Moritz Wagner

Wagner's betekenis

Wagner's vroege carrière was als geograaf, en hij publiceerde een aantal geografische boeken over Noord-Afrika, het Midden-Oosten, en tropisch Amerika.

Hij was ook een verwoed natuuronderzoeker en verzamelaar, en het is voor dit werk dat hij het meest bekend is onder biologen. Ernst Mayr, de evolutionist en historicus van de biologie, heeft een uiteenzetting gegeven over Wagners betekenis.

Gedurende zijn drie jaar in Algerije bestudeerde Wagner (onder andere) de loopkevers Pimelia en Melasoma. Elk geslacht is onderverdeeld in een aantal soorten, die elk beperkt zijn tot een strook van de noordkust tussen rivieren die van het Atlasgebergte afdalen naar de Middellandse Zee. Zodra men een rivier oversteekt, duikt een andere, maar nauw verwante soort op.

Wagner kon soortgelijke waarnemingen doen in de Kaukasus en in de valleien van de Andes, waardoor hij tot de conclusie kwam, nadat de Origin of Species was gepubliceerd:

"... een beginnende soort [ontstaat] alleen wanneer een paar individuen de grenzen van hun verspreidingsgebied overschrijden... de vorming van een nieuw ras zal nooit slagen... zonder een langdurige scheiding van de kolonisten van de andere leden van hun soort."

Dit was een vroege beschrijving van een proces van geografische speciatie. Een andere formulering van dit idee kwam later: "Organismen die nooit hun oude verspreidingsgebied verlaten, zullen nooit veranderen". Dit kan niet letterlijk waar zijn, en is een overdrijving van zijn idee.

Het lot van dit idee was ongelukkig. "Helaas, Wagner combineerde [zijn idee] met enkele eigenaardige ideeën over variatie en selectie" (Mayr). De leidende evolutionisten (Darwin, Wallace, Weismann) vielen Wagner's idee van geografische speciatie aan, en het leed een lange neergang. In 1942 werd het echter opnieuw geïntroduceerd door Mayr, en het belang van geografische speciatie werd één van de kernideeën van de evolutionaire synthese.

Kritiek

Moderne deskundigen, zoals Ernst Mayr, Jerry Coyne en Allen Orr, zijn het erover eens dat Wagner als eerste geografische soortvorming vaststelde. Zijn "migratie theorie" was echter gebaseerd op een vrij eenvoudig, Lamarckiaans idee van evolutie. Wagner betoogde in brieven aan Darwin dat hij een vitale geografische component had gemist in het begrijpen van de evolutie van nieuwe soorten. Darwin reageerde aanvankelijk vriendelijk op deze brieven, en was het ermee eens dat geografische isolatie belangrijk was (hoewel niet de enige wijze van soortvorming). Later vond hij Wagner's steeds hysterischer toon en eenzijdige argumentatie verontrustend, en schreef over zijn exemplaar van Wagner's artikel uit 1875 "meest ellendige onzin," deels omdat Wagner het belang van natuurlijke selectie negeerde, en delen van Darwin's theorie die hem bevielen zonder bronvermelding overnam, terwijl hij beweerde dat Darwin's opvattingen onjuist waren.

Evenals Darwin vond ook dominee J.T. Gulick Wagner's theorieën overdreven, maar in een later artikel zegt Gulick dat "Moritz Wagner, in zijn Wet van de Migratie van Organismen, de eerste was om aan te dringen op het belang van geografische isolatie als een factor in de evolutie, maar toen hij beweerde dat, zonder geografische isolatie, natuurlijke selectie geen effect zou kunnen hebben in het voortbrengen van nieuwe soorten, ging hij verder dan wat door feiten kon worden ondersteund".

De formulering van Ernst Mayr bracht duidelijkheid in de kwesties die Wagner onopgelost had gelaten: "Een nieuwe soort ontwikkelt zich als een populatie die geïsoleerd is geraakt van zijn ouderlijke soort, tijdens deze periode van isolatie kenmerken verwerft die de isolatie bevorderen of garanderen wanneer de externe barrières wegvallen". De zoölogische taxonoom Bernhard Rensch was ook belangrijk om geografische soortvorming op het evolutionaire menu te houden. Hij identificeerde geografische scheiding als de meest voorkomende eerste stap naar kladogenese (splitsing van soorten).

Het belang van Wagner's inzicht is vandaag de dag niet te ontkennen. Het werd vele jaren verdoezeld door zijn andere, verkeerde, ideeën, maar het was een echt natuurhistorisch inzicht, verkregen door observatie van insecten in hun natuurlijke omgeving.

"Het duurde meer dan 60 jaar na 1859 voordat de leidende specialisten... [het erover eens waren] dat deze geografische benadering de manier was om het probleem van soortvorming op te lossen... een nieuwe soort kan zich ontwikkelen wanneer een populatie isolerende mechanismen verwerft terwijl ze geïsoleerd is van haar moederpopulatie."

Wagner's publicaties

• Reizen in het regentschap van Algiers in de jaren 1836, 1837 en 1838. 3 vols. Leipzig 1841.
• De Kaukasus en het land van de Kozakken. 2 vols. Leipzig 1847.
• Reise nach Kolchis. Leipzig 1850.
• Reis naar Ararat en de Hooglanden van Armenië. Stuttgart 1848.
• Reis naar Perzië en het land van de Koerden. 2 vols. Leipzig 1851.
• Die Republik Costa-Rica. Leipzig 1856.
• Over de hydrogafische omstandigheden en het voorkomen van zoetwatervissen in de staten Panama en Ecuador. Abhandlungen der königlich bayerischen Akademie der Wissenschaften, II Classe 11 (I Abt.)
• Reizen in Noord-Amerika in de jaren 1852 en 1853 (met Carl Scherzer) 3 delen, Gotha 1861.
• Die Darwinsche Theorie und das Migrationsgesetz der Organismen. Leipzig 1868. Engelse editie: Wagner M. 1873. De Darwinistische theorie en de wet van de migratie van organismen. Vertaald door I.L. Laird, Londen.
• Natuurwetenschappelijke reizen in Tropisch Amerika. Stuttgart 1870.
• Over de invloed van geografische isolatie en kolonievorming op de morfologische veranderingen van organismen. München 1871.
• Die Entstehung der Arten durch räumliche Sonderung. De oorsprong van soorten door ruimtelijke scheiding] Gesammelte Aufsätze. Benno Schwalbe, Basel 1889.