Komodovaraan | soort varaan

Beschrijving

De Komodovaraan is koudbloedig. Zijn staart is even lang als zijn lichaam. Hij heeft ongeveer 60 scherpe tanden die tot 2,5 centimeter lang kunnen worden. Hij heeft ook een lange, gele, gevorkte tong. Zijn huid kan blauw, oranje, groen, grijs of bruin zijn. Zijn speeksel is rood omdat zijn tandvlees zijn tanden bijna volledig bedekt. Als hij eet, snijden zijn tanden in zijn tandvlees en laten het bloeden. Dit creëert een goede omgeving voor de gevaarlijke bacteriën die in zijn mond leven.

Maat

Deze hagedissen zijn de toproofdieren op de plaatsen waar ze leven omdat ze zo groot zijn.

Vroeger dacht men dat ze erg groot waren omdat er geen andere grote, vleesetende dieren zijn op de eilanden waar ze leven. Daarom hoefden ze niet te concurreren met andere soortgelijke dieren voor hetzelfde voedsel en dezelfde leefplaatsen. Men dacht ook dat ze groot waren vanwege hun lage stofwisseling.

De feiten liggen echter anders. Uit de fossielen blijkt dat de Komodo de laatste is van een groep hagedissen die varaniden worden genoemd. Deze hagedissen zijn al bijna een miljoen jaar ongeveer even groot. Hun oorsprong lag bijna vier miljoen jaar geleden in Australië, en verspreidde zich later over een groot deel van Indonesië. Hun grootte heeft niets te maken met het feit dat ze op een relatief klein eiland leven.

De meesten stierven uit na contact met de moderne mens.

Zintuigen

De oorgaten van de Komodovaraan zijn gemakkelijk te zien, maar Komodovaranen zijn niet erg goed in horen. Hij kan tot 300 meter ver zien, maar zou een slecht nachtzicht hebben. De Komodovaraan kan in kleur zien, maar heeft moeite met het zien van objecten die niet bewegen.

De Komodovaraan gebruikt zijn tong om te proeven en te ruiken, net als veel andere reptielen. Ze hebben een speciaal lichaamsdeel, het orgaan van Jacobson, om te ruiken. Met behulp van een goede wind kunnen ze dode dieren op 4-9,5 kilometer afstand ruiken. De neusgaten van de Komodovaraan zijn niet erg nuttig om te ruiken, omdat hij geen middenrif heeft. Hij heeft alleen een paar smaakpapillen achter in zijn keel. Zijn schubben hebben speciale verbindingen met zenuwen die de hagedis een tastzin geven. De schubben rond de oren, lippen, kin en voetzolen kunnen drie of meer van deze verbindingen hebben.

Speeksel

Komodovaranen hebben gevaarlijke bacteriën in hun speeksel. Wetenschappers hebben er 57 geïdentificeerd. Een van de gevaarlijkste bacteriën in het speeksel van de Komodovaraan blijkt een soort Pasteurella multocida te zijn. Deze bacteriën veroorzaken ziekte in het bloed van hun slachtoffer. Als een beet een dier niet doodt en het ontsnapt, sterft het meestal binnen een week aan de infectie. De Komodovaraan lijkt nooit ziek te worden van zijn eigen bacteriën. Dus zijn onderzoekers op zoek gegaan naar het antibacteriële middel van de hagedis. Dit kan worden gebruikt als medicijn voor mensen.

Naast de dodelijke bacteriën heeft de Komodovaraan gifklieren in zijn onderkaken die even krachtig zijn als die van de inlandse taipan, een gifslang. Het gif werkt als een bloedverdunner, en veroorzaakt de dood door hartfalen en massale interne bloedingen in slechts 30 minuten.

