Slag bij Bannockburn

Achtergrond

Toen koning Alexander III van Schotland in 1286 stierf, was zijn erfgenaam zijn kleindochter Margaretha, maagd van Noorwegen. Koning Edward I van Engeland regelde dat zijn zoon, Edward II van Engeland, haar echtgenoot zou worden en de kroon van Schotland zou delen in 1289. Maar Margaretha stierf op weg van Noorwegen naar Schotland in 1290. Hiermee begon in Schotland een periode die het Eerste Interregnum werd genoemd (1290-1292). Schotland zat zonder monarch. Edward I mocht kiezen wie koning zou worden uit de kandidaten die aanspraak maakten op het koningschap. Hij koos Jan van Schotland. Maar Edward eiste nu de macht op over de Schotse koning. Balliol kon niets doen zonder Edward's goedkeuring. In juli 1295 kwam het Schotse parlement bijeen en ontnam de meeste macht aan John Balliol en gaf die aan een door hen gekozen groep mannen, de "Raad van Twaalf". Deze groep sloot een overeenkomst met koning Filips IV van Frankrijk genaamd de Auld Alliance. Koning Edward verzamelde zijn leger in Newcastle en bereidde zich voor om Schotland binnen te vallen. Hij bracht zijn leger naar Berwick en veroverde de stad en het kasteel. John Balliol stuurde koning Edward brieven waarin hij weigerde Edwards recht te erkennen om over Schotland te heersen. Nadat Edward alle kastelen in Schotland had veroverd, gaf John Balliol zich aan hem over. John Balliol werd naar de gevangenis in Londen gestuurd en later liet Edward hem in Frankrijk wonen. In 1296 liet Edward elke man in Schotland die land bezat beloven hem trouw te zijn. Schotland bleef zonder eigen koning tot 1306, toen Robert the Bruce zichzelf uitriep tot koning van Schotland en Edward I trotseerde. Vlak daarvoor was Robert the Bruce verwikkeld in een geschil met John Comyn. De twee ontmoetten elkaar voor het altaar in de Greyfriars Church in Dumfries in 1306 en in een gevecht werd John Comyn gedood. Robert the Bruce werd drie weken later in Scone tot koning gekroond. Beschuldigd van de moord op Comyn, werd Bruce geëxcommuniceerd door de paus. Edward stuurde zijn mannen achter Bruce aan, maar kon hem niet gevangen nemen. Er volgde een reeks grensschermutselingen en oorlogen. In 1310 viel Edward opnieuw Schotland binnen, maar met weinig effect. Tussen 1310 en 1314 werd door Bruce en zijn volgelingen een groot aantal kastelen veroverd op de bezettende Engelse soldaten.

 

Belegering van Stirling Castle

In het voorjaar van 1313 begon Edward Bruce, broer van de Schotse koning, een belegering van Stirling Castle, dat door Sir Philip Mowbray voor de Engelse koning werd bezet. Tegen het midden van de zomer waren de Schotten nog steeds niet in staat het kasteel te verslaan. Edward Bruce sloot een overeenkomst met de kasteelcommandant, Mowbray. Daarin stond dat als het kasteel op 24 juni van het volgende jaar niet door de Engelsen was ontzet, het aan Bruce zou worden overgegeven. Edward Bruce ging naar zijn broer om hem het goede nieuws te vertellen. Maar de Robert Bruce zag dit als een vergissing. Het gaf koning Edward II van Engeland een jaar om een leger klaar te maken om Schotland binnen te marcheren. Tot nu toe had de koning van Schotland veldslagen met het Engelse leger vermeden. Koning Robert kon zich alleen maar voorbereiden op wat zeker zou komen. In oktober 1313 liet koning Robert iedereen in Schotland een eed van trouw aan hem afleggen of hun land verliezen. De Engelse koning dreigde nu alles in Schotland te verliezen. Op 28 november 1313 kondigde Edward II aan dat hij een leger zou samenstellen om voor 24 juni 1314 in Schotland te zijn.

