Slag om Stalingrad | werd uitgevochten tijdens de Tweede Wereldoorlog

Achtergrond

In het voorjaar van 1942 had de Duitse operatie Barbarossa de Sovjet-Unie niet verslagen. De oorlog ging nog steeds goed voor de Duitsers: het U-bootoffensief in de Atlantische Oceaan was zeer succesvol geweest en Rommel had net Tobroek veroverd.

In het oosten hadden zij land veroverd, waaronder Leningrad in het noorden en Rostov aan de Don in het zuiden. Er waren een aantal plaatsen waar Sovjetaanvallen de Duitsers hadden teruggedrongen (ten noordwesten van Moskou en ten zuiden van Charkov), maar dit vormde geen bedreiging voor de Duitsers. Hitler was ervan overtuigd dat hij het Rode Leger na de winter van 1941 kon verslaan. Hoewel Legergroep Centrum de vorige winter bij Moskou zware verliezen had geleden, had 65% van zijn infanterie niet gevochten en was uitgerust en van nieuwe uitrusting voorzien. Legergroepen Noord en Zuid hadden het in de winter ook niet moeilijk gehad. Stalin verwachtte dat de Duitse zomeraanvallen opnieuw op Moskou gericht zouden zijn.

De Duitsers besloten dat hun zomercampagne in 1942 gericht zou zijn op de zuidelijke delen van de Sovjet-Unie. De Duitsers wilden de industrieën van Stalingrad vernietigen. De Duitsers wilden ook de Volga rivier blokkeren. De rivier was een route tussen de Kaspische Zee en Noord-Rusland. Het veroveren van de rivier zou het voor de Sovjets moeilijk maken om de rivier te gebruiken voor het vervoer van goederen.

De Duitse operaties waren aanvankelijk zeer succesvol. Op 23 juli 1942 veranderde Hitler de doelen voor de aanval van 1942. Hij maakte de bezetting van Stalingrad tot een van de doelen. De stad was belangrijk, omdat ze genoemd was naar Stalin, de leider van de Sovjet-Unie. De Duitsers dachten dat als zij Stalingrad veroverden, dit het noordelijke en westelijke deel van de Duitse legers zou helpen om Bakoe aan te vallen. De Duitsers wilden Bakoe innemen omdat het veel olie had.

De Sovjets waren op de hoogte van het Duitse aanvalsplan. De Sovjets gaven het bevel dat iedereen die sterk genoeg was om een geweer vast te houden, ten strijde moest worden getrokken.

 

Aanval op Stalingrad

Op 23 augustus bereikte het 6de Leger de rand van Stalingrad. Ze volgden het 62e en 64e Leger, die terug de stad in waren getrokken. Kleist zei later na de oorlog:

De verovering van Stalingrad was [een plaats] waar we een aanval konden blokkeren...van Russische troepen die uit het oosten kwamen.

De Sovjets waren voldoende op de hoogte van de Duitse aanval om al het graan, vee en treinwagons van de stad over de Wolga te verplaatsen. Maar de meeste burgerbewoners bleven in de stad. Zelfs voor de Duitse aanval had de stad gebrek aan voedsel. Door de luchtaanvallen van de Luftwaffe konden de Sovjets de rivier de Wolga niet gebruiken om voorraden naar de stad te brengen. Tussen 25 en 31 juli werden 32 Sovjetschepen tot zinken gebracht in de rivier de Wolga.

De slag begon met de zware bombardementen op de stad door Luftflotte 4. Er werd 1.000 ton aan bommen afgeworpen. Een groot deel van de stad veranderde in puin. Sommige fabrieken bleven goederen produceren.

Stalin verplaatste troepen naar de oostelijke oever van de Wolga. Alle reguliere veerboten werden door de Luftwaffe vernietigd. De Luftwaffe viel ook troepenschepen aan. Veel burgers werden uit de stad verplaatst over de Volga. Stalin verhinderde dat de meeste burgers de stad verlieten omdat hij dacht dat de Sovjetlegers dan harder zouden vechten. Burgers, waaronder vrouwen en kinderen, moesten loopgraven graven. Massale Duitse bombardementen op 23 augustus veroorzaakten een vuurstorm. Het kostte duizenden het leven en veranderde Stalingrad in puin en ruïnes. Tussen 23 en 26 augustus werden 955 mensen gedood en nog eens 1.181 gewond door de bombardementen.

