U Thant

Ambtenaar

Toen U Nu premier werd van het nieuwe onafhankelijke Birma, vroeg hij Thant om zich bij hem in Rangoon te voegen en benoemde hem in 1948 tot directeur van de omroep. In het jaar daarop werd hij benoemd tot secretaris van de regering van Birma op het ministerie van Voorlichting. Van 1951 tot 1957 was Thant secretaris van de eerste minister. Hij nam ook deel aan een aantal internationale conferenties en was de secretaris van de eerste Aziatisch-Afrikaanse topconferentie in 1955 in Bandung, Indonesië, waaruit de Niet-Gebonden Beweging is voortgekomen.

Van 1957 tot 1961 was hij de permanente vertegenwoordiger (ambassadeur) van Birma bij de Verenigde Naties, en raakte hij actief betrokken bij de onderhandelingen over de onafhankelijkheid van Algerije. In 1960 kende de Birmese regering hem de titel Maha Thray Sithu toe als commandant in de Pyidaungsu Sithu Thingaha Orde (vergelijkbaar met een ridderorde).

Secretaris-Generaal van de VN

Thant begon zijn functie als waarnemend Secretaris-Generaal op 3 november 1961, toen hij op aanbeveling van de Veiligheidsraad met eenparigheid van stemmen door de Algemene Vergadering werd benoemd ter vervanging van de ambtstermijn van Dag Hammarskjöld, die nog niet was verstreken. Vervolgens werd hij op 30 november 1962 door de Algemene Vergadering met eenparigheid van stemmen tot secretaris-generaal benoemd voor een ambtstermijn die op 3 november 1966 afliep. Tijdens zijn eerste ambtstermijn kreeg hij veel lof toegezwaaid voor zijn rol bij het bezweren van de CubaanseRaketcrisis en bij het beëindigen van de burgeroorlog in Congo.

U Thant werd op 2 december 1966, op unanieme aanbeveling van de Veiligheidsraad, door de Algemene Vergadering voor een tweede ambtstermijn benoemd tot Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties. Zijn ambtstermijn liep tot 31 december 1971, toen hij met pensioen ging. Tijdens zijn ambtsperiode zag hij toe op de toetreding tot de VN van tientallen nieuwe Aziatische en Afrikaanse staten en was hij een felle tegenstander van de apartheid in Zuid-Afrika. Hij richtte ook veel van de ontwikkelings- en milieuorganisaties, -fondsen en -programma's van de VN op, waaronder het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP), de VN-universiteit, UNCTAD, UNITAR en het Milieuprogramma van de Verenigde Naties.

Hij had ook vele succesvolle, maar nu grotendeels vergeten vredesinspanningen geleid, bijvoorbeeld in Jemen in 1962 en Bahrein in 1968. In beide gevallen zou oorlog een breder regionaal conflict hebben uitgelokt en was het Thant's stille bemiddeling die oorlog voorkwam.

In tegenstelling tot zijn twee voorgangers, trad Thant na tien jaar af onder goede verstandhouding met alle grote mogendheden. In 1961, toen hij voor het eerst werd benoemd, had de Sovjet-Unie geprobeerd aan te dringen op een trojka-formule van drie Secretarissen-Generaal, één die elk blok van de Koude Oorlog vertegenwoordigde, iets wat de gelijkheid tussen de supermachten in de Verenigde Naties zou hebben gehandhaafd. In 1966, toen Thant werd herbenoemd, bevestigden alle grote mogendheden in een unanieme stemming van de Veiligheidsraad het belang van het Secretaris-Generaalschap en zijn goede diensten, een duidelijk eerbetoon aan het werk van Thant.

De Zesdaagse Oorlog tussen de Arabische landen en Israël, de Praagse Lente en de daaropvolgende Sovjet-invasie in Tsjecho-Slowakije, en de Indo-Pakistaanse Oorlog van 1971 die leidde tot de geboorte van Bangladesh vonden allemaal plaats in de periode dat hij secretaris-generaal was.

Hij kreeg veel kritiek in de VS en Israël omdat hij instemde met het terugtrekken van VN-troepen uit de Sinaï in 1967 in antwoord op een verzoek van de Egyptische president Nasser. U Thant probeerde Nasser ervan te overtuigen geen oorlog met Israël te beginnen door op het laatste moment naar Caïro te vliegen in een poging vrede te stichten.

Zijn eens zo goede relatie met de Amerikaanse regering verslechterde snel toen hij openlijk kritiek uitte op het Amerikaanse optreden in de oorlog in Vietnam. Zijn geheime pogingen tot rechtstreekse vredesbesprekingen tussen Washington en Hanoi werden uiteindelijk door de regering-Johnson afgewezen.

