Alfred Russel Wallace

Het grote avontuur

Na een paar jaar samen met zijn broer als spoorwegopzichter te hebben gewerkt, veranderde Wallace's leven toen hij in 1847 in Leicester Henry Walter Bates ontmoette.

De Amazone

Wallace en Bates bespraken het idee van een expeditie naar het Amazonegebied. Het plan was om de kosten te dekken door specimens terug te sturen naar Londen, waar een agent ze zou verkopen tegen een commissie. Ook zouden de reizigers "feiten verzamelen om het probleem van de oorsprong der soorten op te lossen", zoals Wallace het uitdrukte in een brief aan Bates. De twee vrienden, die inmiddels beiden ervaren amateur entomologen waren, kwamen in Londen bijeen om zich voor te bereiden door Zuid-Amerikaanse planten en dieren in de belangrijkste collecties te bekijken.

Bates en Wallace vertrokken in april 1848 uit Liverpool en arriveerden eind mei in Pará (nu Belém). Het eerste jaar vestigden zij zich in een villa in de buurt van de stad en verzamelden vogels en insecten. Daarna spraken zij af zelfstandig te gaan verzamelen.

Wallace bleef het Amazonegebied vier jaar lang in kaart brengen, verzamelde specimens en maakte aantekeningen over de volkeren, de talen, de geografie, flora en fauna. Op 12 juli 1852 scheepte Wallace zich in op de brik Helen, op weg naar Engeland. Na achtentwintig dagen op zee vatte de balsem in de lading van het schip vlam en werd de bemanning gedwongen het schip te verlaten. Alle specimens die Wallace op het schip had, het grootste deel van zijn collectie, gingen verloren. Hij kon alleen een deel van zijn dagboek en een paar schetsen redden. Wallace en de bemanning verbleven tien dagen in een open boot voordat ze werden opgepikt door de brik Jordeson.

Oost-Indië

Van 1854 tot 1862, 31 tot 39 jaar oud, reisde Wallace door Nederlands-Indië (nu Maleisië en Indonesië), om specimens te verzamelen voor de verkoop en om de natuur te bestuderen. Wallace verzamelde in Nederlands-Indië meer dan 125.000 specimens (alleen al meer dan 80.000 kevers). Meer dan duizend daarvan vertegenwoordigden soorten die nieuw waren voor de wetenschap.

Zijn waarnemingen van de duidelijke zoölogische verschillen over een smalle zeestraat in de archipel leidden tot zijn voorstel voor de zoögeografische grens die nu bekend staat als de Wallace-lijn. Bali en Lombok waren twee eilanden in de archipel die op het breedste punt slechts 28 km van elkaar verwijderd waren, ongeveer even groot en met hetzelfde klimaat, dezelfde bodem, dezelfde hoogte en hetzelfde uitzicht. Toch waren hun flora en fauna zo verschillend.

"In deze archipel zijn er twee verschillende faunas die strikt zijn afgebakend en die evenveel verschillen als die van Afrika en Zuid-Amerika... toch is er niets op de kaart of op het gezicht van de eilanden dat hun grenzen aangeeft. De grenslijn loopt tussen eilanden die dichter bij elkaar liggen dan andere die tot dezelfde groep behoren. Ik geloof dat het westelijke deel een afgescheiden deel is van het vasteland van Azië, terwijl het oostelijke deel een fragmentarisch verlengstuk is van een voormalig continent in het westen van de Stille Oceaan".

Hoe komt het, vroeg hij zich af, dat de dieren en planten aan de Bali-kant van het kanaal van Aziatische types waren, terwijl die aan de Lombok-kant Australasisch van type waren? Dit moest betekenen dat de westelijke groep was geëvolueerd uit een gemeenschappelijke westelijke stam, terwijl de oostelijke groep was geëvolueerd uit een gemeenschappelijke oostelijke stam.

Terwijl hij de archipel verkende, verfijnde hij zijn gedachten over evolutie en kreeg hij zijn beroemde inzicht over natuurlijke selectie. In 1858 stuurde hij een artikel over zijn theorie naar Darwin; het werd, samen met een beschrijving van Darwins eigen theorie, in datzelfde jaar gepubliceerd.