De Sovjetluchtmacht, de Voenno-Vozdushnye Sily (VVS), werd vernietigd door de Luftwaffe. De Sovjets verloren tussen 23 en 31 augustus 201 vliegtuigen. In augustus brachten ze nog eens 100 vliegtuigen binnen. Eind september bleven de Sovjets nieuwe vliegtuigen naar Stalingrad brengen, maar die werden door de Duitsers vernietigd.

De stad werd korte tijd verdedigd door het 1077th Anti-Aircraft Regiment, een volledig vrouwelijk regiment dat dankzij hun enorme vuurkracht een hele Duitse divisie kon tegenhouden. De Duitsers werden uiteindelijk overrompeld en gedood, maar waren geschokt toen ze ontdekten dat ze de hele tijd werden tegengehouden door jonge vrouwen die net van de middelbare school leken te komen. Tijdens de strijd organiseerde de NKVD "Arbeidersmilities" die vaak zonder geweren de strijd in werden gestuurd.

Eind augustus had Legergroep Zuid (B) de Wolga bereikt. Op 1 september konden de Sovjets hun troepen in Stalingrad alleen bevoorraden door de Volga over te steken onder voortdurende bombardementen van artillerie en vliegtuigen.

Op 5 september organiseerden het 24e en 66e Leger van de Sovjet-Unie een aanval op het XIV Panzerkorps. De Luftwaffe hielp de aanval te stoppen door Sovjet artillerie en soldaten aan te vallen. De Sovjets moesten zich terugtrekken. Van de 120 tanks die de Sovjets de strijd in hadden gestuurd, gingen er 30 verloren door luchtaanvallen.

De Sovjets werden steeds aangevallen door de Luftwaffe. Op 18 september vielen de Sovjet 1e Garde en het 24e Leger VIII Legerkorps aan. VIII. Fliegerkorps stuurde Stuka duikbommenwerpers om te voorkomen dat de Sovjets oprukten. De Sovjetaanval werd gestopt. De Stuka's vernietigden 41 van de 106 Sovjettanks die die ochtend waren vernietigd. Duitse Bf 109's vernietigden 77 Sovjetvliegtuigen. In de verwoeste stad gebruikten de Sovjet 62ste en 64ste legers, waaronder de Sovjet 13de Garde Geweer Divisie, huizen en fabrieken om zich in te verbergen.

De gevechten in de stad waren zeer gewelddadig. Stalins bevel nr. 227 van 27 juli 1942 bepaalde dat alle commandanten die zich ongevraagd terugtrokken voor een militair tribunaal moesten verschijnen.^84-5 "Geen stap terug!" was de slogan. De Duitsers die Stalingrad aanvielen hadden veel doden en gewonden.

Duitsland bereikt de Wolga

Na drie maanden van langzame opmars bereikte de Wermacht eindelijk de oevers van de rivier. De Duitsers veroverden 90% van de verwoeste stad en verdeelden de Sovjettroepen in twee delen. IJs op de Volga maakte het voor de Sovjets onmogelijk om per boot voorraden aan te voeren.

 
Duitse troepen in Stalingrad  


Oktober 1942: Duitse officier met een Russisch PPSh-41 machinepistool in het puin van de Barrikady-fabriek. Veel Duitse soldaten namen Russische wapens, omdat die beter waren voor gevechten op korte afstand.  


Sovjets bereiden zich voor op een Duitse aanval in de voorsteden van Stalingrad  


De Duitse opmars naar Stalingrad tussen 24 juli en 18 november  

Sovjet tegenoffensieven

De Duitse troepen waren in de winter van 1942 niet gevechtsklaar. De Stavka deed een aantal aanvallen tussen 19 november 1942 en 2 februari 1943. Met deze operaties begon de Wintercampagne van 1942-1943 (19 november 1942 - 3 maart 1943), waarbij 15 legers betrokken waren.

Operatie Uranus: het Sovjet-offensief

In de herfst verzamelden de Sovjetgeneraals Georgij Zjoekov en Aleksandr Vasilevski hun soldaten in het noorden en zuiden van de stad. De noordkant werd verdedigd door Hongaarse en Roemeense troepen. De Don rivier was door de Duitsers nooit goed verdedigd. Het Sovjetplan was om de Duitse troepen in de regio Stalingrad aan te vallen en te omsingelen.

