Michail Botvinnik

Leven & carrière

Vroege jaren

Michail Moisejevitsj Botvinnik werd geboren in de buurt van St. Petersburg in een Joodse familie. Zijn vader was tandtechnicus en voorzanger (hazzan) in de plaatselijke synagoge. Zijn moeder was tandarts, waardoor het gezin buiten het Paleis van Nederzetting kon leven, waartoe de meeste Joden in Rusland in die tijd waren beperkt. Hierdoor groeide Mikhail Botvinnik op in de Nevsky Prospekt in Sint Petersburg.

Zijn vader verbood hem thuis Jiddisch te spreken, en Mikhail en zijn oudere broer Issy gingen naar Sovjet-scholen. Mikhail Botvinnik zei later: "Ik ben een Jood van bloed, Russisch van cultuur, Sovjet door opvoeding". ^p178

Om de kracht van de Sovjet-schaakmeesters te testen, organiseerde Nikolai Krylenko het schaaktoernooi van Moskou 1925. Op een rustdag tijdens het evenement gaf wereldkampioen José Raúl Capablanca gelijktijdig een tentoonstelling in Leningrad. Botvinnik werd uitgekozen als een van zijn tegenstanders, en won hun partij.

Botvinnik werd in 1928 toegelaten tot de wiskundige faculteit van de Universiteit van Leningrad. In januari 1929 speelde hij voor Leningrad in het studententeamschaakkampioenschap tegen Moskou. Leningrad won en de teamleider bezorgde Botvinnik een overplaatsing naar de elektromechanische afdeling van de Polytechnische Universiteit.

Zijn vroege vooruitgang was vrij snel. Hij won het Leningrad Masters' toernooi in 1930 met 6½/8, en het jaar daarop won hij het Kampioenschap van Leningrad met 2½ punt voorsprong op voormalig Sovjet kampioen Peter Romanovsky.

Sovjet kampioen

In 1931, op 20-jarige leeftijd, won Botvinnik zijn eerste Sovjet-kampioenschap in Moskou, met een score van 13½ uit 17. In de nazomer van 1931 studeerde hij af met een graad in Elektrotechniek. In 1933 herhaalde hij zijn overwinning op het Sovjet Kampioenschap, in zijn thuisstad Leningrad, met 14/19.

Kort daarna regelde Ilyin-Genevsky, een van de oudere meesters en lid van de Sovjet-ambassade in Praag, een match tussen Salo Flohr en Botvinnik. Botvinnik stond twee partijen achter aan het eind van de eerste zes, gespeeld in Moskou. Echter, geholpen door zijn oude vriend Viacheslav Ragozin en coach Abram Model, maakte hij de stand weer gelijk in Leningrad en werd de partij remise. Bij het beschrijven van de partij na de wedstrijd schreef Botvinnik dat hij in die tijd de foxtrot en charleston danste op professioneel niveau.

In zijn eerste toernooi buiten de USSR, het Hastings Internationaal Schaakcongres 1934-35, bereikte Botvinnik slechts een gelijkspel voor de 5e-6e plaats, met 5/9. Hij schreef dat Emanuel Lasker in Londen na het toernooi zei dat zijn aankomst slechts twee uur voor het begin van de eerste ronde een ernstige fout was en dat hij tien dagen tijd had moeten nemen om te acclimatiseren. Botvinnik schreef dat hij deze fout niet meer maakte.

Botvinnik werd eerste gelijk met Flohr, ½ punt voor Lasker en één punt voor José Raúl Capablanca, in het tweede Internationale Toernooi van Moskou, gehouden in 1935. Na overleg met Capablanca en Lasker stelde Krylenko voor Botvinnik de titel grootmeester toe te kennen, maar Botvinnik maakte bezwaar dat "titels niet het punt waren". Hij aanvaardde echter een gratis auto en een verhoging van 67% van zijn postdoctorale studiebeurs, beide verstrekt door het Volkscommissariaat voor Zware Industrie.

Een nog sterker dubbelrondig toernooi werd gespeeld in Moskou in juni 1936, en Botvinnik eindigde als tweede, één punt achter Capablanca en 2½ voor Flohr.

In de vroege winter van 1936 werd Botvinnik uitgenodigd om deel te nemen aan een toernooi in Nottingham, Engeland. Krylenko gaf hem toestemming om deel te nemen en, hoewel zijn Sovjet rivalen hem een ramp voorspelden, behaalde hij een ongeslagen gedeelde eerste plaats (+6 =8) met Capablanca, ½ punt voor op de toenmalige wereldkampioen Max Euwe en de opkomende Amerikaanse sterren Reuben Fine en Samuel Reshevsky, en 1 punt voor op ex-kampioen Alexander Alekhine. Dit was de eerste toernooizege van een Sovjetmeester buiten zijn eigen land. Toen het resultaat Rusland bereikte, stelde Krylenko een brief op die in Botvinniks naam naar Stalin werd gestuurd. Bij terugkeer in Rusland ontdekte Botvinnik dat hij het "Ereteken" had gekregen. Later, in 1937, speelde Botvinnik in een partij van dertien partijen gelijk tegen Grigory Levenfish.

