Oud Grieks worstelen | grappling gevechtssport

Achtergrond

Grieks worstelen stond bij de Ouden bekend als orthe pale ("rechtop (of rechtopstaand) worstelen"). De legende vertelt dat Theseus van Athene het worstelen uitvond. Het doel van de worstelaar was zijn tegenstander vanuit een staande positie op de grond te werpen. Grepen waren beperkt tot het bovenlichaam en een tegenstander op de grond pinnen was onbekend. Worstelen op de grond was alleen toegestaan in de sporten die bij de Grieken bekend stonden als kato pale ("grondworstelen") en pankration.

Een punt werd gescoord voor een val. Een val deed zich voor wanneer de rug of de schouders van een worstelaar de grond raakten. Drie punten waren nodig om een wedstrijd te winnen. Worstelen was minder ruw dan pankration en vereiste minder ruimte. Daardoor was het de populairste sport onder Griekse atleten. Het was een onderdeel van de vijfkamp (en kon het beslissende onderdeel zijn), maar het was ook een apart onderdeel, met dezelfde technieken. Worstelen werd talloze malen genoemd in de Griekse literatuur, vooral in de poëzie.

De resten van een worstelhandboek op papyrus uit de 2e eeuw na Christus tonen aan dat de Grieken bekend waren met headlocks, gewrichtssloten, schoudergrepen en andere technieken die door moderne worstelaars worden gebruikt. Omdat er geen tijdslimieten waren voor wedstrijden, eindigden sommige in remise. Een worstelaar kon zich onderwerpen aan een wurggreep en "afkloppen". Worstelaars werden soms gedood tijdens wedstrijden, maar hun tegenstanders werden nooit verantwoordelijk gehouden voor moord.

 
Theseus (midden) vond het worstelen uit  

Palaestra

Het worstelen werd onderwezen en beoefend in een gebouw dat palaestra werd genoemd. Er waren veel van deze worstelscholen in heel Griekenland. De eerste palaestra's werden gebouwd rond de 6e eeuw voor Christus. Ze waren particulier eigendom, maar tegen de 5e eeuw v.Chr. werden er palaestra's gebouwd op kosten van de overheid. Palaestras werden gebouwd tot het einde van het Romeinse Rijk. De oude Griekse geleerde Plutarch schrijft dat in de palaestra alleen het worstelen en de pankration werden onderwezen en beoefend. Boksen en andere sporten werden onderwezen en beoefend in gymnastiekzalen.

De palaestra bestond uit een vierkante of rechthoekige binnenplaats die open was naar de hemel. Deze binnenplaats werd gebruikt voor training en oefening. De binnenplaats was omgeven door zuilengangen. Bij regenachtig weer werden het worstelen en de pankration geoefend onder de zuilengangen. De aan de zuilengangen grenzende kamers werden gebruikt voor lezingen, baden, aan- en uitkleden, spelletjes, gezelligheid en de opslag van uitrusting en olijfolie. Homoseks was schering en inslag in de palaestra, ondanks officiële pogingen om het te beteugelen.

 
Een zuilengalerij in de palaestra van Olympia  

Naaktheid

Griekse atleten waren de enige atleten in de oude wereld die naakt oefenden en wedijverden. De worstelaars van Homerus in de Ilias droegen lendendoeken, maar kort na het tijdperk van Homerus begonnen de Griekse atleten te strippen. Het is niet bekend waarom. Pausanias zegt dat atleten Orsippos van Megara wilden imiteren, een hardloper die in 720 v. Chr. een hardloopwedstrijd in Olympia won nadat hij zijn lendendoek had verloren. Dionysios van Halikarnassos en Thucydides schreven een Spartaan de gewoonte toe.

Andere legendes zeggen dat een hardloper struikelde over zijn lendendoek en dat de officials het verboden als onveilig. Sommigen zeggen dat atleten stripten om te bewijzen dat zij mannen waren, of omdat zij beter konden lopen in hun blootje. Andere redenen zijn gegeven: atleten stripten om erotische redenen, of om cultusredenen, of voor geluk, of als democratische gelijkmaker. Sommigen zeggen dat ze stripten omdat ze trots waren op hun gespierde lichaam en hun bruine kleur.

De Grieken noemden de penis een "hond". Atleten gebruikten soms een koord, een "hondenriem" genaamd, om de voorhuid van de penis af te binden. Het is niet bekend of dit gebruik een seksuele of esthetische betekenis had. Het lijkt een kwestie van persoonlijke voorkeur te zijn geweest. Het afbinden van de voorhuid is soms een onderwerp in de vaasschilderkunst.