 

Edward II komt naar Schotland

Edwards eerste doel was om noodzakelijk voedsel, wapens en verse soldaten naar Sterling Castle te brengen voordat ze zich moesten overgeven. Hij begon het grootste leger te verzamelen dat een koning van Engeland ooit had geleid. Hij had 2.500 zware ruiters, elk gevolgd door een of meer bereden schildknapen. Edward bracht 3.000 van zijn beste Welshe boogschutters mee. Tenslotte had hij 15.000 voetsoldaten met elk een zwaard, schild en speer. Zijn leger telde meer dan 20.000 man en begon op 17 juni 1314 vanuit Berwick te marcheren en vormde tien divisies. Op 21 juni bereikte hij Edinburgh, waar het leger werd bevoorraad door Edwards schepen. Op 22 juni maakte het leger een uitputtende mars naar Falkirk, slechts 10 mijl van Sterling Castle. Edwards leger trok over de oude Romeinse weg, die door een oud bos liep dat bekend stond als het Tor Wood, over de Bannock burn en naar het New Park, een jachtgebied dat ten tijde van Alexander III was afgesloten.

 

Schotse bereidingen

Het leger van Bruce was, net als dat van William Wallace voor hem, voornamelijk samengesteld uit infanterie gewapend met 18 voet lange pieken. Het was verdeeld in drie hoofdbataljons (infanterie), en een vierde groter bataljon onder bevel van de koning zelf dat als reserve-eenheid diende. Het tweede bataljon werd aangevoerd door Thomas Randolph, 1e graaf van Moray. Het derde werd geleid door Edward Bruce, de broer van de koning. De vierde divisie werd aangevoerd door Sir James Douglas en zijn neef Walter de Steward. De lichte cavalerie van 500 man werd aangevoerd door Robert Keith, Marischal van Schotland. Elke infanterie divisie vormde een Schiltron formatie. Elke man droeg de snoek rechtop en de buitenste gelederen lieten de hunne zakken om een dodelijke muur van scherpe metalen punten te vormen. De schiltron kon een aanval van ridders te paard weerstaan. Maar Bruce trainde hen ook om aan te vallen.

Bruce's leger had zich verzameld in het Tor Wood, een gebied dat goede natuurlijke dekking gaf. Bruce verplaatste zijn leger vervolgens naar het noorden, naar het New Park. Dit was een zwaarder bebost gebied waar zijn bewegingen konden worden verborgen. Het kon ook dekking bieden voor een eventuele terugtocht. De Schotse koning koos zijn terrein zeer zorgvuldig. De Bannock burn (of stroom), die het Engelse leger op weg naar Stirling moest oversteken, was een natuurlijk obstakel. Delen ervan waren te diep voor infanterie of cavalerie om over te steken. Het gebied was ook bedekt met moerassige veengrond waar moeilijk overheen te rijden was. Sir Thomas Gray noemde het "een kwaadaardig, diep, nat moeras". Aan de oostkant was een scherpe daling van 50 voet of meer. De bomen van het Nieuwe Park stonden aan de westkant. Ook werden er kuilen gegraven als valstrikken om een cavalerieaanval te breken. Welke kant de Engelse cavalerie ook op probeerde te gaan, ze zouden verstrikt raken en een makkelijk doelwit zijn voor de Schotse infanterie. De enige benadering was via de oude weg van Falkirk naar Sterling. Deze route was de enige vaste grond waarop zware cavalerie kon worden verplaatst.

Bruce's drie hoofddivisies waren elk ongeveer 1000 man sterk. Zijn eigen reservedivisie was dubbel zo sterk, ongeveer 2.000 man. De lichte cavalerie van de Marischal bedroeg ongeveer 500 paarden en er was een kleine groep boogschutters. Samen telde het Schotse leger tussen 5.000 en 6.000 man. Dit was ongeveer een vierde van de omvang van Edwards troepenmacht.

 
Een Macedonische falanx. De Schotse schiltron of "egel" formatie was net zo. De Schotten waren getraind om defensief te staan en ook om aan te vallen.  