De verslagen van zijn studies en avonturen aldaar werden uiteindelijk in 1869 gepubliceerd als The Malay Archipelago. Het werd een van de populairste natuurhistorische reisjournalen van de 19e eeuw. Het werd geprezen door Charles Darwin en Charles Lyell en door anderen, zoals de romanschrijver Joseph Conrad, die het zijn "favoriete metgezel bij het slapengaan" noemde.

Een deel van het gebied waar Wallace werkte

Natuurlijke selectie

In tegenstelling tot Darwin begon Wallace zijn carrière als rondreizend natuuronderzoeker toen hij al geloofde in de evolutie. Zowel hij als Bates hadden Vestiges gelezen, een controversieel populair-wetenschappelijk werk dat in 1844 anoniem was gepubliceerd. Hierin werd gepleit voor een evolutionaire oorsprong van het zonnestelsel, de aarde en levende wezens. Hij las ook Malthus' Principle of population, waarvan hij zegt "dat het mij twintig jaar later de lang gezochte aanwijzing gaf voor het effectieve middel in de evolutie van organische soorten". Hij bedoelde daarmee de strijd om het bestaan, die Wallace tot natuurlijke selectie bracht.

Wallace schreef zijn ideeën op het kleine eiland Ternate, in wat toen Nederlands-Indië was. Hij leed aan malaria. Terwijl de inboorlingen hem verzorgden, gingen zijn gedachten uit naar het boek van Malthus.

"Ik dacht aan [Malthus]'s duidelijke uiteenzetting van de 'positieve controles op de toename' - ziekte, ongelukken, oorlogen, hongersnood - die de bevolking laag houden... Het kwam toen bij me op dat dezelfde oorzaken, of hun equivalenten, ook voortdurend werkzaam zijn in het geval van dieren... Waarom sterven sommigen en leven anderen? En het antwoord kwam duidelijk, dat over het algemeen de best passende leven... Toen drong het plotseling tot me door dat dit zelfwerkzame proces noodzakelijkerwijs het ras zou verbeteren..."

Dit was de oorsprong van zijn brief aan Darwin, waarin hij het idee van natuurlijke selectie uiteenzette.

Zijn opvattingen over de menselijke evolutie

In 1864 publiceerde Wallace een artikel, The origin of human races and the antiquity of Man deduced from the theory of natural selection, waarin hij de theorie toepaste op de mens. Huxley had reeds zijn standpunt gepubliceerd dat evolutie op de mens van toepassing was zoals op andere levende wezens.

Wallace meende dat natuurlijke selectie geen verklaring kon zijn voor wiskundig, artistiek of muzikaal genie, evenmin als voor metafysische overpeinzingen, geestigheid en humor. Uiteindelijk zei hij dat iets in "het ongeziene universum van de Geest" ten minste drie keer in de geschiedenis had ingegrepen. De eerste was de schepping van leven uit anorganische materie. De tweede was de introductie van bewustzijn in de hogere dieren. En de derde was het ontstaan van de hogere mentale vermogens in de mensheid. Hij geloofde ook dat het doel van het universum de ontwikkeling van de menselijke geest was.

Velen, waaronder Huxley, Hooker, en Darwin zelf, stonden zeer kritisch tegenover deze ideeën. Zoals een historicus van de wetenschap heeft opgemerkt, waren Wallace's opvattingen op dit gebied in strijd met twee belangrijke leerstellingen van het Darwinisme. Deze zijn: evolutie heeft geen doel, en het is niet gericht op of gecentreerd rond de mensheid. De meeste biografen menen dat zijn denken over de evolutie van de mens beïnvloed werd door zijn aanvaarding van het spiritualisme, die in dezelfde tijd plaatsvond.