 
Worstelaars op een munt rond 400 voor Christus  

Worstelaarsuitrusting

De Griekse worstelaar droeg drie voorwerpen mee naar de palaestra: een oliefles, een schraper en een spons. Het olieflesje (aryballos) was een keramisch potje met een brede lip en smalle mond waarin de worstelaar zijn dagelijkse hoeveelheid olijfolie kon bewaren. Deze kruiken hadden verschillende vormen. Sommige waren zo gevormd dat ze leken op vogels, dieren of menselijke lichaamsdelen zoals het hoofd, de voet of de penis. De meeste waren gewoon bollen zonder rustbasis.

De schraper (strigil of stlengis) was een gereedschap met een hol blad. Het was gemaakt van brons, zilver, glas of ijzer. Het werd gebruikt om de opgehoopte olijfolie en zweet (gloios) van het lichaam van een atleet te schrapen. De gloios werd verkocht vanwege de vermeende medicinale waarde. Het werd gebruikt om ontstekingen van de gewrichten, de vulva en de anus te behandelen, voor genitale wratten en syfilitische letsels, spierverrekkingen en pijnen. Nadat het zweet en de olie waren verwijderd, baadde de worstelaar zich met een spons (spongos).

 
Atleet (midden) met een schraper en een olieflesje. Grafsteen (stele), 410-400 v.Chr.  

Bereiding

Zware atleten - worstelaars, pankratiasts en boksers - deelden dezelfde gebouwen, oefenden dezelfde oefeningen, gebruikten dezelfde uitrusting (bokszakken) en volgden hetzelfde eiwitrijke vleesdieet. Worstelaars in Olympia kregen ooit lichte bokstrainingen als voorbereiding op de competitie.

Worstelaars wreven hun lichaam eerst in met olijfolie om zand uit hun poriën te houden. Daarna bestrooide de worstelaar zichzelf met een fijn poeder. Soms oefende hij met een partner om tactieken te leren, maar meestal worstelden worstelaars gewoon. Ritme was belangrijk, dus de worstelaars oefenden en wedijverden op fluitmuziek. In tegenstelling tot boksen en pankration werd het worstelen op volle kracht beoefend. Worstelaars hielden hun haar kort om te voorkomen dat tegenstanders iets te pakken kregen of droegen een keppel om hun haar op zijn plaats te houden.

 

Concurrentie

Worstelaars werden gekoppeld door middel van loting (kleroi). Deze loten waren ongeveer zo groot als een boon en gemarkeerd met een letter. Er waren twee loten voor elke letter. De loten werden gemengd in een kruik. Elke worstelaar trok één lot en werd gekoppeld aan de worstelaar die dezelfde letter trok. Als er een oneven aantal worstelaars was, werd de laatste letter op slechts één lot gezet. De worstelaar die deze letter trok, nam niet deel aan de eerste ronde.

Een wedstrijd begon in een positie die bekend staat als de "standing together" (systasis). De worstelaars leunden tegen elkaar aan totdat hun voorhoofden elkaar raakten. Vanuit deze positie probeerde ieder zijn tegenstander op de grond te gooien. Een worstelaar kan naar voren springen en de schouders van zijn tegenstander vastpakken of zijn armen om de romp van zijn tegenstander slaan in een "berenknuffel". De twee vermijden misschien nauw contact tijdens de eerste worsteling, waarbij ieder vecht voor een greep op de benen of armen van zijn tegenstander. Uiteindelijk vindt men de greep die hij nodig heeft om zijn tegenstander te werpen. Een worstelaar zou kunnen proberen de handen, polsen of armen van zijn tegenstander vast te pakken en hem met een plotselinge draai (akrocheirismos) te werpen, of tot dichtbij komen en een greep op het lichaam krijgen.

Een wedstrijd werd verdeeld in secties, gemarkeerd door "vallen". Na een val gingen de worstelaars zonder pauze verder. Sportwetenschappers en historici zijn het niet eens over wat een val precies inhield. Zij zijn het er echter over eens dat het ging om het raken van ten minste de schouders of de rug aan de aarde. Drie valpartijen waren een overwinning en de wedstrijd werd beëindigd.

 
Hoplieten op een bolvormige aryballos. Aryballos worden in gymnasiumtaferelen vaak aan een riempje aan de pols van de atleet gehangen. Ze waren ook een populair grafgift en zouden een geschikt votiefoffer zijn geweest in een heldenheiligdom (Payne 1931, 290E).  

Regels en voorschriften

In Combat Sports in the Ancient World wijst Michael Poliakoff erop dat Grieks worstelen een wrede sport was die een aantal ruwe tactieken tolereerde. Het was minder wreed dan de andere twee gevechtssporten - pankration en boksen - maar hoewel slaan verboden was en het breken van vingers uiteindelijk verboden werd, waren sommige lichaamsbedreigende bewegingen, nekgrepen en wurggrepen toegestaan. Worstelen werd beschouwd als een ambachtelijke sport vanwege het grote aantal hefbomen en grepen. Het was een sport die de "krijgsdeugden testte: sluwheid, stoutmoedigheid, moed, zelfredzaamheid en doorzettingsvermogen", schrijft Poliakoff, en de Grieken "verwachtten dat een bekwaam en opgeleid man het worstelen als volwassene zou beoefenen en ervan zou genieten".