De operatie kreeg de codenaam "Uran". Het begon met Operatie Mars, gericht op Legergroep Centrum.

Op 19 november 1942 lanceerde het Rode Leger Operatie Uranus. De aanvallende Sovjet-eenheden onder leiding van generaal Nikolaj Vatoetin bestonden uit drie legers. Dit omvatte in totaal 18 infanteriedivisies, acht tankbrigades, twee gemotoriseerde brigades, zes cavaleriedivisies en één antitankbrigade. De Sovjets schoven voorbij het Roemeense Derde Leger. De reactie van de Wehrmacht was ongeorganiseerd. Slecht weer verhinderde luchtaanvallen op de Sovjets.

Op 20 november werd ten zuiden van Stalingrad een tweede Sovjetoffensief (twee legers) ingezet tegen het Roemeense 4e Legerkorps. De Roemenen werden onder de voet gelopen door grote aantallen tanks. De Sovjettroepen trokken naar het westen en maakten een ring rond Stalingrad.

 
De Sovjet-tegenaanval bij Stalingrad  


Sovjetsoldaten vallen een huis aan, februari 1943  

Zesde leger omsingeld

Ongeveer 265.000 Duitse, Roemeense en Italiaanse soldaten, het 369e (Kroatische) versterkte infanterieregiment en andere troepen, waaronder 40.000 Sovjetvrijwilligers die voor de Duitsers vochten, werden omsingeld. Op 19 november 1942 waren er 210.000 Duitsers. Er waren ook ongeveer 10.000 Sovjetburgers en enkele duizenden Sovjetsoldaten die de Duitsers tijdens de strijd gevangen hadden genomen. Niet het hele 6de Leger was ingesloten; 50.000 waren niet omsingeld. Van de 210.000 omsingelde Duitsers bleven er 10.000 vechten, 105.000 gaven zich over, 35.000 vertrokken per vliegtuig en de resterende 60.000 stierven.

Het Rode Leger vormde twee defensieve groepen. Veldmaarschalk Erich von Manstein zei tegen Hitler dat hij het 6e leger niet moest bevelen uit te breken. Manstein dacht dat hij de Sovjettroepen kon doorbreken en het 6e leger kon bevrijden.^p451 Na 1945 zei Manstein tegen Hitler dat het 6e leger moest uitbreken. De Amerikaanse historicus Gerhard Weinberg zei dat Manstein loog.^p1045

Manstein kreeg de opdracht Stalingrad aan te vallen in Operatie Winterstorm (Unternehmen Wintergewitter). Hij dacht dat deze aanval kon slagen als het 6e leger via de lucht werd bevoorraad.

Adolf Hitler had op 30 september 1942 gezegd dat het Duitse leger de stad nooit zou verlaten. Tijdens een vergadering kort nadat de Sovjets een ring rond de Duitsers hadden gevormd, wilden de Duitse legerleiders proberen te ontsnappen naar het westen van de Don. Hitler dacht dat de Luftwaffe het 6e leger van een "luchtbrug" kon voorzien. Hierdoor zouden de Duitsers in de stad kunnen vechten terwijl een nieuwe troepenmacht werd samengesteld. Een soortgelijk plan was een jaar eerder gebruikt bij de Demyansk Pocket.

De directeur van Luftflotte 4, Wolfram von Richthofen, probeerde deze beslissing tegen te houden. De troepen van het 6de Leger waren bijna twee keer zo groot als een reguliere Duitse legereenheid, plus er zat ook nog een korps van het 4de Panzer Leger vast in de stad. De maximale 117,5 short tons (106,6 ton) die ze per dag konden leveren, was veel minder dan de minimaal benodigde 800 short tons (730 ton).

Naast het beperkte aantal Junkers Ju 52 vliegtuigen gebruikten de Duitsers andere vliegtuigen zoals de Heinkel He 177 . Generaal Richthofen vertelde Manstein op 27 november dat de Luftwaffe geen 300 ton per dag door de lucht kon leveren. Manstein zag nu de problemen van een bevoorrading door de lucht. De volgende dag maakte hij een rapport waarin stond dat bevoorrading door de lucht onmogelijk zou zijn. Hij zei dat het Zesde Leger moest proberen te ontsnappen. Hij zei dat het opgeven van Stalingrad een moeilijk verlies zou zijn, maar dat het het Zesde Leger intact zou houden. Hitler zei dat het Zesde Leger in Stalingrad moest blijven en dat de luchtmacht het zou bevoorraden totdat de Duitsers de Sovjets konden aanvallen.