Eerste dag van de strijd

Het Engelse leger bereikte Tor Wood op 23 juni en stopte. Ze werden opgewacht door Sir Philip Mowbray, de Engelse commandant van Stirling Castle. Hij vertelde de koning dat een gevecht niet nodig was. Edward had voldaan aan zijn verplichting om het kasteel te ontzetten door binnen drie mijl te komen. Ook had hij Bruce's voorbereidingen gezien en gewaarschuwd voor een aanval van de Schotten met zware cavalerie. Net als Edward II en zijn bevelhebbers dacht Mowbray dat de Schotten zich zouden terugtrekken toen ze de omvang van Edwards grote leger zagen. De voorhoede van Edwards troepen onder Gloucester was de doorwaadbare plaats over de Bannockburn al overgestoken naar de Schotse linies. Een Engelse ridder, Henry de Bohun, reed voor zijn metgezellen uit toen hij de Schotse koning zag die enkele van zijn linies inspecteerde. De Bohun liet zijn lans zakken en viel aan. Robert the Bruce zat op een kleine bok en was gewapend met een strijdbijl. Hij had gewoon achter zijn mannen kunnen gaan staan en hen het aanvallende strijdros en de ruiter laten afweren. In plaats daarvan draaide hij zijn paard en reed naar de Bohun toe. Op het laatste moment zwenkte Bruce zijn paard naar één kant en miste de Bohun's lans. Toen stond hij op in zijn stijgbeugels en sloeg zijn bijl met zoveel kracht neer dat hij door de helm van de Bohun sneed en hem op slag doodde. Er heerste een verbijsterde stilte bij beide legers, waarna een groot gejuich opsteeg onder de Schotse soldaten. Toen vielen de hooglanders van Bruce's eigen divisie de Engelse cavalerie aan die nog steeds in de rij stond. De paarden van de graaf van Gloucester en verscheidene anderen struikelden toen ze in de verborgen kuilen vielen. De graaf werd gered, maar de Engelse cavalerie vluchtte voor de aanvallende Schotten. Koning Robert stopte hun aanval en ze keerden terug naar hun linies. Dit toonde aan hoe goed gedisciplineerd de Schotse soldaten waren geworden.

Toen koning Robert terugkeerde, bekritiseerden zijn broer en zijn bevelhebbers de koning (zoveel als ze durfden) voor het riskeren van zijn leven op die manier. Robert the Bruce antwoordde hen niet. Hij staarde alleen naar zijn nu gebroken strijdbijl. De koning keek om zich heen en zag dat Engelse cavalerie zich links van hem bewoog. Hij wees de cavalerie aan en zei tegen Thomas Randolph "er is een roos van je kapittel gevallen". Onmiddellijk reed Randolph naar zijn mannen en verplaatste de schildton op het open terrein in het pad van de Engelse ridders. Toen hun leider Sir Henry Beaumont de Schotten zag naderen zei hij "laten we even wachten; laat ze maar komen; geef ze de ruimte". Sir Thomas Gray antwoordde "Ik betwijfel of wat je ze nu ook geeft, ze snel genoeg zullen hebben." Sir Henry zei tegen Thomas Gray, "als je bang bent, vertrek dan!" Sir Thomas antwoordde "het is niet uit angst dat ik vandaag zal vliegen" en samen met enkele andere ridders viel hij de Schotse schiltron aan. Velen werden gedood, gespietst op de speren. Sir Thomas zelf werd gevangen genomen. De rest van de Engelse ridders omsingelden de schiltron en vielen de Schotten vanuit elke hoek aan. Maar de schiltron hield stand en de Engelsen begonnen gefrustreerd hun wapens naar de Schotten te gooien. Toen Sir James Douglas, commandant van de linker schiltron, zijn vriend in moeilijkheden zag, smeekte hij Bruce hem te hulp te komen. Maar tegen de tijd dat hij terugkeerde naar zijn man was Randolph aan het winnen. Randolph's schiltron splitste de Engelse cavalerie in tweeën. De helft van de overgebleven Engelsen vluchtte terug naar de Engelse linies, terwijl de andere helft naar Sterling Castle vluchtte. Na slechts één Yeoman te hebben verloren, deden de Schotten hun helmen af om uit te rusten van de hitte van de dag.

Sir Alexander de Seton had in het geheim het leger van de koning van Engeland verlaten en kwam die nacht naar Robert the Bruce. Hij wenste de koning van Engeland niet langer te dienen en bood aan zich bij Bruce aan te sluiten. Hij beloofde op zijn leven dat de Engelsen ontmoedigd waren en dat als Bruce hen morgen zou aanvallen, hij de slag zou winnen.