Het doel van de worstelaar was om zijn tegenstander te laten vallen. Het raken van de rug of de schouders aan de grond was een val. Er was geen afgebakende worstelruimte zoals een ring of cirkel en er was geen tijdslimiet. Grepen waren beperkt tot het bovenlichaam en voetstoten waren toegestaan.

Bij het Griekse worstelen waren er geen gewichtsklassen; de sport werd gedomineerd door de grote en sterke mensen. Deze mannen en jongens konden een kleinere maar vaardigere tegenstander verslaan door hun grootte. Drie valpartijen waren vereist om te winnen in een formele competitie. In een wedstrijd waren vijf gevechten mogelijk. De Ouden kenden nooit punten toe voor succesvolle tactieken, zoals bij het moderne worstelen, en "pinnen" of een tegenstander op de grond houden was onbekend. Een tegenstander wurgen of verstikken om hem te dwingen zijn nederlaag toe te geven was wel toegestaan.

Een tegenstander in een houdgreep houden waaruit hij niet kon ontsnappen was ook een val, net als een man over zijn volle lengte op de grond strekken. Een worstelaar kon zich op één knie laten vallen, maar dat was riskant. Zodra twee worstelaars samen op de grond vielen, was het soms moeilijk te bepalen wat er precies gebeurde, en ontstonden er geschillen. Een tegenstander uit de skamma (worstelkuil) gooien was geen val, maar telde toch als een overwinning.

Drie klassieke bewegingen in het Griekse worstelen waren de "vliegende merrie", de "lichaamsgreep", en fancy voetstappen. Bij de vliegende merrie greep de worstelaar de arm van zijn tegenstander, gooide hem over zijn schouder en stuurde hem plat op zijn rug naar de grond. Bij de body hold grijpt de worstelaar zijn tegenstander bij de taille, tilt hem in de lucht, draait hem om en laat hem met het hoofd eerst op de grond vallen. Uitgebreide voetstappen zouden een worstelaar op de grond doen vallen, maar worstelaars van de oude school, die vertrouwden op pure kracht, hadden lak aan mooie voetstappen. Stoten, schoppen en steken in zachte lichaamsdelen waren niet toegestaan. Er werd een punt gescoord als een worstelaar afsloeg vanwege een houdgreep. Een wedstrijd kon vijf ronden duren.

 

Worstelen en de Oude Olympische Spelen

Worstelen was een onderdeel van de oude Olympische Spelen. Het werd in 708 voor Christus aan het Olympische programma toegevoegd. Het was de eerste wedstrijd die aan de Olympische Spelen werd toegevoegd die geen hardloopwedstrijd was. Het jongensworstelen werd in 632 voor Christus aan het Olympisch programma toegevoegd. De worstelaars baden tot Herakles voor kracht en Hermes voor snelheid. De worstelwedstrijd werd gehouden in het stadion, niet in de Palaestra in Olympia.

Worstelen, boksen en pankration (de contactsporten) werden gehouden op de vierde dag van het Olympisch festival. Het Griekse worstelen kende geen gewichtsindeling. De zestien Olympische worstelaars waren zwaargewichten met spieren "zo groot als keien", aldus een getuige. Fans gaven de worstelaars bijnamen die pasten bij hun lichaamsbouw, zoals "de beer" of "de leeuw".

De oude trainer Philostratus vond een gelijkmatig temperament en een mooie lichaamsbouw belangrijk voor een worstelaar. Hij hield van een worstelaar met een rechte rug, een stevig naar buiten gekeerde dij, en schreef dat "smalle billen zwak zijn, dikke traag, maar goed gevormde billen zijn een aanwinst voor alles."

Leontiskos was Olympisch worstelkampioen in 456 en 452 voor Christus. Hoewel er in de 6e eeuw v.Chr. regels waren opgesteld tegen het breken van de vingers van de tegenstander, won Leontiskos juist door deze tactiek toe te passen. Milo van Croton was een andere Olympische held - de enige worstelaar die vijf Olympische kampioenschappen won. Hij werd verslagen in zijn zesde poging toen hij veertig was. De Olympische worstelaar Polydamas werd gedood toen hij tijdens een aardbeving het dak van een grot omhoog probeerde te houden.

Worstelaars werden geprezen om hun fysieke schoonheid. De inscriptie op het monument voor Theognetos van Aegina luidt: