Ondergang van het internationale systeem aan het einde van de Late Bronstijd

Regionaal bewijs

Anatolië

Elke belangrijke Anatolische site uit de voorafgaande late Bronstijd vertoont een vernietigingslaag. Het lijkt erop dat de beschaving zich pas na duizend jaar herstelde tot hetzelfde niveau als dat van de Hettieten. Hattusa, de Hettitische hoofdstad, werd verbrand en verlaten, en nooit meer opnieuw bewoond. Troje werd tenminste tweemaal verwoest, en daarna verlaten tot in de Romeinse tijd.

Cyprus

De plundering en verbranding van de plaatsen Enkomi, Kition en Sinda is wellicht tweemaal gebeurd, voordat zij werden verlaten. Oorspronkelijk zijn twee golven van verwoesting voorgesteld, ca. 1230 v. Chr. door de Zeevolkeren en ca. 1190 v. Chr. door Egeïsche vluchtelingen.

Syrië

Syrische vindplaatsen toonden eerder al het bewijs van handelsbetrekkingen met Egypte en de Egeïsche Zee in de Late Bronstijd. Bewijsmateriaal in Ugarit toont aan dat de verwoesting daar plaatsvond na de regering van Merenptah.

De laatste koning van Ugarit uit de Bronstijd, Ammurapi, was een tijdgenoot van de Hettitische koning Suppiluliuma II. De exacte data van zijn heerschappij zijn onbekend. Een brief van de koning is bewaard gebleven op een van de kleitabletten die gebakken zijn teruggevonden in de vuurzee bij de verwoesting van de stad. Ammurapi benadrukt de ernst van de crisis waarin veel staten in het Nabije Oosten verkeren door de invasie van de oprukkende Zeevolkeren in een dramatisch antwoord op een smeekbede om hulp van de koning van Alasiya (Cyprus):

Mijn vader, zie, de schepen van de vijand zijn gekomen; mijn steden(?) zijn verbrand en zij hebben slechte dingen in mijn land gedaan. Weet mijn vader niet dat al mijn troepen en strijdwagens(?) in het land van Hatti zijn, en al mijn schepen in het land van Lukka?...Zo is het land aan zichzelf overgeleverd. Moge mijn vader het weten: de zeven schepen van de vijand die hier kwamen, brachten ons veel schade toe.

Helaas voor Oegarit kwam er geen hulp en Oegarit werd aan het eind van de Bronstijd tot de grond toe afgebrand. Uit een spijkerschrifttablet dat in 1986 werd gevonden, blijkt dat Oegarit werd verwoest na de dood van Merneptah, omstreeks 1178 v. Chr.

Levant

Alle centra langs een kustroute van Gaza naar het noorden werden verwoest, en dertig jaar lang niet herbezet.

Griekenland

Geen van de Myceense paleizen uit de Late Bronstijd overleefde. De verwoesting was het grootst bij paleizen en versterkte plaatsen. Thebe was een van de vroegste voorbeelden hiervan. Het paleis werd tussen 1300 en 1200 v. Chr. herhaaldelijk geplunderd. Uiteindelijk werd het door brand verwoest.

Op vele andere plaatsen is het volkomen onduidelijk wat er gebeurd is. Het is duidelijk dat Athene tijdens de ineenstorting van de Bronstijd een belangrijk verval kende. Er is geen bewijs van enige significante vernietiging op deze site. Vestingwerken op deze site wijzen op angst voor de neergang van Athene. Het is mogelijk dat het verlaten van Athene geen gewelddadige aangelegenheid was en dat er andere oorzaken zijn gesuggereerd.

De Peloponnesos was verreweg het zwaarst getroffen in Griekenland. Tot 90% van de kleine sites in de regio werden verlaten, wat wijst op een grote ontvolking in de regio. Ook hier is het, zoals bij veel van de verwoeste plaatsen in Griekenland, onduidelijk hoe deze verwoesting tot stand is gekomen. De stad Mycene bijvoorbeeld werd aanvankelijk verwoest door een aardbeving in 1250 v. Chr. zoals blijkt uit de aanwezigheid van verpletterde lichamen begraven in ingestorte gebouwen. De stad werd echter herbouwd om in 1190 v. Chr. te worden verwoest als gevolg van een reeks grote branden. Robert Drews heeft gesuggereerd dat de branden het gevolg zouden kunnen zijn van een aanval op de site en het paleis. Dit wordt ontkend door Eric Cline, die wijst op het gebrek aan archeologisch bewijs voor een aanval.

