Zwarte Dood | pandemie in Europa en Azië tijdens de 14e eeuw
De Zwarte Dood was een pandemie in Europa en Azië tijdens de 14e eeuw.
Deze ziekte-uitbraak was op zijn ergst tussen 1347 en 1351.
In Europa, het Midden-Oosten, India en China zijn 75 tot 200 miljoen mensen gestorven.
Historici weten niet zeker welke ziekte de Zwarte Dood heeft veroorzaakt. De meesten denken echter dat het de builenpest was. Dat is een bacteriële infectie die wordt veroorzaakt door de bacteriesoort Yersinia pestis.
De Zwarte Dood kan zijn begonnen in Centraal- of Oost-Azië. In 1347 dook hij zeker op in de Krim. De pest werd waarschijnlijk overgebracht door vlooien van zwarte ratten, die op Genuaanse schepen reisden en de pest naar havensteden rond de Middellandse Zee brachten. Ratten kunnen ook langs handelsroutes zoals de zijderoute hebben gereisd en besmette vlooien naar Europese steden hebben gebracht. Wanneer de vlooien mensen beten, besmetten zij hen met de pest door een beetje Y. pestis-bacterie in de wond te injecteren. De symptomen begonnen drie tot zeven dagen later.
Niet iedereen is het erover eens dat de pest de Zwarte Dood heeft veroorzaakt. Sommige historici hebben gesuggereerd dat miltvuur of een virale hemorragische koorts de pandemie heeft veroorzaakt.
Zwarte Dood verspreidt zich over Europa 1347-1353
De begrafenis van de slachtoffers van de pest in Doornik. Fragment van een miniatuur uit "De kronieken van Gilles Li Muisis" (1272-1352), abt van het klooster van Sint-Maarten der Rechtvaardigen. Koninklijke Bibliotheek van België, MS 13076-77, f. 24v.
Impact
De ziekte doodde ongeveer een derde van de Europese bevolking, maar sommige gebieden werden minder getroffen dan andere. In heel Eurazië stierven 75 tot 200 miljoen mensen tijdens de pandemie.
Tot de jaren 1700 schijnt de pest in Europa minstens één keer per generatie te zijn teruggekeerd. Sommige kleinere plagen waren heviger dan andere en veroorzaakten meer doden. Tot de latere uitbraken behoren de Italiaanse Pest van 1629-1631, de Grote Pest van Londen (1665-1666), de Grote Pest van Wenen (1679), de Grote Pest van Marseille in 1720-1722 en de plaag van 1771 in Moskou. De meest virulente vorm van de pest lijkt in de 18e eeuw uit Europa te zijn verdwenen.
De Zwarte Dood had een zeer groot effect op de Europese bevolking. Zij veranderde de sociale structuur van Europa, wat een zware klap betekende voor de rooms-katholieke kerk en resulteerde in grootschalige vervolging van minderheden zoals joden, moslims, buitenlanders, bedelaars en melaatsen. De onzekerheid van het dagelijks overleven beïnvloedde de mensen om voor het moment te leven, zoals Giovanni Boccaccio illustreerde in De Decameron (1353).
Europese schrijvers uit de 14e eeuw noemden de pandemie destijds de "Grote Sterfte". Door latere uitbraken werd het de "Zwarte Dood" genoemd.
Media
De Zwarte Dood komt in sommige moderne literatuur en media voor, als onderwerp of decor. Zo speelt het korte verhaal The Masque of the Red Death (1842) van Edgar Allan Poe zich af in een niet nader genoemd land tijdens een fictieve plaag die veel gemeen heeft met de Zwarte Dood.
In de geschriften van Albert Camus werd dat thema ook gebruikt. Zijn roman De pest (1947) speelt zich af tegen een uitbraak van de pest in Algerije en bespreekt hoe mensen met de epidemie omgaan.
"Doktor van Rome" Kunstwerk van Paulus Fürst 1656. Met dergelijke kleding probeerden artsen in Rome zich te beschermen tegen de Zwarte Dood (1656).
Medische aspecten
Bij mensen veroorzaakt de builenpest koorts, ernstige griepverschijnselen en builen. De laatste zijn grote zwellingen gevuld met pus die meestal verschijnen in de liezen, onder de armen, op de dijen en achter de oren. De builen zijn zwart en paars, waaraan de Zwarte Dood wellicht zijn naam te danken heeft. De ziekte was pijnlijk en veel slachtoffers stierven een vreselijke dood.
