Sluimering
Sluimering is een periode in de levenscyclus van een organisme waarin groei, ontwikkeling en (bij dieren) lichamelijke activiteit tijdelijk worden stopgezet. Hierdoor wordt de metabolische activiteit tot een minimum beperkt, zodat het organisme energie kan besparen. Sluimering is meestal nauw verbonden met milieuomstandigheden. Organismen kunnen het ingaan van een slapende fase synchroniseren met hun omgeving door middel van voorspellende of consequentiële middelen.
Voorspellende rustperiode treedt op wanneer een organisme een rustfase ingaat vóór het begin van ongunstige omstandigheden. Zo worden bijvoorbeeld de daglengte en de dalende temperatuur door veel planten gebruikt als triggers om de rustperiode te beginnen vóór het begin van de winter.
Gevolgslaap treedt op wanneer organismen een ruststadium ingaan nadat zich ongunstige omstandigheden hebben voorgedaan. Dit komt vaak voor in gebieden met een onvoorspelbaar klimaat. Plotselinge veranderingen in de omstandigheden kunnen leiden tot een hoog sterftecijfer bij dieren die op gevolgslaapstand vertrouwen. Anderzijds kan het gebruik ervan voordelig zijn, aangezien organismen langer actief blijven en meer gebruik kunnen maken van de beschikbare hulpbronnen.
Tijdens de winterrust komt het metabolisme van de planten vrijwel tot stilstand, gedeeltelijk als gevolg van temperaturen die de chemische activiteit vertragen.
Dieren
- Winterslaap: De winterslaap is een mechanisme dat door veel zoogdieren wordt gebruikt om energie te sparen en voedselschaarste tijdens de winter te overleven. De winterslaap kan een voorspellend of een gevolg zijn.
- Diapauze: Diapauze is een voorspellende strategie, gestuurd door het genotype van een dier. Het komt vaak voor bij insecten tussen de herfst en de lente.
- Aestivatie: Aestivatie is een consequente rustperiode als reactie op zeer hete of droge omstandigheden. Aestivatie komt veel voor bij ongewervelde dieren, maar ook bij longvissen, salamanders, woestijnschildpadden en krokodillen.
- Brumatie: Brumatie is een rustperiode bij reptielen, vergelijkbaar met een winterslaap. Het verschilt van de winterslaap door de stofwisselingsprocessen die erbij betrokken zijn. Reptielen beginnen gewoonlijk in de late herfst met de brumatie. Ze worden vaak wakker om water te drinken en gaan dan weer "slapen". Ze kunnen maandenlang zonder voedsel.
Planten
Ontwikkeling vanaf het zaad
Een zaadje, hoewel niet actief, is een klein levend ding. Het bevat het embryo van de toekomstige plant, die niet verandert of zich ontwikkelt: het is slapend. Het gangbare idee is dat het zaadje "slaapt" totdat het krijgt wat het nodig heeft om wakker te worden. Dat is niet juist. Verschillende zaden hebben verschillende gewoonten, ongetwijfeld aangepast aan hun habitat. Er zijn verschillende soorten ruststadia in zaden:
1. Zaadrust: betekent dat het zaad zich een tijdlang niet ontwikkelt, zelfs wanneer de omstandigheden geschikt zijn. p98 Vertraagde kieming (ontwikkeling) geeft tijd voor verspreiding. In het zaad vinden veranderingen plaats waardoor het vroeg of laat ontkiemt. De details verschillen enorm per soort.
2. Zaad winterslaap: ontkiemt niet omdat de omstandigheden niet goed zijn. De groei wordt op gang gebracht door bepaalde gebeurtenissen in de omgeving. De details van de triggers zijn bekend voor sommige, maar niet alle, zaden. Regen, brand, temperatuur van de grond, zijn voorbeelden. Veel zaden ontkiemen pas nadat ze zijn opgegeten en door het spijsverteringsstelsel van een dier zijn gegaan. Dit is ook een verspreidingsmethode.
Wanneer een zaadje ontkiemt ("wakker wordt"), begint het uit te groeien tot een plantje dat zaailing wordt genoemd. Het gebruikt het zachte vlezige materiaal in het zaadje voor voedingsstoffen (voedsel) totdat het klaar is om zelf voedsel te maken met behulp van zonlicht, water en lucht.
De meeste zaden ontkiemen onder de grond, waar geen zonlicht is. De plant heeft de voedingsstoffen in de grond een paar dagen of weken niet nodig, omdat het zaadje alles heeft wat het nodig heeft om te groeien. Later zal het echter zonlicht nodig hebben. Als er zonlicht is, zal de plant dat gebruiken om gezond te groeien. Als er geen licht is, zal de plant nog wel een tijdje groeien, maar zullen de plastiden niet rijpen: het chlorofyl wordt dan niet groen. Als de plant niet genoeg licht krijgt, gaat hij uiteindelijk dood. Hij heeft licht nodig om voedsel voor zichzelf te maken als de reserve in het zaad op is.
- Het oudste koolstof-14-gedateerde zaad dat tot een plant is uitgegroeid, was een ongeveer 2000 jaar oud zaad van een Judeese dadelpalm, dat werd teruggevonden bij opgravingen in het paleis van Herodes de Grote op Masada in Israël. Het werd in 2005 ontkiemd.
- Het grootste zaad wordt geproduceerd door de Coco de mer, of "dubbele kokospalm", Lodoicea maldivica. De hele vrucht kan tot 23 kilo wegen en bevat meestal één zaadje.
Verwante pagina's
Vragen en antwoorden
V: Wat is slapte?
A: Sluimertoestand is een periode in de levenscyclus van een organisme waarin groei, ontwikkeling en (bij dieren) fysieke activiteit tijdelijk worden stopgezet.
V: Waarom gaan organismen in slaapstand?
A: Organismen gaan in slaapstand om hun metabolische activiteit te minimaliseren en zo energie te sparen.
V: Hoe wordt de rustperiode geassocieerd met milieuomstandigheden?
A: Sluimertoestand is meestal nauw verbonden met milieuomstandigheden. Organismen kunnen de overgang naar een slapende fase synchroniseren met hun omgeving door voorspellende of consequente middelen.
V: Wat is voorspellende slaapstand?
A: Voorspellende dormantie treedt op wanneer een organisme een dormantfase ingaat vóór het begin van ongunstige omstandigheden.
V: Hoe maken planten gebruik van voorspellende rust?
A: Planten gebruiken daglengte en dalende temperatuur als triggers om de rustperiode in te zetten vóór het begin van de winter.
V: Wat is resulterende dormantie?
A: Resulterende dormantie treedt op wanneer organismen een slapende fase ingaan nadat zich ongunstige omstandigheden voordoen.
V: Wat zijn de voor- en nadelen van consequente dormantie?
A: Het gebruik van consequentieloosheid kan voordelig zijn, omdat organismen langer actief blijven en meer gebruik kunnen maken van de beschikbare middelen. Plotselinge veranderingen in de omstandigheden kunnen echter leiden tot een hoog sterftecijfer bij dieren die afhankelijk zijn van consequentieloosheid.