De Luftwaffe kon gemiddeld 94 short tons (85 ton) voorraden per dag afleveren. De meest succesvolle dag, 19 december, leverde 289 short tons (262 ton) aan voorraden in 154 vluchten. In het begin van de operatie werd meer brandstof dan voedsel en munitie verscheept, omdat de Duitsers dachten dat ze uit de stad konden ontsnappen. Transportvliegtuigen vlogen ook zieke of gewonde mannen uit de stad. De Duitse aanval bereikte het 6e leger niet. De luchtbevoorradingsoperatie ging door. Het 6de Leger verhongerde langzaam. 160 Duitse transportvliegtuigen werden vernietigd en 328 werden zwaar beschadigd. Ongeveer 266 Junkers Ju 52's werden vernietigd.

 
Duitse doden in de stad  


Het centrum van Stalingrad na de bevrijding  


Roemeense troepen bij Stalingrad  

Eindstadia

Operatie Winterstorm

Sovjettroepen groepeerden zich rond Stalingrad. Gewelddadige gevechten om de Duitsers aan te vallen begonnen. Operatie Winterstorm (Operatie Wintergewitter), de Duitse poging om het ingesloten leger vanuit het zuiden te redden, was aanvankelijk succesvol. Op 19 december was het Duitse leger tot op 48 km van de posities van het Zesde Leger opgerukt. Sommige Duitse officieren vroegen Paulus tegen Hitlers orders in te gaan en te proberen uit Stalingrad te ontsnappen. Paulus weigerde. Op 23 december moesten de troepen van Manstein zich verdedigen tegen nieuwe Sovjetaanvallen.

Operatie Kleine Saturnus

Op 16 december lanceerden de Sovjets Operatie Kleine Saturnus. Zij probeerden een gat te slaan in het Axis-leger (voornamelijk Italianen) aan de Don en Rostov te veroveren. De Duitsers zetten een verdediging op van kleine eenheden. 15 Sovjetdivisies, ondersteund door minstens 100 tanks, vielen de Italiaanse Cosseria- en Ravenna-divisies aan. De Sovjets kwamen nooit in de buurt van Rostov door de Italiaanse verdediging.

De Duitse poging om door te breken naar Stalingrad werd gestopt en Legergroep A moest terugkomen uit de Kaukasus.

Het 6de Leger kon niet langer hopen te ontsnappen. Het 6de Leger had niet genoeg brandstof. Bovendien vonden de Duitse soldaten het erg moeilijk om te voet door de Sovjetlinies te breken in de koude winterse omstandigheden.

Sovjetoverwinning

De Duitsers trokken zich terug uit de buitenwijken van Stalingrad naar de stad zelf. Het verlies van de twee vliegvelden, in Pitomnik op 16 januari 1943 en Gumrak in de nacht van 21 op 22 januari, betekende het einde van de luchtaanvoer en het wegvliegen van de gewonden. De derde en laatste baan was bij de vliegschool van Stalingradskaja, waar in de nacht van 22 op 23 januari de laatste landingen en opstijgingen plaatsvonden. Daarna waren er geen landingen meer, behalve voor droppings van munitie en voedsel.

De Duitsers waren nu niet alleen uitgehongerd, maar zaten ook zonder munitie. Ze bleven vechten omdat ze dachten dat de Sovjets alle Duitsers die zich overgaven zouden executeren. Een Sovjetgroep (majoor Aleksandr Smyslov, kapitein Nikolaj Dyatlenko en een trompettist) deed Paulus een aanbod: als hij zich binnen 24 uur zou overgeven, zou hij de garantie krijgen dat alle gevangenen veilig zouden zijn, dat de zieken en gewonden medische zorg zouden krijgen, dat de gevangenen hun persoonlijke bezittingen zouden mogen houden, dat hij voedselrantsoenen zou krijgen en dat hij na de oorlog naar elk gewenst land zou worden gestuurd. Paulus kreeg van Hitler het bevel zich niet over te geven, dus reageerde hij niet.

