Koude Oorlog | de gespannen strijd tussen de Verenigde Staten en haar bondgenoten en de Sovjet-Unie

Conflicterende landen

De meeste landen aan de ene kant waren bondgenoten van de NAVO, waarvan het machtigste land de Verenigde Staten waren. De meeste landen aan de andere kant werden geallieerd door het Warschaupact, waarvan het machtigste land de Sovjet-Unie was.

Het Westblok was de naam van de kapitalistische landen onder leiding van de Verenigde Staten. De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is een bondgenootschap dat in 1949 werd opgericht en bestond uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, West-Duitsland, Canada, Nederland, België, Luxemburg, Spanje, Portugal, Italië, Noorwegen, Denemarken, Griekenland en Turkije. Andere landen die geallieerd zijn met het Westblok zijn Israël, Brazilië, Zuid-Korea, Kenia (1960-1991), Bangladesh (1964-1968), Pakistan, Noord-Jemen, Maleisië, Saoedi-Arabië, Filippijnen, Zuid-Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Het Oostblok was de groep socialistische landen onder leiding van de Sovjet-Unie. Het Warschaupact was een in 1955 opgericht bondgenootschap dat bestond uit de USSR, Albanië, Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, Oost-Duitsland, Hongarije (tot 1976), Polen en Roemenië. Andere met het Oostblok geallieerde landen waren Angola (1975-1991), Cuba, Bolivia, Cambodja (1977-1979), Zuid-Jemen, Tunesië, Nepal, Bhutan, Libië (1974-1991), Mongolië (1976-1988), Jamaica, Noord-Korea, China en Laos (1975-1991).

 

Achtergrond

In februari 1917 werd tsaar Nicolaas II van het Russische Rijk omvergeworpen omdat de mensen ongelukkig waren met hun levensomstandigheden (zoals lijfeigenschap), vooral tijdens de Eerste Wereldoorlog. De nieuwe regering in Rusland was een democratische socialistische regering. Helaas was deze niet effectief, en de mensen waren nog steeds ongelukkig. In november 1917 wierp een communistische groep, de bolsjewieken genaamd, onder leiding van Vladimir Lenin, de nieuwe regering omver, gesteund door groepen arbeiders die Sovjets werden genoemd. De bolsjewieken richtten een nieuwe communistische regering op, de Russische Socialistische Sovjet Federatie (ook wel kortweg Sovjet-Rusland of de Russische SFSR genoemd).

Niet iedereen steunde echter de communisten. Veel landen die deel hadden uitgemaakt van het Russische Rijk waren vertrokken, zoals Letland, Litouwen, Estland en Wit-Rusland. De Russische Burgeroorlog begon, waarbij het Sovjet-Russische Rode Leger vocht tegen het Witte Leger van anticommunistische Russen. Het Witte Leger was niet erg verenigd of georganiseerd. De geallieerde mogendheden van de Eerste Wereldoorlog, zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, vielen Rusland binnen om het Witte Leger te steunen en het Rode Leger te stoppen. Het Rode Leger won uiteindelijk de oorlog in 1922 en stichtte de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (ook wel de Sovjet-Unie genoemd), samen met de nieuw gevormde Socialistische Republieken Oekraïne, Armenië, Azerbeidzjan en Georgië.

Het begin van de Koude Oorlog in 1947 werd veroorzaakt door de overtuiging dat alle regeringen ofwel communistisch ofwel kapitalistisch zouden worden. De westerse geallieerden vreesden dat de Sovjet-Unie het communisme zou verspreiden naar de rest van Europa en waren zeer bezorgd dat Sovjetagenten na de oorlog hadden geleerd hoe ze atoombommen moesten maken.

Beide landen hadden zich verzet tegen nazi-Duitsland, hoewel de Verenigde Staten samenwerkten met nazi-wetenschappers en de Sovjet-Unie ervoor had gekozen niet met Duitsland te vechten in het Molotov-Ribbentrop-pact en de twee Polen in 1939 bezetten. Duitsland keerde zich echter in juni 1941 tegen de Sovjet-Unie en viel deze binnen tijdens Operatie Barbarossa.

 

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog lag Duitsland in puin. De zegevierende geallieerden die het land bezetten, verdeelden het in vier delen. De westelijke helft van Duitsland werd aan de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk gegeven. De oostelijke helft werd bezet door de USSR. De stad Berlijn werd ook verdeeld over de vier landen, hoewel ze volledig in de oostelijke helft lag.

De Bondsrepubliek Duitsland (Bundesrepublik Deutschland of BRD), of West-Duitsland, werd in juni 1949 door de westerse geallieerden erkend en was een kapitalistische democratie. West-Berlijn werd beschouwd als een deel van het land. De Sovjets noemden hun deel van Duitsland later in 1949 de Duitse Democratische Republiek (Deutsche Demokratische Republik of DDR), of Oost-Duitsland; het was een communistische dictatuur.

