Scordatura
Scordatura in de muziek is een techniek waarbij bespelers van snaarinstrumenten hun snaren stemmen op andere tonen dan een normale stemming. Het woord "scordatura" is een Italiaans woord dat "verkeerd stemmen" betekent. Het werd gebruikt voor luiten, gitaren, violen en instrumenten van de vioolfamilie.
Het gebruik van een scordatura-stemming laat het instrument anders klinken. Bijvoorbeeld: een snaar die op een iets hogere noot is gestemd, zal luider en helderder klinken omdat hij strakker is. Men moet oppassen dat men de snaar niet te hoog stemt, anders breekt hij. Scordatura maakte het ook mogelijk om ongewone akkoorden of combinaties van noten te spelen bij snaarkruisingen (wanneer de strijkstok snel van de ene snaar naar de andere beweegt).
Wanneer een componist schrijft voor een instrument met scordatura-stemming, geeft hij aan het begin van de muziek aan op welke noten de snaren gestemd moeten worden. De muziek wordt dan geschreven, niet zoals ze klinkt, maar zo dat de speler ze kan lezen alsof het instrument normaal bespeeld wordt, bv. als een G-snaar gestemd is op G# en de componist wil een G# dan schrijft hij gewoon een G, maar het zal G# klinken.
Viool met over elkaar liggende snaren voor Biber's Opstandingssonate
Scordatura in de Barok
Scordatura-stemming was vooral populair in de barokperiode van 1600-1750. Componisten als Heinrich Biber maakten er vaak gebruik van. Hij componeerde een groep sonates voor viool en begeleiding die de "Rosary Sonatas" worden genoemd. In elke sonate is de viool op een andere manier gestemd. In Sonate XI (genaamd Resurrection) vraagt hij de violist zelfs om de twee middelste snaren te laten kruisen tussen de brug en het staartstuk, zodat de viool gestemd is op twee G's en twee D's.
Scordatura in de Klassieke Periode
In de klassieke periode is een beroemd voorbeeld van scordatura Mozarts, "Sinfonia Concertante" voor viool, altviool en orkest waarin hij de altviool vraagt om alle vier de snaren een halve toon hoger te stemmen dan normaal. Hierdoor klinkt het luider en helderder, zodat het overeenkomt met de helderheid van de viool, vooral omdat de viool speelt met normale stemming in de toonsoort Es, die een zachte toonsoort klinkt (omdat in de toonsoort Es nauwelijks "open" snaren worden gebruikt).
Latere voorbeelden
In de late 19e eeuw en de 20e eeuw zijn er voorbeelden van componisten die scordatura gebruiken. In zijn Vierde Symfonie vraagt Mahler de vioolsolist (de leider van het orkest) te spelen op een viool die gestemd is op Gis-D-A-Eflat. De muziek beschrijft een arme bedelaar die viool speelt. De vioolsolist heeft daarvoor een tweede instrument nodig, zodat hij snel weer kan overschakelen op een gewone viool.
Saint-Saëns vraagt de soloviool in Danse Macabre om de E-snaar op Eflat te stemmen om hem als de duivel te laten klinken.
Zoltán Kodály schreef een sonate in B mineur voor cello solo, waarvoor de cellist de twee onderste snaren moet stemmen op F# en B in plaats van G en C. Dit helpt om een zeer donkere, rijke klank te krijgen bij het spelen van B mineur akkoorden.
Vragen en antwoorden
V: Wat is scordatura in de muziek?
A: Scordatura in de muziek is een techniek waarbij spelers van snaarinstrumenten hun snaren op andere noten stemmen dan de normale stemming.
V: Wat betekent het woord "scordatura"?
A: Het woord "scordatura" is een Italiaans woord dat "verkeerde stemming" betekent.
V: Voor welke instrumenten werd de scordatura techniek gebruikt?
A: De scordatura techniek werd gebruikt voor luiten, gitaren, violen en instrumenten van de vioolfamilie.
V: Hoe beïnvloedt scordatura het geluid van een instrument?
A: Het gebruik van een scordatura stemming laat het instrument anders klinken. Een snaar die bijvoorbeeld op een iets hogere noot gestemd is, zal harder en helderder klinken omdat hij strakker is.
V: Waar moet op gelet worden als een snaar naar een hogere noot gestemd wordt?
A: Er moet op gelet worden dat u een snaar niet op een te hoge toon stemt, omdat hij dan zal breken.
V: Wat is het voordeel van scordatura bij het kruisen van snaren?
A: Scordatura maakt het mogelijk om ongebruikelijke akkoorden of notencombinaties te spelen bij snaarovergangen (wanneer de strijkstok snel van de ene naar de andere snaar beweegt).
V: Hoe geeft een componist scordatura-stemming aan in de muziek?
A: Als een componist voor een instrument met scordatura stemming schrijft, geeft hij aan het begin van de muziek aan op welke noten de snaren gestemd moeten worden. De muziek wordt dan geschreven, niet zoals het klinkt, maar zodat de speler het kan lezen alsof het instrument normaal bespeeld wordt.
