Le spectre de la rose | een kort ballet

Oorsprong

In 1911 hoopte Ballet Russes-producent Sergei Diaghilev Nijinsky's ballet L'Après-midi d'un faune (Engels: Afternoon of a Faun) te presenteren. Het was niet klaar voor het toneel, dus had hij een ander ballet nodig om het te vervangen. Dat ballet was het idee van schrijver Jean-Louis Vaudoyer. In 1910 had hij een idee voor een ballet gestuurd naar de decor- en kostuumontwerper van de Ballets Russes, Léon Bakst. Zijn idee was gebaseerd op Le Spectre de la rose, een vers van Théophile Gautier, en Aufforderung zum Tanz, een werk voor piano van Carl Maria von Weber. Diaghilev vond het idee van Vaudoyer goed. Hij dacht dat het gemakkelijk de plaats van Faune kon innemen. Hij zette Vaudoyer's idee meteen in ontwikkeling. Diaghilev hield van het idee van een ballet gebaseerd op Gautier's Spectre omdat het gekoppeld kon worden aan de honderdste geboortedag van Gautier.

 

Muziek

In 1819 schreef Carl Maria von Weber een werk voor piano genaamd Aufforderung zum Tanz. Hij schreef ook een programma voor dit werk over een jonge man en vrouw die elkaar ontmoeten, dansen en uit elkaar gaan op een bal. De rustige muziek bij de opening van Aufforderung leidt tot enkele prachtige (en drukke) walsmelodieën voordat het werk eindigt met de openingsmuziek. In 1841 orkestreerde Hector Berlioz Aufforderung. Deze versie van de muziek werd gebruikt voor een kort ballet in Webers opera Der Freischütz bij de Parijse Opéra. Het was de versie van Berlioz die werd gebruikt voor het ballet Le Spectre de la rose.

 

Dans

Michel Fokine voltooide de dans in drie of vier repetities. Hij schreef later dat het ballet bijna een improvisatie was. Grace Robert schrijft in The Borzoi Book of Ballets dat Spectre een pas de deux is, maar niet het soort pas de deux dat terugblikt op complexe 19e-eeuwse techniek en virtuositeit. In plaats daarvan is het een toekomstgerichte, moderne dans van continue beweging en expressiviteit.

Bij het ontwerpen van de dansen voor Nijinsky liet Fokine de port de bras (positie van de armen) van het klassieke ballet achterwege. In plaats daarvan gebruikte hij gebogen, rankachtige bewegingen van de armen en vingers. Nijinsky werd in dit ballet een androgyne figuur, met mannelijke kracht in zijn benen en een vrouwelijke verfijning in zijn armen. Sommige van zijn gebaren, schrijft Ostwalt in Nijinsky: A Leap into Madness, "leenden een vrouwelijk aura (een onzichtbare kracht)" aan het personage.

 

Nijinsky's kostuum

Nijinsky's zijden elastische kostuum werd ontworpen door Léon Bakst. Het kostuum was bedekt met zijden rozenblaadjes. Nijinsky werd voor elke voorstelling in het kostuum gestikt. Na elke voorstelling werkte de garderobejuffrouw de bloemblaadjes bij met haar krultang. Nijinsky's make-up was een belangrijk onderdeel van het kostuumontwerp. Romula de Pulszky, later zijn vrouw, schreef dat hij eruit zag als "een hemels (hemels) insect, waarbij zijn wenkbrauwen een of andere prachtige kever suggereerden". Ostwald schrijft dat Nijinsky's kostuum leek op dat van een ballerina. Soms raakten de bloemblaadjes los en vielen ze op het podium. Nijinski's bediende Vasili verzamelde de bloemblaadjes en verkocht ze als souvenirs. Er werd gezegd dat hij met de winst van de verkoop van de bloemblaadjes een groot huis bouwde dat Le Château du Spectre de la Rose heette.

 
Nijinsky in het rozenblaadjeskostuum  

Nijinsky's sprong

Het ballet werd beroemd door Nijinsky's sprong door een van de twee grote ramen achter op het toneel. De hoogte van de sprong was echter een illusie. Nijinsky deed vijf lopende stappen vanuit het midden van het toneel en sprong bij de zesde stap door het raam. De plint onder het raam was erg laag, waardoor de illusie ontstond dat de sprong hoger was dan hij was. Achter het decor vingen vier mannen Nijinsky in de lucht op en legden warme handdoeken over hem heen. Niemand zag Nijinsky landen. Het leek alsof hij eeuwig door zou vliegen. De illusie werd geholpen door de dirigent in de orkestbak die het voorlaatste akkoord vasthield. Daardoor kreeg de sprong een gevoel van grote lengte en hoogte.

 

Verhaal van het ballet

Het gordijn gaat op voor de slaapkamer van een meisje. Het jonge meisje komt de kamer binnen, gekleed in een witte muts en baljurk. Ze is thuisgekomen van haar eerste bal. Ze houdt een roos vast als herinnering aan de avond. Ze laat zich in een stoel vallen en valt in slaap. De roos valt uit haar vingers op de grond. De geest van de roos wordt gezien bij het raam. Hij stapt naar de vloer en nadert het jonge meisje. Ze staat op en danst met hem. Hij leidt haar terug naar de stoel, kust haar en springt dan door het raam de nacht in. Het jonge meisje wordt wakker en staat op. Ze raapt de roos op die ze heeft laten vallen en kust die. Het gordijn valt.

 

Eerste nacht en wat men ervan vond

De balletten van Fokine

Les Sylphides (1909) De vuurvogel (1910) Le Spectre de la rose (1911) Petroesjka (1911)

Spectre werd voor het eerst gepresenteerd op 19 april 1911 door Diaghilevs Ballets Russes in het Théâtre de Monte Carlo in Monte Carlo. Tamara Karsavina danste Het Jonge Meisje en Nijinsky danste De Roos. Grace Robert schrijft dat Spectre een "onmiddellijk succes" was. Diaghilev was verrast; hij vond Spectre een onbeduidend kleinigheidje, maar het balletje werd een van de meest geliefde producties van de Ballets Russes.

 

Naar Nijinsky

Veel dansers probeerden Nijinsky als De Roos te evenaren, maar faalden. Het ballet was immers ontworpen voor Nijinsky's bijzondere talenten. Het Jonge Meisje werd "de vergeten vrouw van het ballet" genoemd, en na verloop van tijd werd de rol routine. Tegen het midden van de 20e eeuw was Spectre niets anders dan een stuntballet geworden: men betaalde alleen om de sprong door het raam te zien.

Spectre was een van de eerste balletten die Rudolph Nureyev na zijn vertrek uit Rusland in het Westen danste. Dit was voor de Duitse televisie in 1961. Hij danste The Rose voor het eerst op het podium (24 keer) in New York City voor het Diaghilev-programma van het Joffrey Ballet in 1979. Spectre was het laatste ballet dat Nureyev en Margot Fonteyn samen dansten. Dat was in juni 1979, toen de ballerina 60 was. Hij danste The Rose in Parijs in 1981 en 1982, en danste de rol voor het laatst in augustus 1987 in het London Coliseum met het Nancy Ballet.

Het ballet was voor het eerst te zien in Australië in 1936, toen het deel uitmaakte van het Monte Carlo Russian Ballet programma. In 1962 danste Margot Fonteyn The Young Girl als onderdeel van haar tournee door Australië. In 2006 presenteerde The Australian Ballet het ballet als een van de drie die het werk van Fokine lieten zien.