten en komma's die deel uitmaken van de spraak van de persoon altijd binnen de aanhalingstekens staan.

• "Vandaag," zei Assepoester, "voel ik me vrij van zorg en angst." (beide grote stijlen)
• "Vandaag", zei voormalig premier Tony Blair, "voel ik me vrij van zorg en angst." (Alleen Britse non-fictie)
• "Ik voel me gelukkig," zei Bjork, "zorgeloos en goed." (beide grote stijlen)

Veel Amerikaanse stijlgidsen staan expliciet punten en komma's buiten de aanhalingstekens toe wanneer de aanwezigheid van het leesteken binnen de aanhalingstekens tot dubbelzinnigheid leidt, zoals bij de beschrijving van toetsenbordinvoer:

• Om een lang streepje te gebruiken op Wikipedia, typt u "— ".

In de eerste twee zinnen hierboven wordt slechts één leesteken gebruikt aan het einde van elke zin. Ongeacht de plaatsing kan in het Amerikaans Engels slechts één eindteken (?, !, of .) een zin beëindigen. Alleen de punt kan echter geen einde maken aan een geciteerde zin wanneer deze niet ook het einde is van de omringende zin, behalve bij letterlijke tekst:

• "Hallo, wereld," zei ze.
• "Hallo, wereld!" riep ze uit.
• "Is daar iemand?" vroeg ze in de leegte.
• "Welterusten, sterren. Welterusten, maan," fluisterde ze.
• De naam van het liedje was, antwoordde hij, "Moonlight," wat velen al kenden.

Referenties: Chicago Manual of Style, 15e editie; Hart's Rules for Compositors and Readers at the University Press, Oxford; Merriam-Webster's Guide to Punctuation and Style, tweede editie.

Afstand

In het Engels, wanneer een citaat volgt op een ander geschrift op een tekstregel, gaat er een spatie vooraf aan het openend aanhalingsteken, tenzij het voorafgaande symbool, zoals een streepje, vereist dat er geen spatie is. Wanneer een citaat wordt gevolgd door een ander geschrift op een tekstregel, volgt er een spatie na het afsluitende aanhalingsteken, tenzij het onmiddellijk wordt gevolgd door andere interpunctie binnen de zin, zoals een dubbele punt of afsluitende interpunctie. (Deze uitzonderingen worden genegeerd door sommige Aziatische computersystemen die aanhalingstekens systematisch weergeven met de inbegrepen spatie, omdat deze spatie deel uitmaakt van de tekens met een vaste breedte).

Tussen een beginnend aanhalingsteken en het volgende woord, of tussen een sluitend aanhalingsteken en het voorgaande woord staat meestal geen spatie. Wanneer een dubbel aanhalingsteken of een enkel aanhalingsteken onmiddellijk volgt op het andere, is voor een goede leesbaarheid een niet-brekende spatie nodig.

Dus Dave zei echt, "Hij zei, 'Goedemorgen' "?

Ja, hij zei: "Hij zei: "Goedemorgen. "

Niet-taalgerelateerd gebruik

Rechte aanhalingstekens (of gecursiveerde rechte aanhalingstekens) worden vaak gebruikt om de priem en de dubbele priem te benaderen. Bijvoorbeeld bij het aangeven van voet en inches, boogminuten en boogseconden, of minuten en seconden, waarbij het aanhalingsteken het laatste deel van het paar symboliseert. Zo wordt 5 voet en 6 inches vaak geschreven als 5' 6", en 40 graden, 20 boogminuten en 50 boogseconden als 40° 20' 50". Indien beschikbaar moet echter het priemgetal worden gebruikt (bijv. 5′ 6″ en 40° 20′ 50″). Prime en double prime komen niet voor in de meeste tekensets, waaronder ASCII en Latin-1, maar wel in Unicode, als de tekens U+2032 (dec. 8242) en U+2033 (dec. 8243), en als HTML-entiteiten ′ en ″. Dubbele aanhalingstekens worden ook vaak gebruikt om het dito teken weer te geven.

Rechte enkele en dubbele aanhalingstekens worden in de meeste programmeertalen gebruikt om strings of letterlijke tekens af te bakenen. In sommige talen (bijv. Pascal) is slechts één type toegestaan, in sommige (bijv. C en zijn derivaten) worden beide gebruikt met verschillende betekenissen en in andere (bijv. Python) worden beide door elkaar gebruikt. In sommige talen, als het gewenst is om dezelfde aanhalingstekens die gebruikt worden om een string af te bakenen binnen de string op te nemen, worden de aanhalingstekens verdubbeld. Om bijvoorbeeld de string eat 'hot' dogs in Pascal weer te geven, gebruikt men 'eat ''hot'' dogs'. Andere talen gebruiken een escape-teken, vaak de backslash, zoals in 'eat \hot' dogs'.

