Vissen (dieren) | groep dieren met botten die in water leven en ademhalen via hun kieuwen

Soorten vis

"Vis" is geen formele taxonomische groepering in de systematische biologie. Amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren stammen allemaal af van kwabvinnige vissen (en niet van vissen als geheel). Maar het gebruik van de term "vis" is zo handig dat we hem blijven gebruiken.

Vissen zijn de oudste groep gewervelde dieren. De term omvat een enorme reeks soorten, vanaf het Midden-Ordovicium, ongeveer 490 miljoen jaar geleden, tot heden. Dit zijn de belangrijkste groepen:

• Agnatha: de kaakloze vissen. Cambrium tot heden.
• Pteraspiden: de hoofdschilden
• Anaspids: kieuwen geopend als gaten. Siluur tot eind Devoon.
• Cephalaspids: vroege kaakloze vissen
• Lampreien: levende ectoparasieten
• Osteostraci: kaakloze vissen met botten.
• Gnathostomata: de gekaakte vissen. Omvat alle soorten die gewoonlijk vissen worden genoemd, behalve de lamprei.
• Placoderms: zwaar gepantserde vissen
• Chondrichthyes: kraakbeenvissen: haaien, roggen en roggen.
• Acanthodii: uitgestorven doornhaaien
• Osteichthyes: beenvissen.
• Actinopterygii: de straalvinnige vissen.
• Chondrostei: steuren en enkele andere vroege soorten.
• Neopterygii: voor het eerst gezien in het late Perm, lichter en sneller bewegend dan eerdere groepen.
• Holostei: de gars en de bowfins
• Teleostei: de meest succesvolle groep, Trias tot heden.
• Sarcopterygii: de kwabvinnige vissen
• Dipnoi: de longvissen; er bestaan acht geslachten.
• Coelacanthen: er zijn twee soorten overgebleven. Zij waren waarschijnlijk een zustergroep van de tetrapoda.

Sommige dieren met het woord vis in hun naam zijn geen echte vissen: rivierkreeften zijn Crustacea, en kwallen zijn Cnidaria. Sommige dieren lijken op vissen, maar zijn het niet. Walvissen en dolfijnen zijn bijvoorbeeld zoogdieren.

 

Anatomie

Beenderen en kraakbeenvissen

De meeste vissoorten hebben botten. Sommige vissoorten, zoals haaien en roggen, hebben geen echte botten. Hun skelet bestaat uit kraakbeen, en daarom worden zij kraakbeenvissen genoemd.

Visschubben

Alle vissen zijn bedekt met overlappende schubben, en elke grote visgroep heeft zijn eigen speciale soort schubben. Teleosts ('moderne' vissen) hebben zogenaamde leptoïde schubben. Deze groeien in concentrische cirkels en overlappen elkaar van kop tot staart, zoals dakpannen. Haaien en andere chondrichthyes hebben placoïde schubben die bestaan uit denticles, als kleine versies van hun tanden. Deze overlappen elkaar ook van kop tot staart, waardoor een taaie buitenlaag ontstaat. Haaienhuid is te koop als shagreen, een leer dat oorspronkelijk glad is in één richting, en ruw in de andere richting. Het kan worden gepolijst voor gebruik, maar is altijd ruw van textuur en bestand tegen uitglijden.

De schubben zijn meestal bedekt met een laagje slijm dat de doorgang door het water verbetert en de vis gladder maakt voor een roofdier.

Er zijn verschillende soorten paling: de meeste behoren tot de Anguilliformes. Hun levenswijze is vele malen geëvolueerd. Palingen hebben schubben met gladde randen of zijn afwezig.

 
De anatomie van Lampanyctodes hectoris 1. operculum (kieuwdeksel) 2 & 5. zijlijn 3. rugvin 4 vetvin 6. staartvin 7. aarsvin 8. fotoforen 9. buikvinnen gepaard 10. borstvinnen (gepaard)  

Zoetwatervissen

41% van alle vissen leeft in zoet water. Er zijn ook enkele belangrijke vissen die zich in rivieren voortplanten en de rest van hun leven in zee doorbrengen. Voorbeelden hiervan zijn zalm, forel, zeeprik en driedoornige stekelbaars. Sommige vissen worden geboren in zout water, maar leven het grootste deel van hun volwassen leven in zoet water: bijvoorbeeld de paling. Dergelijke soorten veranderen hun fysiologie om de hoeveelheid zout in het water aan te kunnen.

 

Zwemmen

Vissen zwemmen door kracht uit te oefenen tegen het omringende water. Er zijn uitzonderingen, maar dit gebeurt meestal doordat de vis zijn spieren aan weerszijden van zijn lichaam samentrekt. Dit brengt buiggolven op gang die over de lengte van het lichaam van neus tot staart lopen, en over het algemeen steeds groter worden.

De meeste vissen genereren stuwkracht door zijwaartse bewegingen van hun lichaam en staartvin (staartvin). Er zijn echter ook soorten die zich voornamelijk voortbewegen met behulp van hun midden- en pootvinnen. Deze laatste groep profiteert van de grotere wendbaarheid. Dit is bijvoorbeeld nodig bij het leven in koraalriffen. Dergelijke vissen kunnen niet zo snel zwemmen als vissen die hun lichaam en staartvinnen gebruiken.