We zien een soortgelijke situatie in Tiryns in 1200 v. Chr. toen een aardbeving een groot deel van de stad verwoestte, met inbegrip van het paleis. Het is echter waarschijnlijk dat de stad na de aardbeving nog enige tijd bewoond is gebleven. Bijgevolg is men het er algemeen over eens dat aardbevingen Mycene of Tiryns niet voorgoed hebben verwoest omdat de fysieke vernietiging de ineenstorting niet volledig kan verklaren. De oorzaak van het voortdurende verval van deze plaatsen zou het milieu kunnen zijn. In het bijzonder was er een gebrek aan zelf verbouwd voedsel. Paleizen waren belangrijk voor het beheer en de opslag van ingevoerde levensmiddelen. Hun vernietiging verergerde de meer cruciale factor van voedselschaarste. Het belang van de handel wordt verder ondersteund door het ontbreken van enig bewijs voor gewelddadig of plotseling verval in Mycene.

De verwoesting van Pylos door brand rond 1180 wijst op een gewelddadige verwoesting van de stad. Er zijn aanwijzingen dat Pylos een aanval over zee verwachtte met tabletten in Pylos die het hebben over "wachters die de kust bewaken". De tabletten geven geen context over wat er in de gaten werd gehouden en waarom. Ongeacht wat de dreiging van de zee was, het heeft waarschijnlijk een rol gespeeld in de neergang. Het zou de handel hebben belemmerd en misschien ook de import van vitaal voedsel.

De ineenstorting van de Bronstijd markeerde het begin van een periode die de Griekse Donkere Eeuwen wordt genoemd en die meer dan 400 jaar heeft geduurd. De bezetting van sommige steden, zoals Athene, ging wel door, maar hun bestaan was van een heel andere aard. Zij hadden een meer lokale invloedssfeer, beperkte handel en een verarmde cultuur. Het duurde eeuwen voordat Griekenland weer hersteld was.

Mesopotamië

Verscheidene steden werden verwoest, Assyrië verloor noordwestelijke steden die door Tiglath-Pileser I na zijn koningschap werden heroverd. De controle over de Babylonische en Assyrische gebieden reikte nauwelijks verder dan de stadsgrenzen. Babylon werd geplunderd door de Elamieten.

Egypte

Na schijnbaar enige tijd te hebben overleefd, stortte het Egyptische Rijk in het midden van de twaalfde eeuw v. Chr. in (tijdens de regering van Ramesses VI). Dit leidde tot de Derde Tussentijd, d.w.z. de niet-dynastie.

Conclusie

Robert Drews beschrijft de ineenstorting als "de ergste ramp in de antieke geschiedenis, nog rampzaliger dan de ineenstorting van het West-Romeinse Rijk". Een aantal mensen heeft gesproken over de culturele herinneringen aan de ramp als verhalen over een "verloren gouden eeuw". Hesiod bijvoorbeeld sprak over de tijdperken van goud, zilver en brons, die door het tijdperk van de helden gescheiden waren van de moderne harde en wrede wereld van het ijzeren tijdperk.

Mogelijke oorzaken van instorting

Het was een periode die gepaard ging met de ineenstorting van het centrale gezag, een ontvolking, vooral van de stedelijke gebieden, het verlies van het alfabetisme in Anatolië en de Egeïsche Zee, en de beperking daarvan elders, het verdwijnen van de gevestigde patronen van internationale handel over lange afstand, en een steeds venijniger strijd om de macht.

Er zijn verschillende theorieën naar voren gebracht om de situatie van instorting te verklaren, waarvan vele met elkaar verenigbaar zijn.

Vulkanen

De uitbarsting van Hekla 3 vond rond deze tijd plaats, en wordt door Egyptologen en Britse archeologen gedateerd op 1159 v. Chr.

Aardbevingen

Aardbevingen hebben de neiging zich in opeenvolgingen of "stormen" voor te doen, waarbij een zware aardbeving van meer dan 6,5 op de magnitudeschaal van Richter latere aardbevingen langs de verzwakte breuklijn kan uitlokken. Wanneer een kaart van het voorkomen van aardbevingen wordt gelegd op een kaart van de in de late bronstijd verwoeste vindplaatsen, blijkt er een zeer nauw verband te bestaan.

Migraties en invallen

Tot de bewijzen behoren de wijdverbreide vondsten van zwaarden van het Naue II-type (afkomstig uit Zuidoost-Europa) in de hele regio, en Egyptische verslagen over invasies van "noorderlingen uit alle landen". In de correspondentie van Ugarit uit die tijd wordt melding gemaakt van invasies door stammen van onder meer de mysterieuze Zeevolkeren. Evenzo wordt in de laatste Lineair B documenten in de Egeïsche Zee (daterend van vlak voor de ineenstorting) melding gemaakt van een grote toename van piraterij, slavenroof en andere aanvallen, vooral rond Anatolië. De latere forten langs de Libische kust, die na de regering van Ramesses II door de Egyptenaren werden gebouwd en onderhouden, werden gebouwd om de rooftochten te beperken.