Van april 1948 tot mei 1949 blokkeerden de Sovjets West-Berlijn om te voorkomen dat de stad de West-Duitse munt zou gebruiken. De Verenigde Staten en hun bondgenoten bevoorraadden de stad met vliegtuigen tot september 1949 in wat bekend werd als de Berlijnse luchtbrug. Veel Oost-Duitsers wilden in West-Duitsland wonen vanwege de grotere levenskwaliteit en politieke vrijheid. In 1961 bouwde de Oost-Duitse regering de Berlijnse Muur, die de twee helften van de stad scheidde, en die zwaar werd bewaakt om te voorkomen dat meer mensen naar het westen zouden vluchten. De muur werd beschouwd als een symbool van de Koude Oorlog en het IJzeren Gordijn dat Europa verdeelde.

 
Winston Churchill, Harry S. Truman en Jozef Stalin op de conferentie van Potsdam, medio 1945.  


De "Grote Drie" op de conferentie van Jalta: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt en Jozef Stalin, begin 1945  

1950s

Spionage, of "spionage", bestaat al heel lang en was zeer belangrijk tijdens de Koude Oorlog. Na de succesvolle nucleaire spionage in het Manhattan Project creëerden de Sovjets hun spionageorganen, met name de KGB. De CIA leidde de Amerikaanse inspanningen in het buitenland en de FBI leidde de contraspionage. Het vangen van buitenlandse spionnen en het bestrijden van binnenlandse subversie waren taken van de KGB.

In 1953 stierf Sovjetleider Jozef Stalin en namen Nikolai Boelganin en Nikita Chroesjtsjov zijn plaats in. Chroesjtsjov nam later de alleenheerschappij over de Sovjet-Unie over. De geheime toespraak van Chroesjtsjov markeerde een periode van ont-stalinisering, en Chroesjtsjov probeerde veel van de dingen die Stalin had gedaan ongedaan te maken (zoals de Goelag-gevangenissen en Stalins persoonlijkheidscultus).

In de Verenigde Staten was er een "Red Scare", en toen de Sovjets hun eigen atoombom tot ontploffing brachten, waren er grote politieke gevolgen en maakte de regering van de Verenigde Staten iedereen bang voor communisten. Beroemde mensen op vele gebieden die in het verleden communistische sympathisanten waren geweest, zoals Larry Adler, verloren hun positie. Veel acteurs werden op de "zwarte lijst" gezet en werden dus niet meer ingehuurd om in films te acteren, wat hun carrière ruïneerde. De Amerikaanse senator Joseph McCarthy werd door velen geloofd toen hij enkele belangrijke Amerikanen ervan beschuldigde communist te zijn, waaronder enkele hoge regeringsfunctionarissen.

De jaren vijftig waren het begin van de ruimtewedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Het begon toen de Sovjets als eerste land in de ruimte de Spoetnik 1-satelliet in een baan om de aarde brachten. De Verenigde Staten reageerden door de NASA op te richten en stuurden al snel hun eigen satellieten de ruimte in. De Sovjets stuurden ook de eerste mens (Yuri Gagarin) in een baan om de aarde en beweerden dat dit bewees dat het communisme de betere ideologie was.

In de jaren 1950 creëerden de Verenigde Staten (onder president Dwight Eisenhower) een beleid genaamd "New Look" om de defensie-uitgaven te verlagen en het aantal kernwapens te verhogen als afschrikmiddel om te voorkomen dat de Sovjet-Unie het Westen zou aanvallen. De Sovjets verhoogden ook hun nucleaire kracht, wat resulteerde in wederzijdse verzekerde vernietiging.

In de Suez-crisis van 1956 werden de allianties van de Koude Oorlog voor het eerst op een belangrijke manier verbroken, waarbij de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten de ene kant bevoordeelden en Groot-Brittannië en Frankrijk de andere. De westerse geallieerden besloten ook de Hongaarse revolutie van 1956 door Sovjettroepen te laten onderdrukken.

De Amerikaanse vice-president Richard Nixon voerde in de jaren vijftig verschillende gesprekken met Chroesjtsjov. Een daarvan was het "Keukendebat" in 1959 in een modelkeuken in Moskou. De debatten benadrukten de politieke en economische verschillen tussen de Amerikanen en de Sovjets. Het jaar daarop stortte het Amerikaanse U-2 spionagevliegtuig neer in de Sovjet-Unie. De spanningen tussen de twee landen namen toe.

 
Generaal Douglas MacArthur, CiC van het VN-commando (zittend), bekijkt de beschieting van Incheon vanaf de USS Mount McKinley, 15 september 1950.  


