Sonatevorm
Sonatevorm is een manier om een muziekstuk te organiseren. Het is sinds de Klassieke periode (vanaf het midden van de 18e eeuw) in verschillende stukken gebruikt. Het beluisteren van muziekstukken in sonatevorm zal helpen om het volledig te begrijpen en het is nuttig om iets te weten over de verschillende toonaarden.
Sonatevorm wordt niet alleen in sonates gebruikt. Het kan de vorm zijn voor delen uit symfonieën, concerto's, ouvertures etc.
In de barokperiode schreven componisten als Bach en Händel stukken met dansbewegingen zoals menuetten. Deze waren in "binaire vorm". Dit betekende dat er twee secties waren. De twee delen waren vaak even lang en werden van elkaar gescheiden door een dubbele maatstreep, waardoor elk deel herhaald werd. De muziek zou niet altijd in dezelfde toonsoort zijn. Het eerste deel kon moduleren (van toonsoort veranderen) en dan zou het tweede deel geleidelijk weer moduleren, zodat het aan het einde af zou klinken.
Domenico Scarlatti schreef sonates voor klavecimbel ook in binaire vorm, maar dan lang en met extra complexiteit. Het eerste deel zou beginnen met een thema in de hoofdtoonsoort, en dan moduleren naar een andere toonsoort voor het contrast. Het tweede deel zou langer kunnen zijn dan het eerste deel, te beginnen met het moduleren naar toonaarden op afstand, alvorens terug te komen om het hoofdthema te herhalen. Dit soort werk is het begin van de sonatevorm.
Haydn, Mozart en Beethoven ontwikkelden het idee van de sonatevorm. Een beweging in sonatevorm heet drie delen: "expositie", "ontwikkeling" en "recapitulatie".
- In de expositie horen we al het hoofdmateriaal: de eerste melodie of groep van melodieën - in de hoofdtoonsoort, dan een contrasterende melodie of melodieën in een verwante toonsoort (normaal gesproken de "dominante", d.w.z. de toonsoort op de 5e noot van de toonladder van de hoofdtoonsoort, of de relatieve mineur). Of in het geval van een eerste deel in een mineurtoonaard hoort men vaak het tweede onderwerp of onderwerpen in de relatieve majeur.
- In het ontwikkelingsgedeelte wordt de muziek ontwikkeld, die in verschillende toonaarden wordt onderverdeeld. De muziek voelt hier onstabiel aan. Er is een gevoel van spanning. De luisteraar wil terug naar de hoofdtoonsoort.
- In de recapitulatie wordt de expositie herhaald, maar deze verandert naar het einde toe, zodat deze eindigt in de hoofdsleutel. Het voelt alsof de spanning weg is en de luisteraar zich gelukkig voelt.
Deze manier van bouwen van een muziekstuk werd door bijna alle componisten vanaf het midden van de 18e eeuw - tot ver in de 20e eeuw - gebruikt. Het geeft ruimte voor een zeer dramatisch stuk. Natuurlijk gebruiken componisten het soms anders. Er is vaak een gevoel van ontwikkeling gedurende het hele stuk, niet alleen tijdens het zogenaamde "ontwikkelingsgedeelte". Het eerste deel van Beethovens Vijfde Symfonie besteedt de hele tijd aan de ontwikkeling van het beroemde idee dat in het begin werd gehoord: de eerste vier noten (kortstondig). Zelfs de andere drie delen gaan door met de ontwikkeling van dit idee.
Vragen en antwoorden
V: Wat is de sonatevorm?
A: Sonatevorm is een manier om een muziekstuk te organiseren die al sinds de Klassieke periode wordt gebruikt. Het kan worden gebruikt voor delen van symfonieën, concerten, ouvertures en meer.
V: Hoe gebruikten componisten de binaire vorm in de Barok?
A: In de barokperiode schreven componisten als Bach en Händel stukken met dansbewegingen zoals menuetten in "binaire vorm". Dit betekende dat er twee delen waren die vaak even lang waren en gescheiden werden door een dubbele maatstreep. De muziek bleef niet in één toonaard, maar moduleerde (veranderde van toonaard) tussen elk deel voordat het weer in de hoofdtoonaard eindigde.
V: Wie heeft de sonatevorm ontwikkeld?
A: Haydn, Mozart en Beethoven hebben de sonatevorm verder ontwikkeld. Een deel in sonatevorm heeft drie secties die "expositie", "ontwikkeling" en "recapitulatie" worden genoemd.
V: Wat gebeurt er tijdens een expositie?
A: Tijdens een expositie horen we al het hoofdmateriaal - meestal één of meer thema's - eerst in de hoofdtoonsoort, dan contrasterende melodieën of melodieën in een verwante toonaard (meestal de dominant of relatief klein).
V: Wat gebeurt er tijdens de ontwikkeling?
A: Tijdens de ontwikkeling wordt de muziek verder ontwikkeld door naar verschillende toonsoorten te gaan om spanning te creëren, alvorens bij de recapitulatie terug te keren naar de hoofdtoonsoort.
V: Hoe gebruikt de Vijfde Symfonie van Beethoven de sonatevorm anders?
A: Beethovens Vijfde Symfonie besteedt de hele tijd aan de ontwikkeling van zijn beroemde motief van vier noten, in plaats van het alleen te gebruiken voor het ontwikkelingsgedeelte zoals andere stukken doen. Ook in de andere drie delen wordt dit motief tijdens de hele duur ervan verder ontwikkeld.