Voortplanting

De paring begint tussen mei en augustus, en de eieren worden in september gelegd. Draken laten ongeveer twintig eieren achter in lege nesten die zijn achtergelaten door vogels die megapoden worden genoemd. De eieren ontwikkelen zich zeven tot acht maanden. De eieren gaan open en de babyhagedissen komen uit in april, wanneer er veel insecten te eten zijn. Jonge Komodovaranen leven in bomen, waar ze veilig zijn voor volwassen Komodovaranen en andere dieren die hen zouden kunnen opeten. Het duurt ongeveer drie tot vijf jaar voordat ze volwassen zijn en ze kunnen wel vijftig jaar oud worden. Vrouwelijke Komodovaranen kunnen baby's krijgen zonder bevruchting (parthenogenese).

 
Een Komodovaraan rust uit in de zon in Disney's Animal Kingdom. De oorgaten zijn groot.  


Close-up van de huid van een komodovaraan.  

Habitat

De Komodovaraan houdt van hete en droge plaatsen en leeft in droge open graslanden, savanne en tropisch bos op lager gelegen terreinen. Hij is het meest actief overdag omdat hij koudbloedig is, hoewel hij soms ook 's nachts actief is. Komodovaranen leven alleen. Ze komen alleen samen om te broeden en te eten. Ze kunnen tot 20 kilometer per uur rennen en op topsnelheid korte tijd tot 4,5 meter duiken. Als ze jong zijn, klimmen ze in bomen met hun sterke klauwen. Naarmate de Komodovaraan groter wordt, worden zijn klauwen vooral als wapen gebruikt, omdat hij te groot is om goed in bomen te klimmen.

De Komodovaraan graaft gaten ter bescherming met zijn krachtige poten en klauwen. Deze holen kunnen 1-3 meter breed zijn. Omdat hij erg groot is en in holen slaapt, kan hij zich 's nachts warm houden. De Komodovaraan jaagt meestal 's middags, maar blijft op het heetst van de dag in de schaduw. Komodovaranen hebben speciale rustplaatsen op ruggen die koele zeebriesjes opvangen.

 
Close-up van de voet en de staart van een komodovaraan.  

Voedsel

Komodovaranen zijn carnivoren, wat betekent dat ze vlees eten. Hoewel ze vooral dode dieren eten, vangen ze ook levende dieren als prooi. Als een prooi een Komodovaraan passeert, zal hij het dier plotseling aanvallen en in de buik of keel bijten of klauwen. Om dieren te vangen die hoog en buiten bereik zijn, kan de Komodovaraan op zijn achterpoten gaan staan en zijn staart als steun gebruiken.

Komodovaranen kauwen niet op hun voedsel. Ze eten door grote stukken vlees af te bijten en in hun geheel door te slikken. Ze kunnen kleinere prooien, tot de grootte van een geit, in hun geheel doorslikken. Dit komt omdat ze flexibele kaken en schedels hebben, en hun maag kan uitzetten. Komodovaranen maken veel speeksel aan om het voedsel gemakkelijk te laten bewegen, maar toch duurt het doorslikken lang (15-20 minuten om een geit door te slikken). Komodovaranen kunnen proberen sneller te slikken door te rennen en het dode dier in zijn bek heel hard tegen een boom te duwen. Soms raakt een hagedis de boom zo hard dat hij buiten westen raakt. Draken ademen met behulp van een buisje onder de tong dat in verbinding staat met de longen. Hierdoor kunnen ze blijven ademen, zelfs als ze grote dingen inslikken. Komodovaranen kunnen in één maaltijd tot 80 procent van hun lichaamsgewicht eten. Nadat hij zijn voedsel heeft ingeslikt, sleept hij zich naar een zonnige plek om de spijsvertering te versnellen, zodat het voedsel niet gaat rotten en de draak vergiftigt. Grote draken kunnen overleven met slechts 12 maaltijden per jaar. Na de spijsvertering braakt de Komodovaraan de hoorns, haren en tanden uit van het dier dat hij heeft gegeten. Dit braaksel is bedekt met een stinkend slijm. Na het braken wrijft hij zijn gezicht in het vuil of over struiken om het slijm kwijt te raken. Dit wijst erop dat komodovaranen een hekel hebben aan stank, net als mensen.