Mao Zedong en Jozef Stalin in Moskou, december 1949  


President Truman ondertekent de National Security Act Amendment van 1949 met gasten in de Oval Office.  

Cubaanse Raketcrisis (1962)

Nadat de Verenigde Staten Cuba waren binnengevallen en hadden gefaald in de Varkensbaai, probeerde de Sovjet-Unie Cuba te voorzien van kernraketten. De raketten in Cuba zouden de Sovjet-Unie in staat hebben gesteld bijna de gehele Verenigde Staten effectief te bestoken. Als reactie stuurden de Verenigde Staten een groot aantal schepen om Cuba te blokkeren om te voorkomen dat de Sovjet-Unie de wapens zou delen. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie kwamen overeen dat de Sovjet-Unie geen kernwapens meer aan Cuba zou geven als de Verenigde Staten Cuba niet opnieuw zouden binnenvallen. Dat was de hoogste periode van spanning tijdens de Koude Oorlog en was het dichtst dat de wereld bij een kernoorlog kwam, met een mogelijk wereldwijd conflict als gevolg.

 
Leonid Brezjnev en Richard Nixon tijdens Brezjnevs bezoek aan Washington in juni 1973; dit was een hoogtepunt in de ontspanning tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.  


Vlag van de beweging van de 26ste juli  

Détente (1962-1981)

Na het akkoord dat een einde maakte aan de Cubaanse Raketcrisis, versoepelden de betrekkingen tussen beide partijen. Er werden verschillende verdragen ondertekend om het aantal kernwapens te verminderen. In 1964 vielen de VS onder president Lyndon Johnson Noord-Vietnam binnen, wat resulteerde in een vernederende nederlaag voor de Amerikanen en Zuid-Vietnam in 1975. Tijdens deze periode van ontspanning begonnen de Verenigde Staten een goede relatie op te bouwen met de Volksrepubliek China, die ooit een bondgenoot van de Sovjet-Unie was geweest.

 

Einde

Het beleid van détente eindigde in 1981, toen de Amerikaanse president Ronald Reagan opdracht gaf tot een massale militaire opbouw om de invloed van de Sovjet-Unie in de hele wereld uit te dagen. De Verenigde Staten begonnen overal ter wereld anticommunisten te steunen met geld en wapens. De bedoeling was hen te helpen hun communistische regeringen omver te werpen.

De Sovjets hadden in dit decennium een trage economie omdat de militaire uitgaven zeer hoog waren. Ze probeerden de militaire uitgaven van de Verenigde Staten bij te houden, maar slaagden daar niet in. In de Sovjetoorlog in Afghanistan, die in 1979 begon, hadden de Sovjets het moeilijk tegen verzetsgroepen, waarvan sommigen door de Verenigde Staten waren bewapend en getraind. De mislukte inval van de Sovjets in Afghanistan wordt vaak vergeleken met de Amerikaanse mislukking tijdens de Vietnamoorlog.

Eind jaren tachtig probeerde de nieuwe Sovjetleider, Michail Gorbatsjov, een bondgenoot te maken van de Verenigde Staten om de door de oorlog veroorzaakte wereldproblemen op te lossen, met als einddoel de afschaffing van kernwapens. Dat ging echter niet door omdat Reagan vasthield aan een nucleair raketafweersysteem. De bevolking van de Sovjet-Unie was verdeeld. Sommigen wilden dat Gorbatsjov harder zou vechten om kernwapens uit te bannen, maar anderen wilden helemaal niet dat hij met de Verenigde Staten zou praten. De gemengde gevoelens creëerden een sfeer van politieke strijd, en het volk was niet langer verenigd achter één doel. Ook de Communistische Partij begon af te brokkelen.

Na de val van de Berlijnse muur in 1989 en zonder communistisch bewind dat de landen waaruit de Sovjet-Unie bestond bij elkaar hield, werd deze in 1991 opgedeeld in kleinere landen zoals Rusland, Oekraïne, Litouwen en Georgië. Oost-Europa werd erg arm en gebroken en keerde terug naar het kapitalisme. De Koude Oorlog was voorbij.

Niet alle historici zijn het erover eens wanneer de Koude Oorlog eindigde. Sommigen denken dat hij eindigde toen de Berlijnse muur viel, maar anderen denken dat hij eindigde toen de Sovjet-Unie in 1991 instortte.

 
Gorbatsjov en Reagan ondertekenen het kernwapenverdrag voor de middellange afstand in het Witte Huis, 1987.  


Reagan spreekt bij de Brandenburger Poort van de Berlijnse Muur, die Michail Gorbatsjov inspireerde tot "het afbreken van deze muur".