Parsifal (opera)

De muzikale achtergrond van de opera

Wagner heeft meer dan enige andere componist in de 19e eeuw gedaan om de manier waarop mensen naar opera luisterden te veranderen. In de 18e eeuw gingen mensen naar het operahuis en zaten in hun loges om met andere mensen te praten en gezien te worden. Componisten schreven opera's met grote aria's, zodat de zangers hun vaardigheden konden tonen en het publiek kon applaudisseren.

Wagner veranderde dit alles. Hij ontwikkelde al snel opera's waarin geen verschil meer bestaat tussen recitatief (waarin het verhaal wordt verteld) en aria's (grote liederen voor de solisten). De muziek van zijn latere opera's, vooral Parsifal, is als een lange, doorlopende lijn met rijke, romantische harmonie. De muziek ontwikkelt zich logisch, met leidmotieven (zeer korte stukjes muziek die bepaalde mensen of ideeën uitbeelden) die de muziek en het verhaal helpen zich te ontwikkelen.

Het verhaal van Parsifal

Het verhaal van Parsifal en de Heilige Graal is in verschillende vormen bewaard gebleven, die dateren van tussen 1170 en 1220. Wagner, die de tekst van zijn opera's altijd zelf schreef, gebruikte een mengeling van verschillende van deze versies van het verhaal om aan zijn ideeën voor de opera te voldoen. Parsifal is een jonge man die een "zuivere dwaas" is, wat betekent dat hij een onschuldige, goede man is die langzaam de wereld begint te begrijpen. De Heilige Graal is de beker waaruit Jezus Christus zou hebben gedronken bij het Laatste Avondmaal. De Heilige Speer is de speer waarmee de Romeinse soldaat Jezus' zijde zou hebben doorboord toen hij aan het kruis werd geslagen. De Heilige Graal en de Heilige Speer zijn heilige relikwieën (dingen uit het verleden) die aan Titurel en zijn bende christelijke ridders zijn gegeven om voor te zorgen. Titurel heeft een kasteel gebouwd, Montsalvat, hoog op de rotsen van het woud, om ze te bewaken. In het bijzonder moet hij oppassen voor Klingsor, die in de buurt woont. Klingsor is een tovenaar die een tuin vol mooie bloemenmeisjes heeft. Deze maagden zijn in zijn macht. Een van hen is Kundry. Zij heeft al verschillende jonge ridders in Klingsor's macht gekregen. Zelfs Titurel's zoon, Amfortas, kon de verleiding van Kundry niet weerstaan. Zijn speer werd hem ontnomen en hij raakte zwaar gewond voordat hij werd gered. Aan het begin van de opera ligt hij in pijn. Het enige dat de wond zou kunnen genezen is de aanraking van de Heilige Speer die Klingsor nu heeft, en de enige persoon die de speer terug zou kunnen krijgen is een "zuivere dwaas", een jongeman die niets weet van het kwaad van de wereld en die de schoonheid van de bloemen-meisjes kan weerstaan.

Het verhaal van de opera

Akte I

De opera begint met een orkestrale prelude (Wagner noemt het geen "ouverture"). Als het doek opgaat wekt Gurnemanz, een van de oudste ridders, twee slapende bedienden. Zij knielen en bidden terwijl koning Amfortas op zijn bed naar het bosmeer wordt gebracht om zijn wond te baden. Kundry komt aan, stapt op haar paard, op zoek naar iets om de wond te genezen (als Kundry weg is van Klingsor is zij niet in zijn macht. Zij voelt dat het haar schuld was dat Amfortas gewond raakte. Als Kundry niet in de macht van Klingsor is, is zij een trouwe boodschapper van de Graal).

Plotseling valt een gewonde zwaan (een vogel die heilig is voor de ridders van de Graal) dood aan de voeten van Gurnemanz. De zwaan was gedood door Parsifal. Hij wist niet dat het verkeerd was, maar als de ridders hem gevangen nemen beseft hij zijn schuld en breekt hij de pijl. De ridders vragen hem naar zijn naam, maar Parsifal zegt dat hij zijn naam niet kent en niet weet waar hij vandaan komt. Plotseling beseffen de ridders dat Parsifal de zuivere dwaas is die ze nodig hebben om de Heilige Speer te vangen.