Spiritualisme

Wallace geloofde niet in geopenbaarde religie van welke aard dan ook, maar wel in spiritualisme. Biografen hebben zich daarover verbaasd, omdat zij niet weten waarom zo'n man in geesten zou geloven. Vroeg in zijn leven experimenteerde hij met hypnose, wat toen werd betwijfeld en bekritiseerd. Hij gebruikte enkele van zijn studenten in Leicester als proefpersonen, met aanzienlijk succes. Dit heeft hem er blijkbaar van overtuigd om ideeën waaraan werd getwijfeld niet te verwerpen. Zelfs toen Huxley hem vertelde dat één van zijn favoriete mediums een bewezen bedrieger was, weigerde hij dat te geloven. Hij gaf de voorkeur aan het bewijs van zijn eigen ervaring.

Wallace's openlijke steun aan het spiritualisme en zijn verdediging van spiritistische media tegen beschuldigingen van fraude, schaadden zijn wetenschappelijke reputatie. Het zette zijn relatie onder druk met vrienden als Bates, Huxley en Darwin, die vonden dat hij te goedgelovig was. Anderen werden openlijk vijandig tegen Wallace over de kwestie. Wallace en andere wetenschappers die het spiritisme verdedigden, kregen veel kritiek van de pers, waarbij vooral The Lancet, het toonaangevende Engelse medische tijdschrift, hard uithaalde. De controverse beïnvloedde het beeld dat het publiek van Wallace had voor de rest van zijn carrière, hoewel hij altijd gerespecteerd werd in andere opzichten.

• 1878. Wonderen en modern spiritisme: drie essays. Spiritualist Press, Londen.

Wallace op oudere leeftijd

Andere belangen

Wallace had een breed scala aan interesses, en schreef boeken over al die interesses. Hij schreef tegen vaccinatie, voor frenologie, voor spiritualisme, voor landnationalisatie, tegen de maan die kanalen heeft, en voor sociale verandering en de vooruitgang en verbetering van de mensheid. Hij geloofde niet in religie, maar wel in spiritualisme. Hij was een radicaal in politiek, economie en sociale hervorming. Hij was een vriendelijk en integer mens, maar hij kon een harde tegenstander zijn als hij vond dat er iets oneerlijks aan de hand was. Zelfs de titels van sommige van zijn boeken waren sensationeel, zoals bijvoorbeeld:

• Bad Times: an essay on the depression of trade, tracing it to its sources in enormous foreign loans, excessive war expenditure, the increase of speculation and of millionaires, and their depopulation of the rural districts; with suggested remedies. Met een bijlage over de nationalisatie van onroerend goed. Macmillan, Londen. 1885.
• Land nationalisatie: de noodzaak en de doelstellingen. Een vergelijking van het systeem van landheer en pachter met dat van het bezitten van land in hun invloed op het welzijn van het volk. Swan Sonnenschein, Londen 1892.
• Vaccinatie een waanidee, de strafrechtelijke handhaving ervan een misdaad. Dit essay is geschreven met het doel het Parlement te beïnvloeden en de snelle afschaffing van de onrechtvaardige, wrede en verderfelijke vaccinatiewetten te bewerkstelligen. Voor dit doel was het nodig om duidelijk te spreken over de onwetendheid en onbekwaamheid die de Koninklijke Commissie heeft getoond, waarvan ik bewijzen geef uit hun Eindrapport en het bewijsmateriaal dat zij hebben verzameld en afgedrukt. (Voorwoord). Herdrukt als een afzonderlijk hoofdstuk uit hoofdstuk XVIII van The wonderful century. Swan Sonnenschein, Londen 1898.

Boeken

Wallace schreef ongeveer 22 boeken, afhankelijk van hoe men ze telt. Zijn grootste werken zijn:

• 1853 Reizen op de Amazone en Rio Negro
• 1858 Over de neiging van variëteiten om oneindig af te wijken van het oorspronkelijke type (dit is de beroemde verhandeling over natuurlijke selectie)
• 1869 De Maleise Archipel.
• 1870 Bijdragen tot de theorie van natuurlijke selectie.
• 1876 De geografische verspreiding van dieren
• 1878 Tropische Natuur, en andere essays
• 1880 Eilandleven
• 1889 Darwinisme