De Engelsen verhuisden van de moerassen ten zuiden en oosten van de brandstapel naar hardere grond. Ze moesten alle oorlogspaarden, trekpaarden en ossen water geven. Tegen de tijd dat de verhuizing klaar was, was het bijna ochtend. Maar de getijdenrivieren rondom hen waren gestegen en ze konden ze niet oversteken zoals eerder. De Engelsen zaten nu opeengepakt in een kleine ruimte waar ze zich niet vrij konden bewegen.

 
Bruce verslaat de Bohun in één gevecht  

Tweede dag van de strijd

Robert the Bruce zag waar de Engelsen de nacht doorbrachten. Hun smalle front gaf het Schotse leger een voordeel als de Engelsen niet voor de ochtend optrokken. In de ochtend bleek dat de Engelsen niet waren opgetrokken. Niet lang na het aanbreken van de dag op 24 juni, kwamen drie Schotse divisies uit het bos en begonnen op te rukken naar de Engelsen. De Engelsen bestegen hun paarden in grote verwarring. Toen de Schotse schiltroepen de Engelse linies begonnen aan te vallen, konden de ridders en soldaten niet manoeuvreren. Ze waren zo overbevolkt dat mannen in de Bannock burn achter hen werden geduwd.

De graaf van Gloucester en Edward II hadden vannacht ruzie gehad. Gloucester vond dat de Engelse soldaten nog een dag moesten rusten voordat ze ten strijde trokken. De koning beschuldigde hem van ontrouw. Gloucester was nog steeds boos toen de trompetten het signaal gaven om te verzamelen. Dus zonder zijn surcoat aan te trekken besteeg hij zijn paard en viel het schiltron onder leiding van Edward Bruce aan. De Schotten herkenden hem niet zonder surcoat en spaarden hem dus niet. De graaf en verscheidene van zijn medestanders werden gedood toen ze door de muur van speren probeerden te breken.

De andere twee Schotse divisies trokken op naar Edward Bruce. Randolph trok op aan Bruce's linkerkant. James Douglas kwam naast Randolph. Samen vulden de drie schiltroepen het smalle slagveld. Ze rukten op naar de verwarde Engelsen. Gewonde paarden zonder hun ridders renden terug naar de Engelse linies. Edwards leger zat nu zo vol dat het zich nauwelijks kon bewegen. De Schotten drongen hen van voren binnen. De achterste gelederen werden in het water en de moerassen geduwd.

Tot dit punt in de strijd waren de Engelse en Welshe longbowmen (boogschutters) niet ten volle benut. Ze werden verplaatst naar de rechterkant van de Engelse linies. Van hieruit konden ze met groot effect pijlen afvuren op het Schotse leger. Maar Robert the Bruce had dit voorzien. Zijn 500 lichte ruiters onder leiding van Keith, de Marischal, verspreidden snel de Engelse en Welshe boogschutters. Veel van de Engelse en Welshe boogschutters renden terug naar de Engelse linies. Dit veroorzaakte meer verwarring en ook de infanterie begon te vluchten. De Schotse koning stuurde nu zijn reserve divisie achter Douglas aan. Toen de Engelsen zagen dat nog een grote groep Schotten zich bij de strijd aansloot, begonnen ze terug te vallen. Overal waar koning Edward keek, verloren zijn troepen de strijd.

 
Diagram van de slag bij Bannockburn-eerste dag. Vergelijk met...  


Schema van de slag bij Bannockburn-tweede dag.  