Spier

Vissen kunnen urenlang langzaam zwemmen met behulp van rode spiervezels. Ze maken ook korte, snelle uitbarstingen met behulp van witte spieren. De twee soorten spieren hebben een fundamenteel verschillende fysiologie. De rode vezels liggen meestal naast een veel groter aantal witte vezels.

De witte vezels krijgen hun energie door het koolhydraat glycogeen om te zetten in lactaat (melkzuur). Dit is een anaeroob metabolisme, dat wil zeggen dat er geen zuurstof nodig is. Ze worden gebruikt voor snelle, korte uitbarstingen. Zodra het melkzuur zich ophoopt in de spieren, stoppen ze met werken, en het duurt even voordat het lactaat is verwijderd en het glycogeen is vervangen. Met hun witte vezels kunnen vissen snelheden bereiken van 10 lengtes per seconde voor korte uitbarstingen.

Bij langdurig zwemmen is zuurstof nodig voor de rode vezels. De zuurstoftoevoer moet constant zijn omdat deze vezels alleen aeroob werken. Ze zijn rood omdat ze een rijke bloedtoevoer hebben en myoglobine bevatten. Myoglobine transporteert de zuurstof naar de oxiderende systemen. Rode spieren krijgen hun energie door de oxidatie van vet, dat gewicht per gewicht twee keer zoveel energie heeft als koolhydraten of eiwitten. Met behulp van hun rode vezels kunnen vissen gedurende lange periodes een snelheid van 3-5 lengtes per seconde aanhouden.

Zwemmen in groepen

Veel vissen zwemmen in groepen. Scholen vissen kunnen samen lange afstanden zwemmen, en kunnen worden achtervolgd door roofdieren die ook in scholen zwemmen. Scholen worden "scholen" genoemd.

 

Lichaamsvorm

De vorm van het lichaam van een vis is belangrijk voor het zwemmen. Dit komt omdat gestroomlijnde lichaamsvormen ervoor zorgen dat het water minder weerstand ondervindt. Hier zijn enkele veel voorkomende visvormen:-

De afbeelding rechts toont een haai. De vorm van deze haai wordt fusiform genoemd, en het is een eivorm waarbij beide uiteinden van de vis puntig zijn. Dit is de beste vorm om snel door het water te gaan. Vissen met een spoelvormige vorm kunnen prooien opjagen en snel aan roofdieren ontsnappen. Veel vissen leven in de open oceaan en zwemmen voortdurend, zoals marlijnen, zwaardvissen en tonijnen. Ichthyosauriërs, bruinvissen, dolfijnen en orka's hebben allemaal een vergelijkbare vorm. Dit is een voorbeeld van convergente evolutie.

Palingachtige

De lange, lintachtige vorm van het lichaam van een paling vertoont een andere vorm. Hierdoor kunnen ze zich in kieren verstoppen, snel tevoorschijn komen om een prooi te vangen en dan snel terugkeren naar hun schuilplaats.

Platvis

Platvissen leven op de bodem van de oceaan of het meer. De meeste gebruiken camouflage: ze veranderen van kleur om zich aan te passen aan de oceaanbodem. Tijdens hun vroege leven verplaatsen hun ogen zich naar de bovenkant van hun platte lichaam.

Rifvissen hebben ook een plat lichaam, en hun lichaam is vaak sterk gekleurd. Platte lichamen kunnen tussen de koralen, sponzen en rotsen in en uit glijden en zo roofdieren ontwijken. Engelvissen, chirurgijnvissen en vlindervissen zijn voorbeelden hiervan.

 
Een volwassen bot heeft beide ogen aan de bovenkant van zijn lichaam.  


De raketvorm van deze haai maakt hem tot een efficiënte zwemmer. Hij is snel over korte afstanden.  

Vis als voedsel

Sommige mensen eten veel verschillende soorten vis. Deze omvatten karper, kabeljauw, haring, baars, sardines, steur, tilapia, forel, tonijn en vele andere. Iemand die vis koopt en verkoopt om te eten wordt een visboer genoemd.

Het woord vissen wordt ook gebruikt voor het vangen van vissen. Mensen vangen vis met kleine netten vanaf de kant van het water of vanaf kleine boten, of met grote netten vanaf grote boten. Mensen kunnen ook vissen vangen met visstokken en vishaken met aas. Dit wordt vaak hengelen genoemd. Hengelaars gebruiken ook verschillende soorten visaas.

Omdat mensen te veel vis vangen voor voedsel of andere doeleinden, is er steeds minder vis in de zee. Dit is een probleem dat bekend staat als overbevissing.

 
Koi (en goudvissen) worden in China en Japan al eeuwenlang in siervijvers gehouden.  

Vissen als huisdier

Het selectief kweken van karpers leidde tot de gedomesticeerde koi in Japan en de goudvis in China. Dit kweken begon meer dan 2000 jaar geleden. De Chinezen brachten hun goudvissen naar binnen tijdens de Song Dynastie. Ze hielden ze in grote keramische vaten. Dat doen wij nu in glazen vistanks.

 

Andere bronnen

• Helfman G; Collette B. & Facey D. 1997. De diversiteit van vissen. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-86542-256-8
• Nelson, Joseph S. 2006. Fishes of the World, 4th ed. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-75644-6. Website: [2]

 

Gerelateerde pagina's

• Vis -Citizendium