Canon (muziek)

Verschillende soorten canon

Er zijn verschillende soorten canons. Canons kunnen worden beschreven aan de hand van de afstand tussen de inzetten van de stemmen. Als de tweede stem één maat (een maat) na de eerste stem begint, wordt dit een "canon op de maat" genoemd. Als de tweede stem pas na een halve maat begint, spreekt men van een "canon op de halve maat". Het is zelfs mogelijk om zeer nauwe canons te hebben, bijvoorbeeld "canon op de achtste noot". Olivier Messiaen schreef een driedelige canon op de achtste noot in zijn Thème et Variations voor viool en piano. De rechterhand van de pianist (die akkoorden speelt), zijn linkerhand en de violist zijn de drie delen.

Canons kunnen ook worden beschreven aan de hand van de intervallen tussen twee stemmen. Als een stem begint op een C en de volgende stem begint dezelfde melodie op een F daarboven is dit een "canon op de kwart" (omdat het interval (afstand) van C naar F een "perfecte kwart" wordt genoemd). Als de tweede stem de melodie ondersteboven heeft (inversie) heet dit "canon in inversie". Als de tweede stem de melodie half zo snel heeft (elke noot is twee keer zo lang) is dit een "canon in augmentatie" of een "geaugmenteerde canon". Het tegenovergestelde is een "canon in diminution".

"Strikte canon" betekent een canon waarbij elke stem de eerste stem precies imiteert gedurende het hele stuk. Als dit niet gebeurt (d.w.z. als het begint als een canon maar dan vrijer wordt) is het een "vrije canon". Een canon kan aanvankelijk klinken als een fuga, maar fuga's hebben hun eigen vorm en regels.

Canons in de muziekgeschiedenis

Canons waren al populair in de 14e eeuw toen componisten graag muziek voor meerdere stemmen schreven waarin elke stem een aandeel in de melodie heeft (dit wordt polyfone muziek genoemd). Componisten als Guillaume de Machaut schreven canons. Zijn Sanz cuer m'en vois is een driedelige canon waarin elk deel verschillende woorden heeft.

Waarschijnlijk de grootste schrijver van canons in de achttiende eeuw was Johann Sebastian Bach. Veel van zijn orgelwerken hebben canons. Hij schreef een beroemde reeks canonische variaties op "Vom Himmel hoch da komm' ich her" met verschillende canons met verschillende intervallen en omkeringen. Waarschijnlijk schreef hij dit om jonge componisten te laten zien hoe ze goede canons moesten schrijven. Bach schreef ook een werk dat het Muzikaal Offer heet en dat een "canon per augmentationem contrario motu" (canon in augmentatie en tegengestelde beweging, d.w.z. achteruit) bevat, evenals een "canon per tonos". Deze laatste is een modulerende canon, wat betekent dat de melodie van toonaard verandert. Dit is moeilijk om goed te componeren zodat het goed klinkt, want als de eerste stem net van toonaard is veranderd, is de andere nog bezig met een inhaalslag in de andere toonaard.

Bach was een grootmeester in het schrijven van canons en andere zeer gecompliceerde muzikale vormen. Na 1750 raakten componisten minder geïnteresseerd in het schrijven van polyfone muziek, hoewel veel componisten nog steeds belangstelling toonden voor contrapunt. Haydn, Mozart en Beethoven schreven allemaal canons en zelfs romantische componisten als Schumann en Brahms toonden interesse. César Franck schreef een canon voor het vierde deel van zijn Sonate voor viool en piano. Het is vrij gemakkelijk om deze canon te horen, omdat de viool de melodie een octaaf hoger speelt dan de piano, en de piano om de andere maat een lange noot aanhoudt, terwijl de viool die inhaalt.

In de 20e eeuw waren componisten als Schönberg, die seriële muziek schreven, dol op canons. Moderne componisten als Pierre Boulez hebben ritmische canons geschreven: canons waarin bijvoorbeeld het ritme van het ene deel de retrograde (achterwaartse) versie is van het andere.

]