Op 30 januari 1943, de 10e verjaardag van het aan de macht komen van Hitler, zei Goebbels: "De heroïsche strijd van onze soldaten aan de Wolga moet een waarschuwing zijn voor iedereen...". Ook op die dag bevorderde Hitler Paulus tot Generalfeldmarschall. Aangezien geen enkele Duitse veldmaarschalk ooit gevangen was genomen, ging Hitler ervan uit dat Paulus door zou vechten of zelfmoord zou plegen.

De volgende dag werd de zuidelijke groep in Stalingrad verslagen door de Sovjets. Sovjettroepen bereikten de ingang van het Duitse hoofdkwartier. Generaal Schmidt gaf het hoofdkwartier over. Paulus zei dat hij zich niet had overgegeven en weigerde de resterende Duitse troepen het bevel te geven zich over te geven.

Vier Sovjetlegers vielen de resterende noordelijke groep aan. Op 2 februari gaf generaal Strecker zich over. Ongeveer 91.000 vermoeide, zieke, gewonde en uitgehongerde gevangenen werden meegenomen, waaronder 3.000 Roemenen (de overlevenden van de 20e Infanteriedivisie, 1e Cavaleriedivisie en "Col. Voicu" Detachement). Onder de gevangenen bevonden zich 22 generaals. Hitler was boos en zei dat Paulus zichzelf had moeten doden, maar in plaats daarvan "gaat hij liever naar Moskou". Paulus was rooms-katholiek en deed dat dus niet.

 
759.560 Sovjet-personeelsleden kregen deze medaille voor de verdediging van Stalingrad vanaf 22 december 1942.  


Generalfeldmarschall Friedrich Paulus (links), met zijn chef-staf, Generalleutnant Arthur Schmidt (midden) en zijn adjudant, Wilhelm Adam (rechts), na hun overgave.  


Sovjetoverwinning (in blauw) tijdens operatie Little Saturn  

Nasleep

Het Duitse publiek werd pas eind januari 1943 officieel op de hoogte gesteld van het verlies, hoewel de positieve berichten in de media in de weken voor de aankondiging waren gestopt. Stalingrad was de eerste keer dat de nazi-regering publiekelijk een mislukking in haar oorlogsinspanning toegaf. Het was een grote nederlaag waarbij de Duitse verliezen bijna gelijk waren aan die van de Sovjets. Eerder waren de verliezen van de Sovjet-Unie over het algemeen drie keer zo hoog als die van de Duitsers. Op 31 januari speelde de Duitse staatsradio het deel Adagio uit de Zevende Symfonie van Anton Bruckner, gevolgd door de aankondiging van de nederlaag bij Stalingrad.

Op 18 februari hield minister van Propaganda Joseph Goebbels in Berlijn de Sportpalast-toespraak, waarin hij de Duitsers aanmoedigde een totale oorlog te accepteren.

Van de bijna 110.000 Duitse gevangenen in Stalingrad keerden er slechts ongeveer 6.000 terug. Zij werden naar gevangenkampen gestuurd en later naar werkkampen in de hele Sovjet-Unie. Ongeveer 35.000 werden uiteindelijk op transport gesteld, waarvan er 17.000 het niet overleefden. Sommigen werden in de stad gehouden om te helpen bij de wederopbouw.

Sommige hoge officieren werden naar Moskou gebracht en gebruikt voor propagandadoeleinden. Sommigen van hen sloten zich aan bij het Nationaal Comité voor een Vrij Duitsland. Sommigen, waaronder Paulus, ondertekenden anti-Hitler verklaringen die werden uitgezonden naar de Duitse troepen. Paulus getuigde voor de aanklager tijdens de processen van Neurenberg. Hij bleef tot 1952 in de Sovjet-Unie en verhuisde toen naar Dresden in Oost-Duitsland. Generaal Walther von Seydlitz-Kurzbach bood aan een anti-Hitler leger op te richten uit de overlevenden van Stalingrad, maar de Sovjets accepteerden dit niet. Pas in 1955 werden de laatste van de 5-6.000 overlevenden gerepatrieerd (naar West-Duitsland).

 
Op deze propagandafoto neemt een soldaat van het Rode Leger een Duitse soldaat gevangen.  

Overige informatie

Slagorde

Tijdens de verdediging van Stalingrad gebruikte het Rode Leger zes legers (8e, 28e, 51e, 57e, 62e en 64e leger) in en rond de stad. Bij de definitieve aanval op de Duitsers werden nog eens negen legers ingezet. De negen legers die voor de slotaanval werden ingezet, waren het 24e Leger, 65e Leger, 66e Leger en 16e Luchtleger vanuit het noorden als onderdeel van het Don Front offensief en het 1e Waakzaamheidsleger, 5e Tank, 21e Leger, 2e Luchtleger en 17e Luchtleger vanuit het zuiden als onderdeel van het Sovjet Zuidwestelijke Front.

