Ticino (kanton)

Geografie

Het kanton Ticino ligt in het zuiden van Zwitserland. Het wordt bijna volledig omringd door Italië, dat in het oosten, westen en zuiden ligt. In het noorden liggen de kantons Wallis en Uri, in het noordoosten het kanton Graubünden.

De oppervlakte is 2.812 km², waarvan ongeveer driekwart als productief wordt beschouwd. Bossen bedekken ongeveer een derde van het gebied, maar ook de meren Maggiore en Lugano maken een aanzienlijk deel uit van de totale oppervlakte. Deze meren zijn bekend met de bovengenoemde namen, maar heten officieel het Verbanomeer en het Ceresio-meer.

Het kanton is geografisch in tweeën gesplitst door de Monte Ceneri-pas. Het noordelijke, meer bergachtige deel, genaamd Sopraceneri, wordt gevormd door de twee grote Zwitserse valleien rond het Lago Maggiore: de Ticino Vallei en de Maggia Vallei. Het zuidelijke deel, Sottoceneri genaamd, is de regio rond het Luganomeer.

De Ticino is de grootste rivier in het kanton. Hij voert het grootste deel van het kanton af en stroomt vanuit het noordwesten door de Bedrettovallei en de Leventina-vallei naar het Lago Maggiore bij Locarno. De belangrijkste zijrivieren zijn de Brenno in de Blenio-vallei en de Moesa in de Mesolcina-vallei in Graubünden. Het land van het kanton wordt gevormd door de rivier, die in het midden een breed dal vormt, algemeen bekend als de Riviera.

De westelijke landen van het kanton worden echter drooggelegd door de Maggia rivier. De Verzasca-vallei ligt tussen de rivier de Ticino en de Maggia. Er is ook een kleiner gebied dat direct in het Meer van Lugano afvoert. Het grootste deel van het land wordt beschouwd binnen de Alpen, maar een klein gebied maakt deel uit van de vlakte van de rivier Po die het noorden van Italië afvoert.

Luganomeer

Geschiedenis

In de oudheid werd het gebied van wat nu Ticino is door de Lepontii, een Keltische stam, bewoond. Later, waarschijnlijk rond de heerschappij van Augustus, werd het deel van het Romeinse Rijk. Na de val van het Westerse Rijk, werd het geregeerd door de Ostrogoten, de Longobarden en de Franken. Rond 1100 CE was het het centrum van de strijd tussen de vrije gemeenten van Milaan en Como: in de 14de eeuw werd het definitief verworven door de Visconti, hertogen van Milaan. In de 15e eeuw veroverden de Zwitserse bonden de valleien ten zuiden van de Alpen in drie afzonderlijke veroveringen.

Het kanton Uri veroverde de Leventina-vallei in 1440. Tussen 1403 en 1422 werden sommige van deze gronden al geannexeerd door troepen van Uri, maar vervolgens verloren. In een tweede verovering verwierven Uri, Schwyz en Nidwalden in 1500 de stad Bellinzona en de Riviera. Een deel van het land en de stad Bellinzona zelf werden eerder geannexeerd door Uri in 1419, maar verloren weer in 1422. De derde verovering werd uitgevochten door troepen van de hele Confederatie (die toen uit 12 kantons bestond). In 1512 werden Locarno, de Maggia-vallei, Lugano en Mendrisio geannexeerd. Vervolgens maakte het bovenste dal van de rivier de Ticino, van de St. Gotthard tot de stad Biasca (Leventina-vallei), deel uit van het kanton Uri. Het resterende grondgebied (Baliaggi Ultramontani, Ennetbergische Vogteien, de Bailiwicks Beyond the Mountains) werd beheerd door de Twaalf Kantons.

Het land van het kanton Ticino is het laatste land dat door de Zwitserse Bondsstaat is veroverd. (Na de slag bij Marignano in 1515 versloeg de koning van Frankrijk Franciscus I de Confederatie, en zij gaven verdere veroveringen op). In februari 1798 werd een poging tot annexatie door de Republiek Cisalpine afgeslagen door een vrijwillige militie in Lugano. Tussen 1798 en 1803, tijdens de Helvetische Republiek, waren de districten Bellinzona en Lugano afzonderlijke kantons, maar in 1803 werden de twee verenigd om het kanton Ticino te vormen dat in hetzelfde jaar als volwaardig lid toetrad tot de Zwitserse Bondsstaat. Tijdens de Napoleontische oorlogen dienden veel Ticinezen (net als andere Zwitsers) in Zwitserse militaire eenheden die met de Fransen waren geallieerd.

Tot 1878 wisselden de drie grootste steden, Bellinzona, Lugano en Locarno, elkaar af als hoofdstad van het kanton. In 1878 werd Bellinzona echter de enige en permanente hoofdstad.

De huidige grondwet [1] dateert van 1997. De vorige, sterk gewijzigde, grondwet dateert van 1830, bijna 20 jaar voor de oprichting van de huidige Zwitserse Bondsstaat.