De scène verandert. De ridders doen de communie. Amfortas lijdt vreselijke pijn, maar moet zijn plicht doen tijdens de ceremonie. Als de Heilige Graal wordt getoond, fonkelt hij helder in de zaal. De ridders zakken op hun knieën. Alleen Parsifal lijkt de betekenis van dit alles niet te begrijpen.

Akte II

De scène is de magische tuin van Klingsor bij zijn kasteel. Kundry is door hem ontboden, maar is nu heel anders: ze heeft geen eigen kracht, en wordt door Klingsor beheerst en gekweld. Klingsor ziet Parsifal, die hij verwacht, vanuit de verte naderen, en stuurt zijn magische ridders erop af om tegen hem te vechten, in de verwachting dat zij door Parsifal zullen worden verslagen. De bloemenmeisjes, de vrouwen van de ridders, zien Parsifal en noemen hem bij zijn naam. Niemand heeft hem ooit eerder bij zijn naam genoemd. Wanneer een van hen zijn lippen kust, beseft hij plotseling wat hem te doen staat. Hij herinnert zich nu alles wat er in de eerste akte is gebeurd en begrijpt de betekenis ervan. Hij gooit de maagd opzij. Klingsor verschijnt en gooit de speer naar Parsifal, maar op magische wijze stopt deze boven Parsifals hoofd. Parsifal grijpt hem en maakt het kruisteken. Het kasteel wordt verwoest, de tuinen verdwijnen, en hij gaat terug naar de Graal.

Akte III

Na een reis die hem vele jaren kost, komt Parsifal terug naar het Graalbos. Gurnemanz is nu erg oud. Kundry werkt voor de ridders. Parsifal zelf is gekleed als een zwarte ridder. Kundry herkent hem, maar Gurnemanz niet. Hij vindt het vervelend dat een gewapende vreemdeling op deze heilige dag (het is Goede Vrijdag) komt. Parsifal gooit de speer in de grond, legt zijn wapens neer en zet zijn helm af. Gurnemanz beseft wie het is. Hij helpt hem zich te kleden als een ridder van de Graal. Kundry wast zijn voeten en droogt ze af met haar lange haren. Gurnemanz zegent Parsifal's hoofd. Parsifal is nu een ridder van de Graal, en hij doopt Kundry. Titurel is zojuist gestorven, en Amfortas, nog steeds in vreselijke pijn, komt naar buiten om de Graal te ontsluieren. Parsifal komt binnen en raakt de wond aan met de punt van de speer. Amfortas' pijn verandert in blijdschap, het schrijn wordt geopend, de Graal wordt omgeven door licht. De ridders knielen neer, Kundry sterft vredig. Alles is vergeven. De muziek eindigt met een climax gebaseerd op de leidmotieven van de Heilige Graal en het Sacrament.

Parsifal, akte 1. Scenografie door Arnaldo dell'Ira c.1930


Parsifal ansichtkaart rond 1900, onbekende kunstenaar


Parsifal, akte 3. Scenografie door Paul von Joukowsky, 1882

De opvoeringen van Parsifal

Tot 1903 was het Festspielhaus van Bayreuth de enige plaats waar Wagners opera Parsifal mocht worden opgevoerd. In 1903 werd de opera opgevoerd in de Metropolitan Opera in New York. Al snel werd hij ook op andere plaatsen opgevoerd.

Wagner omschreef Parsifal graag als "ein Bühnenweihfestspiel" ("Een feeststuk voor de inwijding van het toneel"). In Bayreuth is het traditie geworden dat er na de eerste akte van de opera niet meer wordt geapplaudisseerd.

De dirigent van de eerste uitvoering was Hermann Levi, de hofdirigent van de opera van München. Wagner had er bezwaar tegen dat Parsifal door een Jood werd gedirigeerd (Levi's vader was in feite een rabbijn). Wagner stelde eerst voor dat Levi zich tot het christendom zou bekeren, wat Levi weigerde. Vervolgens schreef Wagner aan Koning Ludwig dat hij besloten had Levi te accepteren. Dit ondanks het feit (zo beweerde hij) dat hij klachten had ontvangen dat "van alle stukken, dit meest christelijke werk" door een Jood moest worden geleid. De Koning uitte zijn tevredenheid hierover. Hij zei dat "mensen in wezen allemaal broeders zijn". Wagner schreef aan de Koning dat hij "het Joodse ras beschouwde als de geboren vijand van de zuivere mensheid en alles wat er nobel aan is".

Festspielhaus in de jaren 1870