Runen
Runen zijn zeer oude letters die Germaanse mensen gebruikten voordat ze in de Middeleeuwen begonnen met het gebruik van Latijnse letters. In de breedste zin kan het woord runen alle cryptische letters betekenen, maar het betekent meestal de alfabetten die de Scandinaviërs gebruikten vanaf ongeveer het jaar 150 CE tot aan de Middeleeuwen. De oudste daarvan wordt de Oudere Fuþark genoemd, gebruikt van ongeveer 150 tot 800 CE. Rond het jaar 800 veranderden de runen in de Jongere Fuþark, en deze werden gebruikt tot ongeveer 1100, toen het Latijnse alfabet ze verving. De Angelsaksische runen werden ongeveer in dezelfde tijd (400-1100) in Groot-Brittannië gebruikt. De Scandinavische runen worden "Fuþark" genoemd omdat de eerste zes letters in het runenalfabet ᚠ ᚢ ᚦ ᚨ ᚱ ᚲ (F U Þ A R K). De Angelsaksische runen worden "Fuþorc" genoemd omdat ze een beetje anders zijn.
Op veel plaatsen in Scandinavië (Denemarken, Noorwegen en Zweden), en op de Britse eilanden, IJsland, Groenland, de Faeröer en Frisia worden runenstenen gevonden. Runes zijn gebruikt voor het schrijven van gedichten en lofprijzingen, en ze worden soms nog steeds gebruikt om cijfers te schrijven. Runes werden ook gebruikt door J.R.R. Tolkien in zijn fantasiewerken, die gebaseerd waren op de Germaanse mythologie. Vanwege hun associatie met de Germaanse mythologie werden runen ook door de nazi's gebruikt om een nieuwe mystiek en een romantisch gevoel voor Germaans erfgoed te ondersteunen. De rune ᚦ overleefde tot in de middeleeuwen in de Engelse taal en tot in de moderne tijd in het IJslands als de brief þ (uitgesproken als "th"). Na de verovering van de Normandiërs werd deze brief vervangen door de letters th omdat deze onbekend was bij de Franstalige Normandiërs. Op dezelfde manier werd de letter ð (uitgesproken als "th") gebruikt in het Oud-Engels en wordt hij nog steeds gebruikt in het IJslands, maar hij is afkomstig uit het Iers, niet uit de runen.
Toen de runen voor het eerst werden gebruikt, waren de Germaanse talen nog niet opgesplitst in hun moderne takken; er was slechts één eenheidstaal (Proto-Germaans genaamd) met veel regionale dialecten. Elke rune had een naam, zoals onze moderne letters namen hebben, maar deze zeer oude namen zijn niet meer bekend. Door hun associatie met latere letters zijn de oude namen van de runen gereconstrueerd. De [*] voor de Proto-Germaanse naam van een rune betekent dat dit een gereconstrueerde naam is. Niet alle runen zijn echter op dezelfde manier getekend en sommige runen en hun namen waren op sommige plaatsen verschillend.
Rök Runestone, Zweden, 9e eeuw
Ouderling Futhark
Vragen en antwoorden
V: Wat zijn runen?
A: Runen zijn zeer oude letters die de Germanen gebruikten voordat ze in de Middeleeuwen Latijnse letters gingen gebruiken. In de breedste zin kan het woord runen alle cryptische letters betekenen, maar meestal verwijst het naar de alfabetten die door de Scandinavische volkeren werden gebruikt vanaf ongeveer 150 na Christus tot in de Middeleeuwen.
V: Wat is de Oude Fuþark?
A: De Elder Fuþark is een van de oudste runen alfabetten en werd gebruikt van ongeveer 150 tot 800 na Christus.
V: Wat is de Jongere Fuþark?
A: Rond 800 na Christus veranderden de runen in wat bekend staat als de Jongere Fuþark en deze werden gebruikt tot ongeveer 1100, toen ze werden vervangen door het Latijnse alfabet.
V: Waar worden runen gevonden?
A: Runen zijn op veel plaatsen in Scandinavië (Denemarken, Noorwegen en Zweden) en in Groot-Brittannië, IJsland, Groenland, de Faeröer en Frisia in stenen gekerfd (runen genoemd).
V: Hoe zijn runen historisch gezien gebruikt?
A: Historisch gezien werden runen gebruikt voor het schrijven van gedichten en lofprijzingen en als cijfers. Zij werden ook gebruikt in de fantasiewerken van J.R.R. Tolkien die gebaseerd waren op de Germaanse mythologie. Bovendien werden ze tijdens nazi-Duitsland gebruikt ter ondersteuning van een nieuwe mystiek en een geromantiseerde kijk op het Germaanse erfgoed.
V: Hoe konden sommige runennamen overleven in de moderne tijd? A: De rune ᚦ overleefde in de Engelse taal van de Middeleeuwen en in het moderne IJslands, waar hij wordt uitgesproken als "th" zoals in thing of this; na de Normandische verovering werd hij echter vervangen door th omdat de Franssprekende Normandiërs hem niet kenden, terwijl ð (ook uitgesproken als "th") een Oud-Engelse letter was die nog steeds voorkomt in het IJslands, maar eigenlijk is afgeleid van het Iers en niet van de runen zelf.
V: Uit welke taal kwamen al deze vroege versies van runen? A: Alle vroege versies van runen stammen uit het Proto-Germaans, dat destijds vele regionale dialecten omvatte; elke rune had een naam die leek op onze moderne letters, maar die zeer oude namen zijn niet meer bekend, zodat hun associatie met latere letters hun reconstructie in de loop der tijd mogelijk heeft gemaakt.