Overheid

Het kantonnale parlement is de Grote Raad (Italiaans: Gran Consiglio), met 90 leden en de regering (Consiglio di Stato) heeft 5 leden (Consiglieri di Stato). In beide raden worden de leden gekozen volgens het proportionele kiesstelsel. Het kanton stuurt twee afgevaardigden naar de Zwitserse Raad van Staten (Hogerhuis) en acht afgevaardigden naar de Nationale Raad (Onderhuis). De regionale hoofdstad is Bellinzona.

Landbouw

De belangrijkste landbouwproductie is wijn, meestal merlot, een soort rode wijn. Daarna volgt de tuinbouw, de melk- en kaasproductie.

Economie

De heuvelachtige hellingen van het kanton worden uitgebreid gebruikt voor de productie van hydro-elektriciteit. De geproduceerde elektriciteit wordt thuis gebruikt en verkocht voor de export. In de noordelijke gebieden vindt veeteelt plaats. De productie van wijn is belangrijk in het kanton en wordt geëxporteerd naar voornamelijk andere gebieden in Zwitserland. De wijngaarden zijn vooral geconcentreerd in de zuidelijke helft van het kanton waar het klimaat warmer is. Andere landbouwproducten zijn onder andere maïs, aardappelen, tabak en groenten.

Het weer in het kanton is vaak omgekeerd aan dat ten noorden van de Alpen. Dit, en een warmer klimaat in het algemeen, trekt veel toeristen uit andere Zwitserse kantons. De meren worden samen met de zonneschijn als aantrekkelijk beschouwd. Het toerisme is de belangrijkste economische factor in het kanton.

Er is ook lichte industrie, meestal geconcentreerd rond de drie grootste steden Lugano, Locarno en Bellinzona.

Het kanton is goed verbonden met de rest van Zwitserland. Er zijn tunnels onder het Gotthard-massief, zowel voor het spoor als voor de weg. Het kanton Graubünden is met een directe busverbinding verbonden, terwijl het kanton Wallis via een tunnel bij de Simplonpas met het spoor is verbonden. Er zijn goede treinverbindingen met Milaan en Rome in Italië en Duitsland via Bazel en Zürich.

Vanwege de toeristische handel zijn er een aantal kleine spoorwegen in de natuurgebieden in de bergen. Wintersport is belangrijk, ondanks dat het minder ontwikkeld is.

Er zijn twee grote centra voor onderwijs en onderzoek in het kanton Ticino. De Universiteit van Italiaans sprekende Zwitserland (USI, Università della Svizzera Italiana) is de enige Zwitserse universiteit die in het Italiaans lesgeeft. De Hogeschool voor Italiaans sprekende Zwitserland (SUPSI, Scuola Universitaria Professionale della Svizzera Italiana) daarentegen is een beroepsopleidingscollege dat zich richt op een praktische onderwijsmethode op het gebied van toegepaste kunst, economie, maatschappelijk werk, technologie en productiewetenschap.

Er worden drie dagbladen gepubliceerd in Ticino: Corriere del Ticino, La Regione, en Giornale del Popolo. Dit zijn de enige Italiaanse dagbladen in Zwitserland.

Taal

De officiële taal, en de taal die gebruikt wordt voor de meeste schriftelijke communicatie, is het Italiaans. In de mondelinge communicatie zijn de West-Lombardische (Ticinese) variëteiten, hoewel ze zich terugtrekken ten gunste van het Italiaans (vooral in de steden Lugano, Ascona en Locarno en onder de jongere generaties), nog steeds goed bewaard gebleven. Deze zijn verder onderverdeeld in lokale variaties, waarbij de noordelijke valleien een dialect spreken dat nauwer aansluit bij het Romansch, de vierde officiële taal van Zwitserland. Er is een zekere hoeveelheid populaire literatuur (gedichten, komedies, enz.) in het Ticinees, en het nationale radio- en televisieprogramma trasmit regelmatig in het Ticinees (voornamelijk komedies).

Religie

De bevolking is overwegend rooms-katholiek (75%) of protestants (7%). Ongeveer 2% van de bevolking is orthodox of islamitisch.

Wijken

Het kanton Ticino is verdeeld in 8 districten (distretti) en 38 cirkels (circoli):

• Distretto di Mendrisio
• Distretto di Lugano
• Distretto di Locarno
• District Vallemaggia
• Distretto di Bellinzona
• Distretto di Riviera
• Distretto di Blenio
• Distretto di Leventina

Een oude foto uit 1905-1910 van Lugano door Prokudin-Gorskii

Gemeenten

Er zijn 195 gemeenten in het kanton (vanaf februari 2006). Deze gemeenten (comuni) zijn gegroepeerd in 38 circoli (cirkels of subdistricten) die op hun beurt zijn gegroepeerd in districten (distretti). Sinds eind 1990 is er een project aan de gang waarbij enkele gemeenten worden gegroepeerd (omdat ze klein zijn).

Gezicht op Morcote