Botvinnik won nog meer titels in 1939, 1944, 1945 en 1952, waarmee zijn totaal op zes kwam - een record dat hij deelt met MikhailTal. In 1945 domineerde hij het toernooi met een score van 15/17; in 1952 speelde hij gelijk met Mark Taimanov en won de play-off partij. In het Rusland van na de Sovjet-Unie is het kampioenschap iets minder sterk, omdat er te weinig deelnemers uit de niet-Russische landen zijn. Toch is het nog steeds het sterkste nationale kampioenschap ter wereld, en Peter Svidler heeft het zes keer gewonnen.

De jonge Botvinnik, 1927


Botvinnik in het spel


Levenfish (links) tegen Botvinnik, partij 1937

Wereld Kampioen

Botvinnik beïnvloedde het ontwerp van het systeem dat gebruikt zou worden voor de Wereldkampioenschappen van 1948 tot 1963. Viktor Baturinsky schreef: "Nu was het Botvinnik's beurt om zijn titel te verdedigen volgens het nieuwe kwalificatiesysteem dat hij zelf in 1946 had ontworpen".

Op grond van zijn sterke resultaten tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog was Botvinnik een van de vijf spelers die mochten deelnemen aan het Wereldkampioenschap Schaken 1948, dat in Den Haag en Moskou werd gehouden. Hij won het toernooi overtuigend, met een score van 14/20, drie punten foutloos, en werd daarmee de zesde Wereldkampioen. Botvinnik behield de titel, met twee korte onderbrekingen, gedurende de volgende vijftien jaar, waarin hij zeven wereldkampioenschappen speelde.

Botvinnik speelde na het winnen van het wedstrijdtornooi van 1948 geen formele competitiepartijen meer tot hij zijn titel verdedigde. In 1951 speelde hij in Moskou gelijk met David Bronstein over 24 partijen, +5 =14 -5, en behield zo de wereldtitel. Hij had moeite om deze partij met Bronstein gelijk te spelen, en had (naar zijn maatstaven) zwakke toernooiresultaten. Botvinnik speelde niet in het Sovjetteam dat de schaakolympiade van 1952 in Helsinki won: de spelers stemden voor de opstelling en plaatsten Botvinnik op het tweede bord, met Keres op het bovenste bord; Botvinnik protesteerde en weigerde te spelen. Keres' staat van dienst van 1950 tot begin 1952 was uitstekend geweest.

In 1954 speelde hij in Moskou gelijk met Vasili Smyslov over 24 partijen, +7 =10 -7, waarmee hij opnieuw de titel behield. In 1957 verloor hij in Moskou met 9½-12½ van Smyslov, maar de toen geldende regels stonden hem een herkansing toe zonder dat hij het Kandidatentoernooi hoefde te doorlopen, en in 1958 won hij de herkansing in Moskou; Smyslov zei dat zijn gezondheidstoestand slecht was tijdens de terugwedstrijd. In 1960 werd Botvinnik in Moskou overtuigend met 8½-12½ verslagen door Tal, die nu 23 jaar oud was, maar hij maakte opnieuw gebruik van zijn recht op een rematch in 1961, en won met 13-8 in Moskou. Botvinnik's spel was beter dan in de match van 1960, vooral dankzij een grondige voorbereiding. Botvinnik veranderde zijn stijl in de rematch: hij vermeed de tactische verwikkelingen waarin Tal uitblonk en richtte zich op gesloten stellingen en eindspelen, waarin Tal's techniek niet zo uitblonk. Ook Tal's gezondheid was wisselvallig. Uiteindelijk verloor hij in 1963 de titel van Tigran Petrosian, met 9½-12½ in Moskou. De FIDE had inmiddels de regels veranderd, en hij mocht geen rematch meer spelen. De rematch-regel kreeg de bijnaam "Botvinnik-regel", omdat hij er tweemaal van profiteerde.

Later leven

In 1970 trok Botvinnik zich terug uit het wedstrijdschaak en werkte hij aan software voor het schaakspel. Dit leverde geen resultaten van betekenis op, maar zijn werk als coach van jonge topspelers wierp zijn vruchten af. Hij stierf aan alvleesklierkanker in Moskou.

Botvinnik (1961)