Slachtoffers

Het tellen van het aantal doden en gewonden in de slag om Stalingrad is moeilijk. Eén manier is om alleen de gevechten binnen de stad en de voorsteden te tellen. Een andere manier van tellen is het tellen van alle gevechten aan het zuidelijke deel van het Sovjet-Duitse front van het voorjaar van 1942 tot de winter van 1943. Verschillende geleerden hebben verschillende schattingen gemaakt, afhankelijk van hoe breed je de strijd beschouwt.

De As had 500.000 tot 850.000 slachtoffers (gedood, gewond, gevangen) onder alle takken van de Duitse strijdkrachten en haar bondgenoten en slechts 5-6.000 keerden terug naar Duitsland in 1955. De rest van de krijgsgevangenen stierf in Sovjet-gevangenschap.

Op 2 februari 1943 stopten de gevechten van de As-troepen in Stalingrad. Van de 91.000 gevangenen die de Sovjets namen, waren er 3.000 Roemeens.

Het Rode Leger had een totaal van 1.129.619 slachtoffers; 478.741 mannen gedood of vermist en 650.878 gewond. Deze aantallen betreffen de hele Don-regio; in de stad zelf werden 750.000 mannen gedood, gevangen genomen of gewond.

Tussen de 25.000 en 40.000 Sovjetburgers stierven in Stalingrad en zijn voorsteden tijdens één week van luchtbombardementen door Luftflotte 4 toen het Duitse 4e Panzer en 6e Leger de stad naderden; het totale aantal burgers dat in de gebieden buiten de stad werd gedood, is onbekend.

In totaal vielen tijdens de slag naar schatting 1,7 tot 2 miljoen slachtoffers onder de As en de Sovjet-Unie, waardoor het mogelijk de bloedigste slag in de hele menselijke geschiedenis was.

Omvang van de strijd

In het oorspronkelijke plan van 1942 was de bezetting van Stalingrad geen doel geweest. Op basis van de militaire successen van de Duitsers in de eerste maand van de aanvallen besloot Hitler de militaire doelen uit te breiden. Hitler dacht dat de Sovjettroepen aan de overkant van de Don zwak waren. De nieuwe doelen omvatten Stalingrad en zelfs de verovering van de Wolga.

Toen de legers in de stad begonnen te vechten, vonden beide partijen het belangrijk om te winnen. De Duitsers stuurden veel troepen de stad in. Dit betekende dat hun kant de rivier de Don en de Sovjetbruggen niet onder controle had. De Duitse kant boekte gestage vooruitgang in de gevechten en hield uiteindelijk ongeveer 90% van de stad in handen.

De Duitse focus op de stad zorgde ervoor dat ze niet dachten aan de zwakte van hun verdediging langs de Don en de enorme opbouw van Sovjettroepen aan hun zijden. Na de Sovjetdoorbraak waren de Duitsers zeer ongeorganiseerd. Het 6de Leger werd uiteindelijk op tijd gereorganiseerd voor de Slag om Koersk, maar bestond voornamelijk uit nieuwe soldaten en was nooit meer zo sterk als het ooit was geweest.

Duitsland faalde bij Stalingrad omdat ze de doelen uitbreidden in de tweede helft van juli. Na een maand van succes begonnen de Duitsers te geloven dat ze de slag konden winnen. Hitler bestelde te veel doelen en hij dacht niet dat de Sovjetreserves zo sterk waren als ze waren. Ten zuiden van Stalingrad probeerde Legergroep A de olievelden te veroveren. Daarna werden de doelen uitgebreid tot de hele Zwarte Zeekust.

Stalingrad was een keerpunt in de oorlog. Het toonde ook de discipline en vastberadenheid van zowel de Duitse Wehrmacht als het Rode Leger van de Sovjet-Unie. De Sovjets verdedigden Stalingrad eerst tegen een sterke Duitse aanval. Nieuw aangekomen Sovjetsoldaten stierven vaak in minder dan een dag. Sovjet-officieren stierven vaak in drie dagen.

