Sterrenstelsel

Beschrijving

Er zijn melkwegstelsels van verschillende grootte. Typische melkwegstelsels variëren van dwergen met maar tien miljoen (¹⁰⁷) sterren tot reuzen met honderd biljoen (¹⁰¹⁴) sterren, die allemaal rond het massamiddelpunt van het melkwegstelsel draaien. Melkwegstelsels kunnen veel verschillende sterrenstelsels, sterrenclusters en verschillende interstellaire wolken bevatten. De Zon is één van de sterren in het Melkwegstelsel; het Zonnestelsel omvat de Aarde en alle andere objecten die om de Zon draaien.

Sterrenclusters zijn geen sterrenstelsels, ze zitten in sterrenstelsels. Bolvormige sterrenhopen zijn bolvormige sterrenhopen die deel uitmaken van de buitenste halo van de Melkweg. Een van de grootste (en oudste) bekende sterrenhopen, Messier 15, heeft enkele miljoenen sterren, dicht op elkaar gepakt, met een zwart gat in het midden. De sterren zijn te dicht opeengepakt om een nauwkeurige telling te krijgen, maar het heeft zeker meer sterren dan sommige van de kleinere sterrenstelsels.

Binnen melkwegclusters bewegen melkwegstelsels ten opzichte van andere stelsels. Ze kunnen botsen en doen dat ook. Als dit gebeurt, bewegen de sterren over het algemeen langs elkaar heen, maar gaswolken en stof reageren op elkaar, en kunnen een uitbarsting van nieuwe sterren vormen. De zwaartekracht trekt beide melkwegstelsels in enigszins nieuwe vormen, waarbij ze staven, ringen of staartachtige structuren vormen.

Veel melkwegstelsels blijven nieuwe generaties sterren vormen. De Melkweg, en alle spiraalvormige melkwegstelsels zoals deze (zie rechter foto van NGC 2997), produceren nieuwe sterren met een snelheid van één of twee sterren per jaar. Deze stervorming gebeurt in de grote interstellaire wolken die ongeveer 1% tot 10% van de massa van deze melkwegstelsels uitmaken. Globulaire sterrenclusters daarentegen vormen op dit moment geen sterren omdat deze activiteit miljarden jaren geleden plaatsvond en vervolgens stopte toen alle gas- en stofwolken opgebruikt waren.

In de astronomische literatuur wordt het woord 'Melkwegstelsel' met een hoofdletter G gebruikt voor ons melkwegstelsel, de Melkweg. De miljarden andere sterrenstelsels zijn geschreven als 'melkwegstelsel' met een kleine letter g. De term Melkweg kwam voor het eerst voor in het Engels in een gedicht van Chaucer.

"Zie ginds, zie, de Melkweg
die mannen de Melkweg klieft,
want hit is whyt".

Toen William Herschel zijn catalogus van deep sky objecten schreef, gebruikte hij de naam spiraalnevel voor objecten als de Andromeda Melkweg. 200 jaar later ontdekten astronomen dat ze gemaakt zijn van sterren zoals de Melkweg, dus de term 'nevel' wordt nu alleen nog maar gebruikt voor diffuse structuren binnen een melkwegstelsel.

NGC 2997, een spiraalvormig sterrenstelsel in het sterrenbeeld Antila, produceert nieuwe sterren met een snelheid van 1 of 2 sterren per jaar.

Types

Er zijn twee hoofdtypen van melkwegstelsels, spiraalvormige melkwegstelsels en elliptische melkwegstelsels. Ze zijn geclassificeerd volgens de Hubble-sequentie.

Spiraalstelsel

Een spiraalvormige melkweg is een melkwegstelsel dat een spiraalvorm heeft. De meeste sterrenstelsels in het heelal die door astronomen worden waargenomen zijn spiraalvormige sterrenstelsels (ongeveer 77%).

Ze zijn in tweeën gedeeld:

• Barred Spiral Galaxy (geclassificeerd als "SB")
• Ongebarsten spiraalstelsel (geclassificeerd als "SA")

NGC 1300 en NGC 1672 zijn voorbeelden van versperde spiraalstelsels. Whirlpoolmelkwegstelsel en Messier 81 zijn voorbeelden van niet-gestoorde spiraalstelsels.

De identificerende kenmerken van een spiraalvormig melkwegstelsel zijn schijfvormige roterende, spiraalvormige armen en een uitstulping in de galactische kern. De spiraalvormige armen zijn de plaats waar nieuwe hete sterren worden geboren. "Bolling" in de galactische kern heeft oude sterren. Dit kenmerk is gemeenschappelijk voor de meeste spiraalvormige sterrenstelsels.

Elliptische melkwegstelsel

Een elliptisch melkwegstelsel is een melkwegstelsel dat een ellipsoïde (3D of ellips) vorm heeft. Dit type melkwegstelsel is dominant in het heelal, vooral in melkwegclusters. De vorm varieert van cirkelvormig, ellipsvormig en sigaarvormig. In Hubble Sequence kan deze vorm worden weergegeven als klasse :

• E0 (cirkelvormig)
• E53 (ellipsvormig)
• E7 (sigaarvormig)

Elliptische melkwegstelsels kunnen een groot bereik hebben. Het gigantische elliptische melkwegstelsel kan meer dan 1 miljoen lichtjaar duren en de kleinste (bekend als "dwerg elliptisch melkwegstelsel") zijn minder dan een tiende van de grootte van de Melkweg. De massa van een elliptisch melkwegstelsel is ook groot. Een gigantisch elliptisch melkwegstelsel kan een massa van ¹⁰¹³ (vele triljoenen) zonnemassa's hebben.

Andere soorten sterrenstelsels

Een lenticulair melkwegstelsel is een melkwegstelsel gezien in een schijfvorm. Het bepalen van de vorm van een lenticulair melkwegstelsel is moeilijk omdat de vorm tussen een spiraalvormig melkwegstelsel en een ellipsvormig melkwegstelsel kan liggen. De vorm kan bekend worden gemaakt door te kijken naar de uitstulping van het galactische centrum. Als de uitstulping erg helder is, is het een spiraalvormig sterrenstelsel

Hubble-volgorde


NGC 1300 is een getraliede spiraalvormige melkweg.


ESO 325-G004 is een elliptisch melkwegstelsel.


Lenticulair sterrenstelsel NGC 5308

Gerelateerde pagina's

• Lijst van melkwegstelsels
• Lijst van dichtstbijzijnde melkwegstelsels
• De meest verre dingen
• Lokale groep
• IC 1101: het grootste bekende sterrenstelsel, met ongeveer 100 biljoen sterren.