Deze theorie wordt versterkt door het feit dat de ineenstorting samenvalt met het verschijnen in de regio van vele nieuwe etnische groepen. Indo-Europese stammen zoals de Phrygiërs, Thraciërs, Macedoniërs en Dorische Grieken schijnen in deze tijd te zijn aangekomen - mogelijk uit het noorden. Er schijnt ook een wijdverbreide migratie van de Arameeërs te zijn geweest - mogelijk uit het zuidoosten.

Uiteindelijke redenen voor deze migraties zouden droogte, ontwikkelingen in oorlogvoering/wapentuig, aardbevingen of andere natuurrampen kunnen zijn. Dit betekent dat de migratietheorie niet onverenigbaar is met de andere theorieën die hier zijn genoemd.

IJzerbewerking

De ineenstorting van de Bronstijd kan worden gezien in de context van een technologische geschiedenis waarin de ijzerbewerkingstechnologie zich langzaam maar relatief ononderbroken in de regio verspreidde, te beginnen met een vroegtijdige ijzerbewerking in het huidige Bulgarije en Roemenië in de 13e en 12e eeuw v. Chr. Leonard R. Palmer suggereerde dat ijzer, hoewel inferieur aan bronzen wapens, in overvloed voorhanden was, waardoor grotere legers van ijzergebruikers de kleinere legers van bronsgebruikende strijdwagens konden overweldigen.

Het lijkt er nu op dat door de onderbreking van de lange-afstandshandel de aanvoer van tin werd afgesneden, waardoor het onmogelijk werd brons te maken. Oudere werktuigen werden gerecycleerd en daarna werden ijzeren vervangingsmiddelen gebruikt.

Droogte

Droogte had gemakkelijk sociaal-economische problemen kunnen bespoedigen of versnellen en tot oorlogen kunnen leiden. Meer recent heeft Brian Fagan aangetoond hoe de omlegging van stormen in het midden van de winter, van de Atlantische Oceaan naar het noorden van de Pyreneeën en de Alpen, die nattere omstandigheden in Midden-Europa brachten maar droogte in het oostelijke Middellandse-Zeegebied, in verband werd gebracht met de ineenstorting van de Late Bronstijd.

Veranderingen in oorlogvoering

Robert Drews betoogt dat de massale infanterie gebruik maakte van nieuw ontwikkelde wapens en bepantsering. ^192ff Gegoten in plaats van gesmede speerpunten en lange zwaarden, een revolutionair snij-en-steek wapen, en speren werden gebruikt. Het verschijnen van bronsgieterijen suggereert "dat de massaproductie van bronzen artefacten plotseling belangrijk werd in de Egeïsche Zee". Homerus gebruikt bijvoorbeeld "speren" als een virtueel synoniem voor "krijger", wat het blijvende belang van de speer in de strijd suggereert.

Zulk nieuw wapentuig, gebruikt door een proto-hopliet model van infanterie dat in staat was om aanvallen van massale strijdwagens te weerstaan, zou staten destabiliseren die gebaseerd waren op het gebruik van strijdwagens door de heersende klasse. Dit veroorzaakte een abrupte sociale ineenstorting, omdat rovers en/of huurlingen van de infanterie de steden begonnen te veroveren, te plunderen en in brand te steken.

Algemene instorting van systemen

Een algemene ineenstorting van systemen is naar voren gebracht als een verklaring voor de omkeringen in cultuur. Deze theorie doet de vraag rijzen of deze ineenstorting de oorzaak of het gevolg was van de ineenstorting van de Bronstijd waarover hier wordt gesproken.

In het Midden-Oosten kan een combinatie van factoren - waaronder bevolkingsgroei, bodemverarming, droogte, wapens van gegoten brons en ijzerproductietechnologieën - de relatieve prijs van wapens (in vergelijking met landbouwgrond) op een niveau hebben gebracht dat onhoudbaar was voor traditionele krijgersaristocratieën. In complexe samenlevingen die steeds kwetsbaarder werden, kan deze combinatie van factoren tot de ineenstorting hebben bijgedragen.

De kritieke gebreken van de late Bronstijd zijn de centralisatie, specialisatie, complexiteit en topzware politieke structuur. Deze gebreken openbaarden zich vervolgens door opstanden, overlopen, demografische crises (overbevolking), en oorlogen tussen staten. Andere factoren die de kwetsbare koninkrijken steeds meer onder druk kunnen hebben gezet zijn de agressie van de "Zeevolkeren", het effect van piraten op de zeehandel, droogte, mislukte oogsten en hongersnood.