Existentialisme
Het existentialisme is een manier van denken die zich richt op wat het betekent voor mensen om te bestaan. Het is een filosofische stroming. Het werd bekend in boeken en films uit de 19e en 20e eeuw. Het existentialisme staat bekend om de behandeling van nihilistische problemen, maar is over het algemeen toch een soort anti-nihilisme. Het zegt dat mensen een wil en een bewustzijn hebben, maar leven in een wereld die dat niet heeft. Het uitgangspunt dat mensen keuzes moeten maken over hun leven terwijl ze weten dat ze sterfelijk zijn, is waar het existentialisme om draait.
Het is begonnen door de Deense filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855). Kierkegaard was een zeer gelovig man, maar het existentialisme werd in de 20e eeuw steeds atheïstischer. De meeste van de belangrijkste denkers en schrijvers kwamen van het Europese vasteland. Zo bracht Jean-Paul Sartre het grootste deel van de Tweede Wereldoorlog door in een Duits gevangenenkamp, waar hij de filosofie van Martin Heidegger las. Toen hij vrij kwam gaf hij een lezing met de titel Existentialisme en Humanisme. Deze vroege lezing is misschien gemakkelijker te lezen dan zijn latere werk.
Veel religies en filosofieën (denkwijzen over de wereld) zeggen dat het menselijk leven een zin (of een doel) heeft. Maar mensen die in het existentialisme geloven, denken dat de wereld en het menselijk leven geen betekenis hebben tenzij mensen er betekenis aan geven: "bestaan gaat vooraf aan [is vóór] essentie". Dit betekent dat wij ons bestaan vinden in de wereld, en dan geven wij onszelf betekenis, of "essentie". Zoals Sartre zei: "Wij zijn veroordeeld om vrij te zijn". Dit betekent dat we geen andere keuze hebben dan te kiezen, en dat we volledig verantwoordelijk zijn voor onze keuzes. Een andere manier om het te zeggen is dat we altijd keuzes maken, ook al realiseren we ons dat niet.
Existentialisten geloven dat onze menselijke "essentie" of "aard" (manier van zijn in de wereld) eenvoudigweg ons "bestaan" (zijn in de wereld) is. Eenvoudiger gezegd: de "essentie" van een mens, of wat een mens tot een "mens" maakt, is niet het gevolg van de natuur of van oncontroleerbare omstandigheden; de menselijke essentie is eigenlijk gewoon wat wij ervoor kiezen. Dit betekent dat de enige natuur die wij als mensen hebben, de natuur is die wij voor onszelf maken. Als gevolg hiervan denken existentialisten dat de handelingen of keuzes die iemand maakt heel belangrijk zijn. Zij geloven dat ieder mens voor zichzelf moet beslissen wat goed en fout is, en wat goed en slecht is.
Mensen die in het existentialisme geloven, stellen vragen als "hoe is het om een mens (een persoon) in de wereld te zijn?" en "hoe kunnen we de menselijke vrijheid begrijpen (wat het voor een mens betekent om vrij te zijn)?". Existentialisme is vaak verbonden met negatieve emoties, zoals angst (zorgen maken), vrees (een zeer sterke angst), en sterfelijkheid (besef van onze eigen dood). Sommige existentialisten, zoals Sartre en Heidegger, denken dat nadenken over deze emoties mensen helpt bij het kiezen van de manier waarop zij hun leven willen leiden.
Existentialisme wordt soms verward met nihilisme. Het verschilt van nihilisme, maar er is een overeenkomst. Nihilisten geloven dat het menselijk leven helemaal geen zin (of doel) heeft; het existentialisme zegt dat mensen hun eigen doel moeten kiezen.
Jean-Paul Sartre (1905-1980), een van de belangrijkste existentialistische filosofen
Existentialisme in boeken
Veel van de belangrijkste bronnen voor het existentialisme zijn in andere talen geschreven en pas later vertaald, meestal na de jaren 1950.
- The Outsider, van Colin Wilson (1956), onderzocht het idee van de sociale buitenstaander in de moderne samenleving. Het was een van de weinige boeken in het Engels met een leesbare uitleg van de ideeën en geschriften van Dostojevski, Sartre en Camus, met name het idee van vervreemding.