Thant volgde met enige belangstelling de berichten over ongeïdentificeerde vliegende objecten; in 1967 zorgde hij ervoor dat de Amerikaanse atmosferisch fysicus Dr. James E. McDonald voor de Outer Space Affairs Group van de VN over UFO's kon spreken.

Op 23 januari 1971 kondigde U Thant categorisch aan dat hij "onder geen beding" beschikbaar zou zijn voor een derde termijn als Secretaris-Generaal. Wekenlang zat de Veiligheidsraad van de VN in een impasse over het zoeken naar een opvolger, voordat uiteindelijk op 21 december 1971 - Waldheims 53e verjaardag - en slechts tien dagen voordat U Thants tweede termijn zou aflopen, Kurt Waldheim werd gekozen om U Thant als Secretaris-Generaal op te volgen.

In zijn afscheidsrede voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties verklaarde secretaris-generaal U Thant dat hij een "groot gevoel van opluchting, grenzend aan bevrijding" voelde toen hij afstand deed van de "lasten van het ambt". In een rond 27 december 1971 gepubliceerd hoofdartikel waarin U Thant werd geprezen, verklaarde The New York Times dat "de wijze raad van deze toegewijde man van de vrede ook na zijn pensionering nog nodig zal zijn". Het hoofdartikel was getiteld "De bevrijding van U Thant".

Dood

U Thant stierf aan longkanker in New York op 25 november 1974. Tegen die tijd werd Birma geregeerd door een militaire junta die hem geen eerbewijzen verleende. De toenmalige Birmese president Ne Win was jaloers op het internationale aanzien van U Thant en het respect dat de Birmese bevolking hem toedichtte. Ne Win nam het U Thant ook kwalijk dat hij nauwe banden onderhield met de democratische regering van U Nu, die Ne Win op 2 maart 1962 door een staatsgreep omver had geworpen. Ne Win gaf opdracht U Thant te begraven zonder enige officiële betrokkenheid of ceremonie.

Vanuit het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York is het lichaam van U Thant teruggevlogen naar Rangoon, maar er was geen erewacht of hooggeplaatste functionarissen aanwezig op de luchthaven toen de kist arriveerde.

Op de dag van de begrafenis van U Thant, op 5 december 1974, trokken tienduizenden mensen door de straten van Rangoon om hun laatste eer te bewijzen aan hun eminente landgenoot wiens kist enkele uren voor de geplande begrafenis werd tentoongesteld op het Kyaikasan-renbaan van Rangoon.

De kist van U Thant werd door een groep studenten weggerukt vlak voordat hij zou vertrekken voor een begrafenis op een gewone Rangoonse begraafplaats. De studentendemonstranten begroeven U Thant op het voormalige terrein van de Rangoon University Students Union (RUSU), dat Ne Win op 8 juli 1962 had opgeblazen en verwoest.

In de periode van 5 tot 11 december 1974 bouwden de studentendemonstranten ook een tijdelijk mausoleum voor U Thant op het terrein van de RUSU en hielden zij anti-regeringsredes. In de vroege ochtend van 11 december 1974 bestormden regeringstroepen de campus, doodden enkele studenten die het geïmproviseerde mausoleum bewaakten, verwijderden de kist van U Thant en herbegroeven hem aan de voet van de Shwedagon Pagoda, waar hij tot op heden is blijven staan.

Toen bekend werd dat de universiteit van Rangoon was bestormd en de kist van U Thant met geweld was weggehaald, braken er in de straten van Rangoon rellen uit. De staat van beleg werd afgekondigd in Rangoon en de omliggende stedelijke gebieden. Wat bekend is geworden als de U Thant crisis - de door studenten geleide protesten tegen de slechte behandeling van U Thant door de Ne Win regering - werd door de Birmese regering de kop ingedrukt.

In 1978 werd de memoires van U Thant, View from the UN, gepubliceerd door de Amerikaanse uitgeverij Doubleday.

U Thant's tombe, Shwedagon Pagoda Road, Yangon

Naar hem vernoemd

• De U Thant Vredesprijs is een erkenning en onderscheiding voor personen of organisaties die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de wereldvrede.
• De ambassadeweg, Jalan U Thant in Kuala Lumpur, Maleisië is naar hem genoemd.
• Een klein eiland in de East River, recht tegenover Manhattan van het hoofdkwartier van de Verenigde Naties, is naar hem genoemd.
• U Thant heeft regelmatig een erelezing gehouden op het hoofdkwartier van de Universiteit van de Verenigde Naties (UNU) in Tokio, Japan.