 

Aanhalingstekens typen op een computertoetsenbord

Standaard toetsenbordindelingen voor computers in het Engels hebben de enkele en dubbele "rechte" aanhalingstekens van de schrijfmachine geërfd (het enkele aanhalingsteken fungeert ook als apostrof), en ze bevatten geen afzonderlijke toetsen voor links- en rechtshandige typografische aanhalingstekens. De meeste tekstbewerkingsprogramma's bieden echter een "slimme aanhalingstekens"-functie (zie hieronder) om "rechte" aanhalingstekens automatisch om te zetten in typografische interpunctie. Over het algemeen is deze functie standaard ingeschakeld. Sommige websites staan geen typografische aanhalingstekens of apostrofs toe in berichten (bijvoorbeeld YouTube). Men kan deze beperkingen echter omzeilen door de HTML-tekencodes of entiteiten te gebruiken.

Aanhalingstekens (en apostrofs) typen op een computertoetsenbord
		Macintosh toetscombinaties	Windows toetscombinaties	Linux (X) toetsen	HTML-entiteit	HTML decimaal
Enkele opening	'	Optie + ]	Alt + 0145 (op het numerieke toetsenbord)	Componeren < ' of Alt Gr + Shift + V	&lsquo;	&#8216;
Enkele afsluiting (& apostrof)	'	Option + Shift + ]	Alt + 0146 (op het numerieke toetsenbord)	Componeren > ' of Alt Gr + Shift + B	&rsquo;	&#8217;
Dubbele opening	"	Optie + [	Alt + 0147 (op het numerieke toetsenbord)	Componeren < " of Alt Gr + V	&ldquo;	&#8220;
Dubbele sluiting	"	Optie + Shift + [	Alt + 0148 (op het numerieke toetsenbord)	Componeren > " of Alt Gr + B	&rdquo;	&#8221;

Slimme citaten

Om het invoeren van typografische aanhalingstekens te vergemakkelijken, zet publicatiesoftware typemachineaanhalingstekens (en apostrofs) vaak automatisch om in typografische vorm tijdens het invoeren van de tekst (met of zonder dat de gebruiker zich daarvan bewust is). Dit staat bekend als de functie "slimme aanhalingstekens". Aanhalingstekens die niet automatisch worden gewijzigd door computerprogramma's staan bekend als "domme aanhalingstekens". Sommige implementaties produceren ten onrechte een openend enkel aanhalingsteken op plaatsen waar een apostrof vereist is, bijvoorbeeld in afgekorte jaartallen zoals '08 voor 2008.

 

Geschiedenis

In de eerste eeuwen van het zetwerk toonden schrijvers geciteerde toespraken door te zeggen wie er sprak. Sommige versies van de Bijbel doen dat nog steeds. Tijdens de Renaissance toonden schrijvers geciteerde tekst door een ander lettertype te gebruiken dan de hoofdtekst, zoals wij tegenwoordig cursief gebruiken. Lange citaten werden ook zo gezet, op ware grootte en op ware grootte.

Aanhalingstekens werden in het midden van de zestiende eeuw voor het eerst in metaalletters gesneden; drukkers gebruikten ze al veel in de zeventiende. In sommige boeken uit de barok en de romantiek werden aanhalingstekens herhaald aan het begin van elke regel van een lang citaat. Toen drukkers hiermee ophielden, behielden zij nog wel de lege marge, waardoor wij de moderne praktijk kennen van inspringen vóór een blokcitaat.

In het vroegmoderne Engels werden aanhalingstekens alleen gebruikt om kernachtige opmerkingen aan te geven. Schrijvers begonnen ze voor het eerst te gebruiken voor directe redevoering in 1714. Tegen 1749 gebruikten schrijvers enkele aanhalingstekens of aanhalingstekens voor directe redevoering.

 

Gerelateerde pagina's

• ʻOkina - een accentteken dat wordt gebruikt in woorden uit Hawaï
• ISO 8859-1 - document van de Internationale Organisatie voor Normalisatie
• Schrijfmachineconventies