Hagedissen

Hagedissen zijn reptielen. Samen met slangen vormen zij de orde Squamata.

Er zijn ongeveer 6.000 soorten, die over de hele wereld leven, behalve in koude klimaten. Ze komen voor op alle continenten, behalve Antarctica, en op de meeste eilandketens in de oceaan. Eén soort, de zeeleguaan, leeft in zee. De grootte varieert sterk, van gekko's van een paar centimeter of cm tot de Komodovaraan van 3 meter (9 feet) en 70 kg (150 pounds).

Sommige soorten hagedissen zijn:

"Lacertilia", uit Ernst Haeckel's Kunstformen der Natur, 1904

Vereenvoudigde classificatie

Onderorde Lacertilia (Sauria)

Infra-orde Iguania: leguanen, kameleons, agamen en verwanten.
Infra-orde Gekkota: Gekko's, hagedissen zonder poten, blinde hagedissen.
Infraorde Scincomorpha: Skinks, muurhagedissen en verwanten.
Infraorde Anguimorpha (Platynota, Varanoidea): varanen, gilamonsters, traagwormen en verwanten.

† Familie Mosasauridae: de dominante grote mariene roofdieren van het Boven-Krijt.

Infraorde Amphisbaenia: pootloze gravende wormhagedissen.

Alternatieve kijk

In de traditionele taxonomie wordt de orde Squamata als volgt onderverdeeld:

Orde Squamata (de geschubde reptielen)

Onderorde Serpentes (slangen)
Onderorde Lacertilia (hagedissen)

Een moderne opvatting is dat de slangen en hagedissen allemaal infra-orders zijn van de Squamata:^p238

Orde Squamata

Infra order Serpentes
Infrabestelling Iguania
Infraorder Gekkota
Infra-orde Scincomorpha
Infraorde Anguimorpha (Platynota, Varanoidea)
Infra-orde Amphisbaenia

Er zijn nog andere versies, en de taxonomie zal waarschijnlijk pas vaststaan wanneer meer moleculair bewijs is verzameld.

Natuurlijke historie

Anatomie

De schedelstructuur van zowel slangen als hagedissen is kenmerkend. Ze kunnen hun bovenkaak bewegen ten opzichte van de hersenpan. Ze dragen hoornige schubben, en vele gebruiken gif voor aanval en verdediging.

Evolutie

De Squamaten vormen beslist een monofyletische groep; zij zijn een zustergroep van de Tuatara. Te oordelen naar hun fossielen waren de Squamaten aanwezig in het Mesozoïcum, maar namen zij een ondergeschikte plaats in de landecologie in. Drie van de zes lijnen worden voor het eerst in het Boven-Jura opgetekend, de andere in het Krijt. Waarschijnlijk zijn ze alle (inclusief de slangen) eerder in het Jura ontstaan. De Mosasauriërs van het Boven-Krijt waren verreweg het meest succesvol van alle hagedissen, en werden het toproofdier in hun ecosysteem.

Hoewel slangen en hagedissen zo verschillend lijken, zijn geen van beide echte clades. Slangen stammen wel af van vroege hagedissen, zodat beide groepen samen een monofyletische clade vormen, de Squamata. Binnen die clade is er nog een monofyletische clade, de Toxicofera. Deze omvat alle giftige reptielensoorten, alsmede vele verwante niet-giftige soorten. Het bewijs hiervoor wordt geleverd door recente moleculaire analyses.

Fysiologie

Zicht is voor de meeste hagedissen erg belangrijk, zowel voor het lokaliseren van prooien als voor de communicatie. Veel hagedissen hebben een zeer scherp kleurenzicht. De meeste hagedissen vertrouwen sterk op lichaamstaal, waarbij ze specifieke houdingen, gebaren en bewegingen gebruiken om territorium af te bakenen, geschillen op te lossen, en partners te lokken. Sommige soorten hagedissen gebruiken ook felle kleuren, zoals de iriserende vlekken op de buik van de Sceloporus. Deze kleuren zijn zeer zichtbaar voor roofdieren en worden daarom vaak aan de onderzijde of tussen de schubben verborgen en alleen onthuld indien nodig.

De keelhuid is een felgekleurde huidflap op de keel, gewoonlijk verborgen tussen de schubben. Wanneer een vertoning nodig is, zetten de hagedissen het tongbeen van hun keel op, wat resulteert in een grote verticale flap van felgekleurde huid onder de kop, die dan kan worden gebruikt voor communicatie.