De medische kennis van die tijd was gebaseerd op de humoristische theorie van Hippocrates, die zei dat het lichaam bestaat uit verschillende vloeistoffen. Als deze in harmonie zijn, is een persoon gezond. Zijn ze dat niet, dan ontstaat er ziekte. Vaak werden ziekten ook gezien als een straf van God.
De theorie van het humorisme verklaarde niet waarom ziekte zich van de ene op de andere persoon verspreidt. De meeste mensen dachten dat infectie werd veroorzaakt door miasma ("slechte lucht"). De slechte lucht kon van binnenuit komen en zo de ziekte veroorzaken. Remedies tegen de ziekte waren: alleen ramen op het noorden openen, overdag niet slapen en niet te hard werken.
In 1348 vroeg Filips VI van Frankrijk de medische faculteit van de universiteit van Parijs naar de oorzaak van de Zwarte Dood. Zij concludeerde dat de pandemie was veroorzaakt door een slechte conjunctie van Jupiter, Saturnus en Mars op 20 maart 1345. Aangezien dit antwoord gebaseerd was op astrologie, geloofden veel mensen het, en het werd in vele talen vertaald.
Omdat niemand begreep wat de pest veroorzaakte, hadden artsen geen effectieve behandelingen. Vaak vertelden artsen hun patiënten simpelweg dat ze moesten gaan biechten, zodat hun zonden zouden worden vergeven als ze stierven. Uiteindelijk zorgde de pandemie ervoor dat artsen hun ideeën over de werking van het menselijk lichaam veranderden. Slechts 200 jaar later ontdekte Girolamo Fracastoro dat ziekten zich verspreiden door infectie.
Twaalf pestuitbraken in Australië tussen 1900 en 1925 veroorzaakten meer dan 1.000 doden, voornamelijk in Sydney. Dat leidde tot een Public Health Department, dat baanbrekend onderzoek deed. Het ontdekte dat de pest werd overgedragen van rattenvlooien op mensen door de bacil Yersinia pestis.
Kiemoorlog
Mongoolse troepen gebruikten de pest als biologisch wapen in 1347. Dat was een van de eerste toepassingen van biologische oorlogsvoering in de geschiedenis.
Op de Krim vochten Mongoolse troepen om de controle over Caffa, een haven aan de Zwarte Zee (nu Feodosiya, Oekraïne). Caffa was destijds een Genuaans handelscentrum. De Mongoolse troepen begonnen een beleg. Tijdens het beleg zouden zij met pest besmette lichamen over de muren in de stad hebben gekatapulteerd. De Genuezen ontvluchtten het beleg met schepen. Sommige historici geloven dat de Caffa-vluchtelingen de pest mee terugbrachten naar Italië, waardoor de pandemie begon.
Gerelateerde pagina's
- Grote plaag van Londen
Vragen en antwoorden
V: Wat was de Zwarte Dood?
A: De Zwarte Dood was een pandemie die tijdens de 14e eeuw in Europa en Azië voorkwam en waarbij tussen de 75 miljoen en 200 miljoen mensen omkwamen.
V: Wat was de oorzaak van de Zwarte Dood?
A: De meeste historici geloven dat de Zwarte Dood werd veroorzaakt door de builenpest, een bacteriële infectie veroorzaakt door de bacterie Yersinia pestis.
V: Waar kwam de Zwarte Dood vandaan?
A: Er wordt aangenomen dat de Zwarte Dood zijn oorsprong vindt in Centraal- of Oost-Azië, en in 1347 voor het eerst opdook op de Krim.
V: Hoe werden mensen besmet met de pest?
A: Mensen worden besmet wanneer vlooien die op zwarte ratten leven hen bijten en de Y. pestis-bacterie in hun wond injecteren.
V: Hoe lang na de beet verschijnen de symptomen?
A: De symptomen treden gewoonlijk drie tot zeven dagen na de beet op.
V: Zijn er nog andere theorieën over de oorzaak van de Zwarte Dood?
A: Ja, sommige historici hebben gesuggereerd dat miltvuur of een virale hemorragische koorts de pandemie zou hebben veroorzaakt.