De grootste dieren eten meestal eerst, terwijl de kleinere later eten. Draken van gelijke grootte kunnen met elkaar worstelen. De verliezers rennen meestal weg, hoewel ze soms worden achtervolgd en opgegeten door de winnaars.

Het dieet van de Komodovaraan omvat ongewervelde dieren, andere reptielen (waaronder kleinere Komodovaranen), vogels, vogeleieren, kleine zoogdieren, apen, wilde zwijnen, geiten, herten, paarden en waterbuffels. Jonge Komodovaranen eten insecten, eieren, gekko's en kleine zoogdieren. Komodovaranen kunnen mensen eten en ze kunnen zelfs lichamen opgraven uit hun graven om ze op te eten. Daarom hebben de mensen op het eiland Komodo hun graven verplaatst van zand- naar kleigrond en er stenen op gestapeld om te voorkomen dat de hagedissen dode lichamen opgraven.

Omdat de Komodovaraan geen middenrif heeft, kan hij geen water opzuigen als hij drinkt. Hij kan het water ook niet met zijn tong opnemen. In plaats daarvan drinkt hij door een mondvol water te nemen, zijn kop op te tillen en het water door zijn keel te laten lopen.

 
Jonge Komodovaraan op Rinca eet een dode waterbuffel  


Komodovaranen op Rinca  

Evolutionaire geschiedenis

Recente fossielen uit Queensland suggereren dat de Komodovaraan in Australië is geëvolueerd alvorens zich naar Indonesië te verspreiden. Zijn lichaamsgrootte bleef stabiel op Flores, sinds de eilanden ongeveer 900.000 jaar geleden werden geïsoleerd door de stijgende zeespiegel. De zeespiegel daalde zeer laag tijdens de laatste ijstijd en legde grote stukken continentaal plat bloot. De Komodovaraan verspreidde zich in deze gebieden. Ze raakten geïsoleerd op de eilanden waar ze nu leven toen de zeespiegel weer steeg. Ze trokken naar wat nu de Indonesische eilandengroep is. Ze verspreidden zich tot aan het eiland Timor.

 

Komodovaranen en mensen

In dierentuinen

Komodovaranen zijn al heel lang populair in dierentuinen. Er zijn er echter maar weinig in dierentuinen omdat ze ziek kunnen worden en niet gemakkelijk baby's krijgen. Per mei 2009 zijn er 13 Europese, 2 Afrikaanse, 35 Noord-Amerikaanse, 1 Singaporese en 2 Australische instellingen die Komodovaranen houden.

Een Komodovaraan werd voor het eerst getoond in een dierentuin in 1934 in het Smithsonian National Zoological Park. Maar hij leefde slechts twee jaar. Mensen bleven proberen Komodovaranen in dierentuinen te houden, maar het leven van deze dieren was erg kort. Het gemiddelde leven van een draak in een dierentuin was vijf jaar in het National Zoological Park. Walter Auffenberg bestudeerde de draken in dierentuinen en hielp dierentuinen uiteindelijk om draken met meer succes te houden.

Veel draken in dierentuinen worden in korte tijd tammer dan wilde hagedissen. Veel dierentuinverzorgers hebben de dieren zonder problemen uit hun kooien gehaald om bezoekers te ontmoeten. Draken kunnen ook individuele mensen herkennen. Maar zelfs draken die tam lijken, kunnen mensen verrassen en agressief worden. Dit gebeurt vaak wanneer een vreemdeling het huis van het dier binnenkomt.

Uit onderzoek met Komodovaranen in gevangenschap is gebleken dat ze spelen. Eén draak duwde een schop naar links en leek aangetrokken door het geluid van die schop over rotsen. Een jonge vrouwelijke draak in de National Zoo in Washington D.C. greep en schudde met dingen als beelden, drankblikjes, plastic ringen en dekens. Ze stak ook haar kop in dozen, schoenen en andere voorwerpen. Ze vergiste zich niet en dacht dat deze voorwerpen voedsel waren; ze zou ze alleen inslikken als ze bedekt waren met rattenbloed.

Gevaar voor mensen

Komodovaranen vallen niet vaak mensen aan. Wel doen ze soms mensen pijn of doden ze mensen.