Historici hebben gesproken over hoeveel terreur er heerste in het Rode Leger. Beevor wees op de moed van de Sovjetsoldaten. Richard Overy zegt dat sommige mensen denken dat in de "zomer van 1942 het Sovjetleger vocht omdat het gedwongen werd te vechten," maar hij zegt dat dit niet waar is Een historicus sprak met Sovjetveteranen over terreur aan het Oostfront. Veel soldaten zeiden dat ze opgelucht waren over het bevel om niet terug te trekken. Infanterist Lev Lvovitsj zei dat hij zich beter voelde.

Voor de heldenmoed van de Sovjet-verdedigers van Stalingrad kreeg de stad in 1945 de titel Heldenstad. Vierentwintig jaar na de slag, in oktober 1967, werd een monument, The Motherland Calls, gebouwd op Mamayev Kurgan, de heuvel die over de stad uitkijkt. De heuvel was vroeger eigenlijk veel groter, maar was afgeplat door voortdurend artillerievuur. Het standbeeld maakt deel uit van een oorlogsmonument met ruïnes van de slag. De graansilo en het huis van Pavlov kunnen nog steeds worden bezocht.

Veel vrouwen vochten aan de kant van de Sovjets, of lagen onder vuur. Aan het begin van de strijd waren er 75.000 vrouwen en meisjes uit de omgeving van Stalingrad die een militaire of medische opleiding hadden voltooid, en die allemaal in de strijd zouden dienen. Vrouwen bemande een groot deel van de luchtafweerbatterijen die niet alleen de Luftwaffe maar ook de Duitse tanks bestreden. Sovjet-verpleegsters behandelden niet alleen gewonde mannen onder vuur, maar brachten gewonde soldaten onder vijandelijk vuur terug naar de ziekenhuizen. Veel van de Sovjet draadloze en telefoonoperators waren vrouwen die vaak zwaar gewond raakten en stierven. Hoewel vrouwen gewoonlijk niet werden opgeleid als infanteristen, vochten veel Sovjetvrouwen als mitrailleurs, mortieroperators en verkenners. Vrouwen waren ook sluipschutters in Stalingrad. Drie luchtregimenten in Stalingrad waren volledig vrouwelijk. Ten minste drie vrouwen wonnen de titel Held van de Sovjet-Unie tijdens het besturen van tanks in Stalingrad.

Het Duitse leger toonde veel discipline nadat het was omsingeld. Veel Duitse soldaten verhongerden of bevroren. Toch bleef de discipline tot het einde toe gehandhaafd. Generaal Friedrich Paulus gehoorzaamde Hitlers bevelen en probeerde niet uit de stad te ontsnappen. Duitse munitie, voorraden en voedsel werden schaars. Generaals van beide zijden leden aan enorme stress door de strijd en ook door het feit dat ze moesten rapporteren aan de wreedste leider in de geschiedenis van hun land. Veel generaals kregen gezondheidsproblemen door hun stress.

Paulus volgde zijn bevelen op en vocht tot het einde. Hij vroeg toestemming om zich over te geven, maar dat werd hem geweigerd. Hitler bevorderde hem tot Generalfeldmarschall. Geen enkele Duitse veldmaarschalk had zich ooit overgegeven, en de implicatie was duidelijk. Hitler geloofde dat Paulus ofwel tot de laatste man zou vechten of zelfmoord zou plegen. Paulus werd gevangen genomen.

Na zijn gevangenneming vertelde Paulus de Sovjets dat hij zich niet had overgegeven. Hij weigerde een bevel te geven aan de Duitsers om zich over te geven.

In de populaire cultuur

De gebeurtenissen van de slag om Stalingrad zijn vertoond in verschillende films van Duitse, Russische, Britse en Amerikaanse oorsprong.

De strijd wordt in vele boeken beschreven.

In de roman De Boekendief werd één personage verondersteld te zijn gesneuveld of gevangen genomen in de Slag om Stalingrad.

In het videospel Red Orchestra 2: Heroes of Stalingrad uit 2011 worden beroemde locaties van de slag getoond, zoals Pavlov's House, de Red October Factory en Mamayev Kurgan.

Het spel Company of Heroes 2 uit 2013 toonde de strijd in bepaalde missies. Het werd door Russische spelers bekritiseerd omdat het niet waar zou zijn en op 7 augustus werd de verkoop in Rusland stopgezet.

 
De nasleep van de Slag om Stalingrad