Edward II's ontsnapping

De graaf van Pembroke en sir Giles d'Argentan bewaakten de Engelse koning. Omdat de strijd nu verloren was, moesten ze de koning in veiligheid brengen. Ze leidden hem van het slagveld en naar Sterling Castle. Tegelijkertijd herkenden verschillende Schotten de koning en probeerden hem gevangen te nemen. De koning vocht hen af met zijn knots. Hij ontsnapte en reed naar Sterling Castle, een eindje verderop. Bij het kasteel liet Sir Philip Mowbray koning Edward niet binnen. Hij vertelde de koning dat hij het kasteel nu moest overgeven en dat de koning gevangen zou worden genomen. Maar Mowbray gaf Edward II een ridder om de koning en zijn gezelschap in veiligheid te brengen. Edward, met 500 van zijn cavalerie draaide richting Linlithgow. Sir James Douglas kreeg toestemming van Robert the Bruce om de Engelse koning te achtervolgen. Met een groep ruiters van Keith bleef Douglas dicht achter Edward terwijl hij naar het zuiden vluchtte. Terwijl hij de Engelse koning achtervolgde, kwamen Douglas en zijn mannen Sir Lawrence de Abernethy tegen die met 80 man op weg was om zich bij Edward te voegen bij Bannockburn. Toen hij ontdekte dat de koning de slag had verloren, sloten hij en zijn mannen zich aan bij Douglas in een poging Edward gevangen te nemen. De Engelsen probeerden hen te verleiden tot een gevecht bij Winchburg, maar Douglas bleef aan hun flank (zijde). Zelfs met Abernethy's mannen waren de Schotten niet sterk genoeg om het op te nemen tegen Edwards ridders. De achtervolging ging door tot Dunbar Castle. Loyaliteiten aan de grens waren erg onzeker in deze tijd. De lokale graaf had de kant van Edward gekozen. Dus mocht de koning ontsnappen in een boot terug naar Engeland met slechts een paar van zijn naaste volgelingen. De rest van zijn 500 ruiters moesten hun weg terug naar Engeland zo goed mogelijk vinden.

Een andere grote groep ridders van Edward ontsnapte naar Bothwell Castle. Daar werden ze verwelkomd door de kasteelcommandant, Walter Gilbertson. Maar Gilbertson wisselde al snel van kant en nam alle Engelsen gevangen. De rest van Edwards grote leger verspreidde zich in alle richtingen. In hun pogingen te ontsnappen aan de Schotse schildpadden, verdronken velen in de Bannockburn en de rivier de Forth. Een groot aantal werd gevangen genomen en later vrijgekocht. De Engelse bagage trein werd achtergelaten. Het zilver, goud en luxe die de edelen meenamen was alleen al een fortuin waard. Samen met het losgeld voor hun gevangenen bracht dit plotselinge rijkdom naar Schotland.

 

Historische betekenis

De oorlogen met Engeland waren nog steeds niet voorbij. Het zou nog 14 jaar duren voordat Schotland vrij was van Engelse overheersing. Maar voor de Schotten was de Slag bij Bannockburn een grote overwinning. Voor de slag werd Robert the Bruce door velen beschouwd als een usurpator (pretendent). Hij had slechts beperkte steun in Schotland. Na Bannockburn werd Robert the Bruce een nationale held. Hij had de steun van het grootste deel van Schotland. Maar zijn politieke rivalen in Schotland leden eronder. Misschien niemand meer dan de familie Comyn en aanhangers. Zowel John Comyn van Badenoch als Edward Comyn van Kilbride werden gedood bij Bannockburn. Met hen stierf elke hoop op een Engelse overwinning die deze familie aan de macht zou brengen.

De Engelse doden bij Bannockburn werden begraven met eerbewijzen volgens hun rang. Er werden er meer dan 500 teruggestuurd naar Engeland in ruil voor losgeld. En Schotse gevangenen in Engeland werden in ruil teruggegeven. Robert the Bruce's vrouw, dochter en zus werden teruggegeven. De grensoorlogen gingen door, maar van 1314 tot 1328 verschoof het zwaartepunt naar het noorden van Engeland. Het doel van alle invallen was om Edward II Robert the Bruce te laten erkennen als koning van Schotland. Ook voor Engeland om hun aanspraken op Schotland op te geven en hun onafhankelijkheid te erkennen. De Engelsen leerden hun les van Bannockburn. De Schotten blijkbaar niet. In de latere Slag bij Dupplin Moor en Halidon Hill bracht dezelfde tactiek die hen de overwinning bij Bannockburn bracht hen een nederlaag. William Mackenzie schreef: "Nooit ondergingen de wapens van Engeland zo'n complete ramp; nooit herhaalden de wapens van Schotland zo'n opmerkelijke prestatie."

 
Robert the Bruce door Pilkington Jackson, bij het Bannockburn Heritage Center.