In juni 2001 verwondde een Komodovaraan Phil Bronstein, hoofdredacteur van de San Francisco Chronicle, ernstig. Bronstein was de kooi van de draak in de dierentuin van Los Angeles binnengegaan op uitnodiging van de verzorger. De dierentuinverzorger had hem gezegd zijn witte schoenen uit te doen, die de Komodovaraan hadden kunnen opwinden. Bronstein werd gebeten op zijn blote voet. Hoewel hij ontsnapte, moest hij worden geopereerd om zijn voet te repareren.

Op 4 juni 2007 viel een Komodovaraan een achtjarige jongen aan op het eiland Komodo. De jongen stierf later omdat hij te veel bloed verloor. Dit was de eerste keer in 33 jaar dat een draak een mens had gedood. De lokale bevolking gaf milieuactivisten de schuld van de aanval. Mensen van buiten het eiland hadden de lokale bevolking ervan weerhouden geiten te doden en achter te laten voor de draken. De Komodovaranen vonden niet langer het voedsel dat ze nodig hadden, dus kwamen ze op plaatsen waar mensen woonden op zoek naar voedsel. Veel inwoners van Komodo geloven dat Komodovaranen eigenlijk de reïncarnatie van familieleden zijn en met respect moeten worden behandeld.

Op 24 maart 2009 hebben twee Komodovaranen visser Muhamad Anwar aangevallen en gedood op het eiland Komodo. Ze vielen Anwar aan nadat hij uit een suikerappelboom was gevallen. Hij bloedde hevig door beten op zijn handen, lichaam, benen en nek. Hij werd naar een kliniek op het nabijgelegen eiland Flores gebracht, maar de artsen zeiden dat hij bij aankomst al dood was.

 
Komodovaranen in de dierentuin van Toronto. Komodovaranen in gevangenschap worden vaak dik, vooral in hun staart, door de regelmatige voeding.  


Een komodovaraan in het Smithsonian National Zoological Park.  

Bescherming van Komodovaranen

Er zijn maar heel weinig Komodovaranen, en het is mogelijk dat ze niet overleven. De hagedissen staan op de rode lijst van bedreigde dieren van de IUCN. Er leven nog maar weinig Komodovaranen op hun thuiseilanden.

• Komodo (1.701)
• Rincah (1.300)
• Gili Motang (100)
• Gili Dasami (100)
• Flores (ca. 2.000)
• Padar (niet uitgestorven)

Er zijn nu echter misschien nog maar 352 vrouwtjes die baby's krijgen in het wild. Het Komodo National Park werd in 1980 opgericht om de Komodovaraan op zijn thuiseilanden te beschermen.

Veel dingen hebben het aantal draken verminderd, waaronder: vulkanen, aardbevingen, verlies van goede woonplaatsen, brand, niet genoeg dieren om te eten, toerisme en illegale jacht.

Het kopen of verkopen van Komodovaranen of hun huiden is illegaal als onderdeel van een internationale wet genaamd CITES (de Convention on International Trade in Endangered Species).

 
50 Rupiah munt uit Indonesië met komodo.  

Gerelateerde pagina's

• Draak
• Megalania prisca - Een enorme, uitgestorven varaan
• Varaan

 

Andere boeken over de Komodovaraan

• Auffenberg, Walter (1981). De gedragsecologie van de Komodomonitor. Gainesville: University Presses of Florida. ISBN 0-8130-0621-X
• Eberhard, Jo; et al. (1999). Monitoren: de biologie van Varanide hagedissen. Malabar, Fla: Krieger Publishing Company. ISBN 1-57524-112-9
• Richard L. Lutz, Judy Marie Lutz (1997). Komodo, de levende draak. Salem, Or: DiMI Press. ISBN 9780931625275. ISBN 0-931625-27-0
• W. Douglas Burden. Drakenhagedissen van Komodo: een expeditie naar de verloren wereld van Nederlands-Indië. Uitgeverij Kessinger. ISBN 0-7661-6579-5