- Irrational Man: a study in existential philosophy, door William Barratt (1958), Anchor Books ISBN 0-385-03138-6. Dit is een meer directe studie van het existentialisme door een professioneel filosoof. Het introduceert het idee van het existentialisme als filosofie.
- Franz Kafka schreef boeken over mensen die zich hopeloos voelen omdat ze gevangen zitten in absurde (betekenisloze of zinloze) situaties die ze niet begrijpen.
- Fjodor Dostojevski, een Russische schrijver, schreef romans als Misdaad en straf en De gebroeders Karamazov. Dostojevski schreef ook Aantekeningen uit het ondergrondse, het verhaal van een man die niet in de maatschappij past en zich vervreemd voelt.
- Hermann Hesse is een schrijver die in 1928 het boek Steppenwolf schreef. Hesse gebruikte een existentialistisch idee van Kierkegaard om dit boek te schrijven.
- Jean-Paul Sartre schreef romans zoals IJzer in de ziel die existentiële thema's hebben. De mensen in de verhalen van Jean-Paul Sartre werden vaak geconfronteerd met de dood en moesten moeilijke keuzes maken.
- Albert Camus schreef romans zoals De Vreemdeling met verhalen over het existentialisme. De Vreemdeling vertelt het verhaal over een man die geen gevoelens (emoties) heeft nadat zijn moeder is overleden. De man gelooft niet in God. De man heeft geen gevoelens (emoties) nadat hij een Arabische man heeft vermoord.
Existentialisme in films
Ingmar Bergman maakte in 1957 de film Het Zevende Zegel. Het toont het onheil van de late Middeleeuwen, veroorzaakt door de Zwarte Pest, hongersnood, de Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland en het pauselijk schisma.
De film Taxi Driver (met acteur Robert De Niro) uit 1976 heeft existentiële ideeën in zich. De hoofdpersoon voelt zich verdrietig en eenzaam, omdat hij de wereld niet kan begrijpen. Jean-Luc Godard's "Vivre sa vie (film)" en Federico Fellini's 8 1/2 zijn uitstekende voorbeelden van de Existentialistische mode in de Europese beginjaren '50 die Amerikaanse films zoals Easy Rider of The Graduate in de jaren '60 beïnvloedde.
I Heart Huckabees is een film uit 2004, geregisseerd door David O. Russell. De film draait om een man die twee existentiële detectives inhuurt om achter zijn "toeval" te komen. Hij ontmoet zijn "ander" en wordt verleid met de donkere kant van het existentialisme.
Vragen en antwoorden
V: Wat is existentialisme?
A: Het existentialisme is een manier van denken die zich richt op wat het betekent voor mensen om te bestaan. Het is een filosofische stroming die zich bezighoudt met nihilistische problemen. Het zegt dat mensen een wil en een bewustzijn hebben, maar dat ze leven in een wereld die dat niet heeft. Het uitgangspunt dat mensen keuzes moeten maken over hun leven terwijl ze weten dat ze sterfelijk zijn, is waar het existentialisme over gaat.
V: Wie is met het existentialisme begonnen?
A: Het existentialisme is begonnen door de Deense filosoof Sרren Kierkegaard (1813-1855).
V: Zegt het existentialisme dat het menselijk leven zin of doel heeft?
A: Nee, existentialisten denken dat de wereld en het menselijk leven geen betekenis hebben tenzij mensen er betekenis aan geven. Zij geloven dat wij onszelf vinden in de wereld, en dan geven wij onszelf betekenis of "essentie".
V: Hoe verschilt dit van het nihilisme?
A: Nihilisten geloven dat het menselijk leven helemaal geen zin of doel heeft; terwijl existentialisten zeggen dat mensen hun eigen doel moeten kiezen.
V: Welke emoties zijn vaak verbonden met het existentialisme?
A: Existentialisme is vaak verbonden met negatieve emoties zoals angst (zorgen maken), vrees (een zeer sterke angst), en sterfelijkheid (besef van onze eigen dood).
V: Hoe denken existentialisten over het maken van keuzes?
A: Existentialisten geloven dat onze handelingen of keuzes zeer belangrijk zijn, omdat zij denken dat de enige natuur die wij als mensen hebben, de natuur is die wij voor onszelf maken. Daarom geloven zij dat ieder mens voor zichzelf moet beslissen wat goed en fout is, en wat goed en slecht is.
