Chromatofoor
Chromatoforen zijn pigmenthoudende en lichtreflecterende cellen die worden aangetroffen bij amfibieën, vissen, reptielen, schaaldieren en koppotigen. Zij zijn grotendeels verantwoordelijk voor het ontstaan van huid- en oogkleur bij koudbloedige dieren.
Sommige soorten kunnen snel van kleur veranderen om zich te camoufleren of om signalen te geven. Zij doen dit door pigment en reflecterende plaatjes in chromatoforen te verplaatsen. Dit proces wordt fysiologische kleurverandering genoemd. Koppotigen zoals octopussen hebben complexe chromatofoororganen die door spieren worden aangestuurd om dit te bereiken. De weergave gebeurt onder centrale zenuwcontrole, gewoonlijk op basis van de input van de ogen.
Gewervelde dieren zoals kameleons krijgen een soortgelijk effect door celsignalen. Dergelijke signalen kunnen hormonen of neurotransmitters zijn. Zij kunnen in gang worden gezet door veranderingen in stemming, temperatuur, stress of zichtbare veranderingen rond het dier.
Deze breedlipinktvis (Sepia latimanus) kan in minder dan een seconde van camouflagekleurig bruin (boven) naar geel met donkere accenten (onder) gaan.
Een enkele zebravis melanofoor afgebeeld door time-lapse fotografie tijdens pigment aggregatie
Chromatoforen van koppotigen
Colleoïde koppotigen hebben complexe organen die zij gebruiken om snel van kleur te veranderen. Dit wordt gezien bij inktvissen, zeekatten en octopussen. Elke chromatofoorcel bestaat uit een enkele chromatofoorcel en spier-, zenuw-, gliacellen en schedecellen. Binnenin de chromatofoorcel zitten de pigmentkorrels in een elastisch zakje. Om van kleur te veranderen verandert het dier de vorm of de grootte van de zak door spiersamentrekking. Hierdoor verandert zijn uiterlijk. Dit verschilt van het mechanisme dat bij vissen, amfibieën en reptielen wordt gebruikt, omdat de vorm van de zak wordt veranderd en niet het pigment in de cel wordt verplaatst. Toch wordt een soortgelijk effect bereikt.
Octopussen kunnen chromatoforen bedienen in complexe, golvende displays, die snel veranderende kleurenschema's opleveren. Aangenomen wordt dat de zenuwen die de chromatoforen bedienen, in de hersenen zijn gepositioneerd in een patroon dat overeenkomt met dat van de chromatoforen die zij elk aansturen. Dit kan verklaren waarom, wanneer de neuronen één voor één worden geactiveerd, de kleurverandering in golven verloopt.
Net als kameleons gebruiken koppotigen kleurverandering voor sociale interactie. Zij behoren ook tot de meest bedreven in camouflage, met het vermogen om zowel de kleur als de textuur van hun plaatselijke omgeving met opmerkelijke nauwkeurigheid te evenaren.
Een jonge inktvis die zich aanpast aan de achtergrond om de plaatselijke omgeving na te bootsen
Vragen en antwoorden
V: Wat zijn chromatoforen?
A: Chromatoforen zijn pigmenthoudende en lichtreflecterende cellen die voorkomen bij koudbloedige dieren zoals amfibieën, vissen, reptielen, schaaldieren en koppotigen.
V: Wat is de functie van chromatoforen?
A: Chromatoforen zijn grotendeels verantwoordelijk voor het genereren van huid- en oogkleur bij koudbloedige dieren. Sommige soorten kunnen snel van kleur veranderen om te camoufleren of om signalen af te geven.
V: Hoe zorgen chromatoforen voor fysiologische kleurverandering?
A: Chromatoforen bereiken fysiologische kleurverandering door het verplaatsen van pigment en reflecterende platen in hun cellen.
V: Welk dier heeft complexe chromatoforen die door spieren worden aangestuurd om een fysiologische kleurverandering tot stand te brengen?
A: Koppotigen zoals octopussen hebben complexe chromatoforen die door spieren worden aangestuurd om fysiologische kleurverandering te bewerkstelligen.
V: Hoe wordt de fysiologische kleurverandering bij koppotigen door het centrale zenuwstelsel gestuurd?
A: Bij koppotigen staat de weergave van fysiologische kleurverandering onder controle van het centrale zenuwstelsel, meestal op basis van input van de ogen.
V: Hoe krijgen gewervelde dieren zoals kameleons een soortgelijk fysiologisch kleurveranderend effect?
A: Gewervelde dieren zoals kameleons krijgen een soortgelijk effect door celsignalen. Dergelijke signalen kunnen hormonen of neurotransmitters zijn. Zij kunnen worden gestart door veranderingen in stemming, temperatuur, stress of zichtbare veranderingen rond het dier.
V: Wat kan het begin van een fysiologische kleurverandering bij gewervelde dieren stimuleren?
A: Veranderingen in stemming, temperatuur, stress of zichtbare veranderingen rond het dier kunnen het begin van fysiologische kleurverandering bij gewervelde dieren stimuleren.
